JUAN KARLOS GERRA ETA EUSKARA

Izan zen Arrasaten, 1963 eta 1964 urteetan, Ekintza Katolikoaren Zentrotik argitaratzen zen urtekari bat, “Mondragón” izenekoa. Eta 1964koan bada artikulu interesgarri bat, garai hartan herriari euskarari ematen zitzaion babesa eta euskararen inguruko giroa azaltzen zuena. 

Juan Carlos Guerra, historialaria

Bertan irakur daitekeenez, iragan mendeko hirurogeietakoen hastapenetan euskara Kontzezinoko ikastetxean irakasten zen eta baita biatoristen San Jose kolegioan ere. Irakasle talde bat sortu zen euskararen oinarrizko kontzeptuak ikasle boluntarioei agertzen zizkietenak. Ni neu ere izan nintzen kolegioan ikasle haietako bat eta irakaslea – Jon Oñatibiaren Irrati bidezko metodoarekin- Alvaro Beitia fraide ohia genuen. Mojetan, berriz, Soledad Mendizabal arrasatearra izan bide zen akuilaria.  

Diodan legez, urtekariko artikulua, “Sociedad Cultural Juan Carlos Guerra” izenekoak xehetasun batzuk ematen ditu, eta besteak beste hauxe irakurtzen dugu: 

“… Irakasle bikaiñ eta onekoak dirala bi ikastetxe oietan entzuna degu eta pozez artu bearrean gaude oien gogotasunak lagunduaz alde batetik eta gure gaztetxoak ikastola oietara bialduaz bestetik. Ikastetxe oneiri indar berezi bat emateko, Bazkun edo “Soziedade” bat sortzea gogoratu da Arrasaten. “Sociedad Cultural Juan Carlos Guerra” artu du izentzat Bazkun onek, Euskal izkuntza, gure mutil eta neskatxoen artean erakustea; bigarren, gure oiturak, dantzak, kirolak, antzerki, bertso, soñu eta abar indartzearren” 

Ahaleginak egin arren, ez dut ezertxo ere jakin ahal izan elkarte haren gain. Zeintzuk ari ziren haren atzean? Izan al zen, hamarkada haren bukaeran sortuko zen “Danok” elkartearen aitzindaria? Baiezkotan nago. 

Baina gaurkoan ez noa horretaz gehiago mintzatzera. Juan Karlos Gerrak berak bere euskarari buruz ematen digun aitorpen bat azaldu nahi dut, historialari arrasatearra euskaltzale peto- petoa izan zela erakusteko.

Guerra Donostian jaio zen 1860an eta Arrasaten hil zen 1941ean. Irakur diezaiogun, “Euskal Esnalea” aldizkarian 1924an idatzitakoa, elkarte berdinarentzat emandako hitzaldi baten transkripzioa dena: 

Guerra Etxea, 1964an

“Euskal Esnalea”ren deyari erantzunaz, poz-pozik nator zuben artera. Nola ez, andre ta jaun ain prestuben bildumara? Neure alegin apurtxoarekin Esnalearen lanbide eder onetan lagundutzera nator. Ai, nik nai nukean eran albanegi lagundu eta dagokizuten bezela erantzun! Ez daude nire indarrak ez nire izkuntza nire gogoaren neurrian, bada 

Donostiako gaztelupeko izketatxoen gozua,

aspaldi goitar ari naizela naigabez daukat galdua…

Galdua diyot. Len banekin, ederki ikasi nuben txikitan. Donostiarra naiz, Santa Mariko pontean batayatuba… bañan emen, Irutxulueta eder zoragarri ontan jayo banintzan ere, izatez basatiar jayo nintzan, eta gazterik biurtu nintzan basora, nire gurasoen jatorri zarrera, eta an bizi naiz berrogei urte aubetan, Udalaitzeko aize garbiyak arnasa zabalagaz arturik eta bere indarragaz ango izketa nire aboan darabildala… Euskera gordiña, bertako arkaitzak bezin gogorra eta latza”

 

Horixe zen Juan Karlos Gerra, Arrasateko euskaltzale jator eta jakintsua. Hurrengo batean segituko dut gaiarekin.

