MUNDUKO HARRIBITXIRIK OSPETSUENA ARRASATEN

Entzun al duzu inoiz “La Peregrina” harribitxiaz ezer? Horrela esanda, ezta?... Baina jartzen badut, XVI. mendez geroztik erregina eta emakume ezagun batzuek euren lepoan luzitu dutela? Orain beharbada zertxobait gehiago gogoratuko duzu. Eta gehitzen badut 2011an Elizabeth Taylor jabea hil ondoren 9 milioi euro ordaindu zirela harribitxi hura erostearren? Orain, ziur nago baietz, ezaguna egiten zaizula. Baina, nork daki harribitxi horren eta Arrasate (Mondragón)en artean badela erlazioa? Horixe azalduko dut hurrengo lerroetan. 

“La Peregrina” bataiatu zuten, XVI. mendearen lehen urteetan Margaritako uhartean aurkitutako harribitxia. Ameriketatik Espainiako Felipe II.ren eskuetara heldu zen eta horrek Maria Tudor erreginari oparitu zion. Horren heriotzan berriro Espainiako erregearen andreari itzultzen zaio harribitxia eta 1808an Jose Bonaparte Espainiako errege izendatzen denean bere begiak “La Peregrina”n jartzen ditu eta bost urte geroago Espainia utzi behar izan zuenean berarekin eraman zuen, goi balioko beste hainbat ondasunekin batera. Handik gutxira bonapartetarrek Ingalaterrako Hamilton sendiari saldu zioten. Horrek enkantean jarri zuen harribitxia eta Richard Burton aktoreak erosi zuen 37.000 dolar amerikarretan, Elizabeth Taylor bere emaztearentzat. 2011an Taylor aktoresa hiltzean erosle anonimo batek 9 milioi eurotan erosi zuen “La Peregrina”

Orain goazen Arrasate (Mondragón) eta “La Peregrina”ren arteko erlazioarekin. Egia esan behar badut, fikziozko harremana da, 1855ean Pariseko “La Sylphide” aldizkarian Augustin Challamelek argitaratutako istorioa baitugu. Chalamell (Paris, 1818-1894) historialaria zen, eta, itxura denez, fikzioa ere atsegin zuen, “La Peregrina”ren inguruan ipuin labur bat idatzi baitzuen urte hartan, "La pérégrine" tituluarekin, harribitxia bera bezain bitxiak ditugun osagai batzuekin apainduta. Behean datoz “La Sylphide” aldizkariaren erreprodukzioak, frantsesaz, baina ahaleginduko naiz istorioaren laburpentxo bat egiten.

Challamelek, jauzi historiko batez, atzeratu egiten du gertaeraren data, eta Frantziako Luis XIV. erregearen agintaldian kokatzen du, konkretuki 1706an. Areago, kontakizunaren amaieran Eguzki

Ingalaterrako Maria Tudor, "La Peregrina"rekin

Erregea – le Grand roi- bera agertzen da. Challamelli erosoago egingo zitzaion, nonbait, istorioa mende bat atzeratzea, finean bonapartetarren lapurreta baten deskribapen erreala ari baitzen egiten, hori bai frantziar ikuspuntutik idatzia, lapurrak eurak izatezko sentimendu bat ere gabe. 

Istorioaren haria Madrilen hasten da, Felipe V. erregearekin – Luis XIVren biloba- Borboien soka luzearen lehen kidea. Hark ematen du “La Peregrina” Espainiatik ateratzeko agindua. Hau bai kasualitatea!... lehen borboiarekin ekin zitzaion espolioari… gaur egunera arte heltzen dena. Eta Challamelek Felipe V.ren emazteak Luis XIV frantziarrari bidalitako eskutitz baten berri ematen du: 

“Arrazoi osoa zuen Espainiako erreginak; garesti ordaintzen zuen iraganeko handitasuna. Agur dantzei Madrileko jauregian; amaitu ziren Retiroko ibilaldiak; ahaztu betiko plazerak, harrotasuna, nagusitasuna. Erreginak bere bitxitegia salbatu behar du eta horretarako Luis XIV.k bidalitako pertsona baten bitartez egingo du. Horrek ipiniko ditu salbu errege-erreginaren ondasunak Versaillesen” 

Harribitxien arten “La Peregrina” zegoen,  "sekulan ikusitakorik ederrena" Baina Madriletik Pariseraino iristeko Euskal Herritik igaro behar zuen pertsona Vaset izeneko errege-mandatariak, eta euskaldunen artean lapur asko zirela idazten du Challamelek, lapurtzen ari zirenak frantziarrak zirela ahaztuz, nonbait. Eta Vasetek zaintzako soldadu asko eraman zituen berarekin, lapurrei aurre egin ahal izateko. Gasteizera iritsi ziren. Hurrengo geldialdia Arrasaten zegoen. Bidean, ordea, lapurrak ei ziren nagusi eta kontuz ibili behar zuten gabatxoek.