Argazkiak: JMVM

 

SANTA BARBARA BASELIZA, ARRASATEN (2-2tik)

Santa Barbara parkea, erdian, 1970ean

Egin genuen aurreko batean, Arrasateko Santa Barbara parkean XVII. mendean eraikitako baselizaren gaineko oroimen-ibialditxoa. Berriz nator gaiarekin eta salto egiten dugu XVIII. bukaerara arte.

Frantzisko Gomez de Agiriano elizako bisitariak  1792an txosten bat egin zuen eta eskatu zuen Santa Barbara baseliza lurreratzea edo konpontzea. Arrasateko Udalak erabaki zuen berriztapena, arotz eta harginak kontratatu zirelarik. Kostua 3031 erreal eta 8 maravedi izan ziren. Berriztapenaren inaugurazioa Manuel Aranguren abadeak egin zuen, urte hartako abenduaren 4an, Barbara Abarrategik 1653an utzitako ornamentu berdinekin.

Jose Mari Urangaren paper artean aurkitu dut honako ohartxo hau: 

“Las mencionadas alhajas se hallaron custodiadas en una casa particular sin que hubiera noticias de otras que mandó entregar la fundadora, pues esta es la tercera casa en el curso de 30 años que se guardaron sin entregar en su iglesia matriz o Mayordomo, por un error que padeció y porque en el transcurso de 30 años desmereció tanto la fábrica de la ermita que ni puerta se le quedó y el tejado cayó en parte; de suerte que el altar, cuadro (que llama retablo la fundadora) y otros adornos desaparecieron el año 1794 (guerra de los convencionales franceses) en cuyo año hubo batería de artilleros en aquel prado cima del castillo (Goikobalu) y ocuparon la ermita los soldados” 

Frantsesak 1808-1813 bitartean Arrasaten egon zirenean guztiz hondatu zen baseliza, desagertzeraino. Baina hamarkadatan iraun zuen santarekiko debozioak eta horrela herritar batzuen ekimen bat gorpuztu zen baseliza berriro irekitzeko. Horrela, 1861eko abuztuaren 13an udal akta batean irakur daiteke:

Santa Barbara oihantsu, 1925 inguru

“Se dio cuenta de un memorial firmado por la Señora Condesa de Monterrón y otros ochenta y ocho individuos, vecinos de esta villa, solicitando del Ayuntamiento permiso y terreno necesario para edificar una hermita a Santa Bárbara, en el término del mismo nombre. Y enterado acordó contestarles que presenten plano y presupuesto y hagan constar con qué fondos cuentan para llevar a efecto las obras que desean, y que en su vista determinarán” 

Alkatea garai hartan Jose Maria Resusta zen. Badirudi planoak eta gainerako zehazkizunak aurkeztu zituztela eta 1861eko irailaren 17an gaia berrikusi zuten udal bilkuran:

Santa Barbaratik, gaurregun

“En vista del plano, presupuesto y fianza que han presentado los firmantes del memorial solicitando autorización para levantar una Hermita de nueva planta a Santa Bárbara en el término de su nombre, adopta por acuerdo se remitan para su superior aprobación al Señor Gobernador Civil, con remisión de los documentos referidos” 

Gauzak ez ziren aurrera joan,eta 1861eko urriaren 22an hirugarren aldiz aztertu zuen gaia udal korporazioak: 

“Se leyó un oficio del Gobernador Civil de la Provincia, en contestación a una comunicación que le dirigió esta corporación con fecha diez y ocho de septiembre último, solicitando permiso y terreno para edificar una hermita a Santa Bárbara en el paseo del mismo nombre, manifestando que ni esta corporación municipal ni el Gobierno de la Provincia pueden conceder o ceder los terrenos de propios, porque considerados estos por la Nación, el Gobierno los vende con sujeción a las Leyes, por cuyo motivo devuelve el plano que se le había remitido, sin que pueda dar la autorización que se le pedía" 

Hortxe amaitzen dut, gaurkoz, Santa Barbara parkean egon zen baselizari azken bi kapituluetan emandako lekua.

Argazkiak: JMVM

Aurreko kapitulua:

http://txemax3.blogspot.com.es/2016/03/santa-barbara-baseliza-arrasaten-1-2tik.html

 

 

LORENZO ASKASIBAR, ARAMAION ARTISTA

Lorenzo Askasibar, Goikoetxea obrarekin

Aramaion badaukagu monumentu bat, guztiz ezaguna  herritarren artean, Aramaioko seme handi baten izena etengabe gogorarazten duena: Bizente Goikoetxearen estatua. Eman dira hirurogei urte eskultura Aramaion jarri zenetik eta aitortu behar dut harrituta nengoela haren egileaz oso informazio txikia eta, gainera, urrutikoa edukitzeaz. Estatuan “L. Ascasibar” izena irakurtzen da, egilearen sinadura gisa. Baina denborak – eta horrek dakarren ondorioek- ia-ia irakurtezina egin dute egilearen izena ikustea. Bestalde, garaiko kronikei erreparatuz garbi dago 1955eko laudorio guztiak estatua finantzatu zuenarentzat izan zirela.

Baina hara non, galdezka eta galdezka, Lorenzo Askasibarrengana iristeko aukera ireki zitzaidan adiskide batzuen tarteko, eta artistarekin elkartu ahal izan nintzen lehen aldiz 2016ko otsailaren 26an.  Horren ondorioz elgetarra Goikoetxearen heriotzako mendeurrenean protagonista bilakatu ahal izan da, duela hirurogei urte izan ez zena. Aramaioko udalak zor moral bat kitatu du artistarekin.

Bizente Goikoetxea, 1955

Lorenzo Askasibar Elgetan jaio zen 1930ean. Arte bideetatik jo zuen txikitatik, eta 1954an Bizkaiko hiriburuko Erreprodukzioetako Museoan ari zen ikasten. Garai hartan Museoko presidentea Manuel Ramirez Escudero zen, Aramaion Goikoetxearen monumentua eraiki nahi zuen Lazaro Ramirez Escudero ongilearen anaia, hain zuzen. Eta bi anaiek euren artean hitz egin zuten, eskulturarako balizko egileaz. Lorenzo Askasibarren izena atera zen eta elgetarrari proposatu zioten obra burutzea eta baita artistak onartu ere. Hogeita bost urte zituen Lorenzok.

 Askasibarrek eskarmentu txiki bat bazuen eskulturgintzan – armarri batzuk eta irudi txikiak egin zituen aurrerago- baina bere karrerako lehen enkargu handia izan zen Bizente Goikoetxeari zegokiona. Obrak toki berezia behar zuen eta Lazaro Ramirez Escuderok lokal bat utzi zion Zorrotzako kaian. 

Ia-ia urtebeteko lanari ekin zion bertan. Lehenik buztinez joan behar izan zuen modelatzen irudia, neurri naturalez. Eta horretarako laguntza berezi bat lortu zuen. Zorrotzako erretoreak – abade jantzi aproposekin jantzita- modeloren lana egin zion, Askasibar eskulturari itxura ematen joan ahal izateko. Aramaio eta Lekeitiotik iritsi zitzaizkion argazkiekin lortu zuen gorputz hari Goikoetxearen aurpegia ipintzea.

Buztinetik eskaiolara pasatzea zetorren gero, moldea egiteko.

Urtetan erabilitako konpasarekin

Bost bat hilabetetako ihardunaren ostean,
behin modeloa eskaiolazko moldeetan lortua,  harrira pasatu behar zen. Marmolería Bilbaína enpresaren aholkuz Santanderreko Escobedoko harria erabiltzea erabaki zuen Askasibarrek. Bertara joan eta behar zuen blokea hautatuta, Deustuko Zumalde marmoleko enpresara eraman zuen eta lantegi hartan emandako beste bost bat hilabetetan harritzar hari irudia ateratzen aritu zen. Askasibarrek bere estudioan gordetzen dituen lanabesen artean, Goikoetxearen estatuan ebakiak eta itxurak emateko erabilitako konpas-kartografoa gordetzen du. Garaiko teknologia!

Estatua amaituta, 1955eko abuztuaren amaiera aldera Deustutik Aramaiora kamioaz eraman zuten eta, gogoratzen du Askasibarrek, aramaioarrek oso gustura  hartu zuten herriko semearen irudia islatzen zuen obra. Askasibar ere harro sentitu zen bere lehen obra publikoari egindako harreraz.  Askasibarrek bere karrera artistiko publikoan maila bat igo zuen Aramaioko eskulturarekin.