Gasteizen ostatu batean lojatu ziren eta Vaset bere logelan zegoela neska baten kantua aditu zuen, “Ni naiz Peregrina” esaten zuena. Harrituta, kalera atera eta neskarekin hasi zen hizketan. Orduan jakin zuen Vasetek  espainieraz peregrina pertsona arrotzari esaten zitzaiola eta neskaren benetako izena Madeleine Ferlanges zela, Tarbes inguruko herri batean jaioa. Neskari gaitzizenez Peregrina esaten zioten Gasteizen. Ostatu hartan ari zen lanean… eta Arrasateko lapur bat – Marcosta izenekoa- zegoen maitemindua neska hartaz. Gau hartan bertan Marcosta ostatuan azaldu zen, Madeleineri adieraziz: 

“Nire bizitzaren izarra: ia-ia arratsaldero dantza biziak eta ederrak diren eta ni bizi naizen Arrasateraino joan ahal zaitezen, oraintxe emango dizut nire benetako maitasunaren testigantza: euskal mendietan aske ibili ahal izateko igarobidea. Nire lagunek aske utziko zaituzte paper hau irakurtzean: “Utzi Peregrina libre. Baditut nire arrazoiak” 

 

Elizabeth Taylor "La Peregrinarekin"

Gertatu zen Vaset hurrengo goizean Arrasaterantz abiatu zela baina Gipuzkoa aldera heldu zenean Marcostaren eskuetan jausi zen, eta zeraman guztia ostu zioten. Preso geratu zen. Madeleine Ferlanges “Peregrina”k – Vasetez supituki maitemindua, nonbait- haren atzetik jo zuen eta bera ere Marcostak atzeman zuen. Challamelek idatzi zuen: 

“Gaizkileak esan zion Espainiako erregina baino aberatsagoa egingo zuela Arrasaten. Eta denen aurrean adierazi zuen neska hura bere emaztegaia zela eta ahalik eta lasterren ezkonduko zirela Arrasateko parrokian. Peregrinak ez zuen ezer erantzun eta bazirudien ados zegoela Marcostaren adierazpenarekin” 

Baina Peregrina eta Vaset elkarrekin egon ahal izan ziren unetxo batez eta neskak esan zion berak asmatuko zuela zerbait biak handik alde egiteko. Eta horrela gertatu zen. Lehenik, Mascorta arrasatearra konbentzitu zuen Vaset libre uzteko; ez bakarrik hori baizik eta gaizkileak 50 ogerleko eman zizkion frantziarrari bidaiako gastuetarako. Eta gero, Peregrinak bere maitalea hitz lausengarriekin erakarriz, elkar bizitzari ekin behar ziotenez gero frantziarrei kendutako harri bitxiak jantzi nahi zituela esan zion. Baietza eman zion Mascortak eta lepoan, besteak beste,  “La Peregrina” izenekoarekin ageri zen Madeleine bere senargaiaren aurrera, arrasatearra neskaren edertasunak itsutua geratuz. 

Halako batean Mascortak alde egin behar izan zuen euren ezkutalekutik eta Madeleine aprobetxatu zuen, gaizkile haietako baten laguntzarekin, berak ere hanka egiteko, eta Arrasate eta Oñatitik zehar Tolosaraino ailegatu zen. Bertan zegoen Vaset frantziarra “La Peregrina” zeraman Madeleineri itxoiten. Eta biak Frantziako muga igaro eta Pariseraino joan ziren. Challamalek honela amaitzen du ipuina: 

“Neskak Pirinioak utzi zituen atzean, “La Peregrina” zeraman Luis XIV.aren bidaliaren laguntasunean, eta Versailleseraino heldu ziren. Bertan Errege Handiak, abenturaren deskribapenarekin mutu, dote eder bat eman zion neskari, horrek Vasetekin konpartitu zuena” 

Polita, ipuin bezala. Errealitatean modu gordinagoan ostu zuten frantziarrek “La Peregrina” 1813ko ihesaldi basati bezain eroan. Agian, Arrasatetik igaro zen, baina horrezaz ez du historiak ezer esaten. Edozelan ere, benetako lapurretak beste ipuin baterako gaia emango luke.

Argazkiak: Wikipedia