Manuel Iradierren monumentua, Gasteizen

Elgetarrari aurki – 1956- etorriko zitzaion Lazaro Ramirez Escuderoren aldetik ere Gasteizen Manuel Iradier esploratzailearen estatua egiteko enkargua. Bere izena gure artean ez ezik baita Ameriketako Estatu Batuetan ezagun egin duen artistaren ibilbidea Aramaion hasi zela esan daiteke eta nolakotasun horrek ohoratu egiten du Goikoetxearentzat prestatutako obraren inguruan ibili ziren guztiak. Jakin izan zuten aukeratzen artista.

Askasibarrek 28 urte egin berriak Ameriketako Estatu Batuetara egin zuen salto. Hemeretzi urtez lan egin zuen lurralde erraldoi hartan, eta bere artea ezaguna egin zen. Ez nolanahi ere! Lorenzok berak aitortu digu:

Askasibar, AEBetako prentsan

“Iritsi nintzen AEBetako lagun batek deituta. Hark bazekien nire obraren berri eta uste zuen egoki etor zitekeela zenbait esparru publikotan. Eta egia esan, oso ondo joan zitzaidan. Material ugari erabili dut niki nire eskulturetarako – zur, brontze, zilar, harri- eta estilo desberdinetako monumentuak egiteko eskariak izan nituen. Gustura ibili nintzen AEBtan. Nire hiru seme-alabak bertan jaioi ziren eta egun nire alabaren aldeko hiru biloba iparramerikarrak ditut. Zergatik itzuli nintzen?... Batzuetan ez duzu zure buruan agintzen! Eta nik bergararra neukan emaztea …”

St. Raymond-eko sarrera

Coloni eskainitakoa, Stamford (Connecticut)

Lorenzoren AEBtako obren katalogoan maila handiko errealitate biziak ageri dira. Hiru aipatzearren,1960ean Connecticut estatuko Stamford hirian Cristobal  Colonen omenez eraikitako eskultura; New Yorkeko Saint Raymond Hilerriaren sarrerako monumentua; eta hilerri berdineko Saint John monumentua, John F. Kennedyri eskainia.

Azken horren gainean irakurtzen dugu, 1965eko uztailaren “American Art in Stone” aldizkarian:

New Yorkeko St John mausoleoa

“The sculptured figure of St. John is the work of Lorenzo Ascasibar. One of America´s out standing sculptors has remarked that this figure os St. John has the qualities of a modern Michael

San Juan granitoan egiten

Angelo. It would seem that this young gentleman, Lorenzo Ascasibar, is destined to become one of America´s most talented ecclesiastical sculptors. Most remarkable is the fact that Mr. Ascasibar not only modeled the original figure but did the final sculpturing himself from a single piece os Pink Westerly Granit”

Ez dira txantxetako hitzak, ez alajaina! Baina Lorenzo Askasibarrek Ameriketako abenturari agur esan eta Euskal Herrira itzuli zen, 1977an. Gasteizko Krispiñan (Crispijana)  jarri zuen tailerra, eta handik – ia-ia zerotik hasita- ostera ekin zion bere artearen hedapenari.

Irudiak

Zenbait busto

Eta azken berrogei urteotan Askasibarren ekoizpena oso zabala izan da, batez ere bustoak izan dituelarik lan lerrorik nagusiena. Jose Migel Barandiaran, Loiolako Ignazio, Anaia Garate, Ignazio Errandonea, Jose Maria Arizmendiarrieta, Pio Baroja, Abraham Lincoln, Migel Okina, Simon Arrieta, eta abar luze baten irudiak moldeatu eta ekoiztu ditu, batez ere brontzean. 

Eskultura publikoei begira, Euskal Herriko zenbait elizetarako eginikoak dira azpimarragarrienak, eta Gasteizko Udalak eskatuta hiriko Musika Kontserbatorioko sarreran ikus daitekeen Jesus Guridiri eskainitakoa. 

Bere karrera artistikoa Aramaion hasi zen eskultore handia da Lorenzo Askasibar.

Bizente Goikoetxeari buruz gehiago:

http://txemax3.blogspot.com.es/2016/04/bizente-goikoetxea-aramaioko-musikari.html

Argazkiak: Lorenzo Askasibar, JMVM