MOJA KOOPERANTE ARRRASATEARRA

Sor Maria Luisa, 1961ean, Perurako irtetear

Aurten hamar urte betetzen dira Sabina Velez de Mendizabal Llona -Sor Maria Luisa- arrasatearra hil zela, Liman. Eta efemerideak aukera ematen dit zenbait lerro idazteko emakume ausart eta eskuzabal hartaz. Nire izeba izan zenez gero, ahalegin bereziak egingo ditut bihotzak desbidera ez dezan nire idazkia eta iturri dokumentuetara joko dut, beharrezko orekari eutsi diezaiodan. 

Ausart eta eskuzabala definitu dut, eta ez da gutxiago – bera bezala, beste hainbat ere baditugu, emakume zein gizonezkoak, misioetarako bidea hartu zutenak- Euskal Herriko bazterrak utzi eta Amazonia sakonean bizitza berri bat eraikitzeko Perura abiatu baitzen, 1961ean.

Roman arrasatearra eta Apolonia amorebietarraren alaba izan zen, 1918ko ekainaren 8an jaioa. Non eta, ama bere jaiotetxearen babesera erditzera joanda, Amorebietan. Sabina ipini zioten ponte izena. Jaio eta egunetara Arrasatera aldatu ziren ama eta alaba eta Sabinak lehen ikasketak herriko mertzedariekin egin zituen. Arte eta Ofizioetako eskolan ere aritu zen, eta Antonio Armengou pintorearen ikasle

Sabina, amaren ondoan eserita, Deban, 1930

aplikatua izan genuen, oraindik senitarteen etxeetan ikus daitezkeen obrek darakutsatenez. Aitak sortutako ELMA enpresan ekin zion lanari baina 1940an moja mertzedaria izatea deliberatu zuen, eta Zumarragako komentua sartu zen. Moja berriak Sor Maria Luisa hartu zuen izena, 1941ean. Oiartzunera bidali zuten eta bertako ospitalean lan egiten zuen bitartean, magisteritza ikasi zuen Donostian. 

Oiartzunen 1959ra arte aritu zen - Sabinaren ikasleetariko bat Xabier Lete izan zen- eta Gipuzkoako herri hartan erakutsi zuen misioetarako bokazioa. Horrela, Eibarrera aldatuta, bi urtez ihardun zuen Peruko oihanean beharko zituen ezagutzaz trebatzen. Eta 1961ko urtarrilean Peruko hiribururantz abiatu zen beste sei lekaimerekin. Helburua, Amazoniako Moyobamba herria. Zer dela-eta hara? Herrialde hartako gotzaina Martin Elorza (1899 Elgeta-1966 Lima)  pasiotarra zen eta hark eskatu zien laguntza Mertzedarien ordenako nagusiei, oihaneko biztanleen alde egin beharreko lan itzela zela eta. Eta Moyobambaraino ailegatu ziren 1961ko martxoan Sor Maria Luisa eta bere lagunak. Elorza gotzaina zain zeukaten.

 

Elorza gotzainarekin, Moyobambara heltzean, 1961

Eta orain salto egingo dut 2006raino. Berrogeita bost urte betetzen ari ziren moja haiek oihanera heldu zirenetik eta Peruko Kongresuak modu bereziz eskertu nahi izan zien euren lana: Kongresuaren domina eman zitzaien. Errepublikako Kongresuaren Prentsa Bulegoak dio 2006ko otsailean: 

“La hermana Vélez de Mendizábal es la única residente en el Perú de las siete religiosas que en enero de 1961 llegaron de España a Lima para hacerse cargo de la responsabilidad de proteger a la niñez desvalida, cuidar de los necesitados y promover el progreso femenino en nuestra patria. La Congregación realiza su esforzada labor en Moyobamba, departamento de San Martín, desde hace 45 años” 

Bere aldetik Limako “El Comercio” egunkariak 2007ko martxoaren 27an, mertzedarien gaineko erreportaje batean zioen, “En busca de la solidaridad perdida” titulupean: 

 

Moyobambako Tonchina ibaian, Amazonaseko ibaiadarra, Sabina makurtuta

“Las Hemanas Mercedarias de la Caridad llegaron a Perú en 1961 y realizan hasta hoy trabajos en la selva en educación y salud con los enfermos, niños pobres, discapacitados, ancianos y mujeres golpeadas… Por esto, han sido condecoradas en el Congreso” 

Eta egunkariaren erreportajean irakurtzen ziren Sabina –Sor Maria Luisa- Velez de Mendizabalen gaineko zertzeladak: 

“Sor Marí­a Luisa salió en 1961 para la selva del Perú y ahora tiene 88 años de júbilo, recordando que fue la primera monja mercedaria que se internó entre los árboles desbordados y las estrellas gigantes de Moyobamba. Marí­a Luisa tiene la imagen de mujer ancestral, fundadora y dichosamente sabia que iluminaría sola una laguna azul. 

La vasca María Luisa Vélez de Mendizabal tenía 45 años y era la primera vez que cruzaba el océano.  "Todo era tan distinto, sobre todo la comida", recuerda cuando ella y seis religiosas más llegaron a Moyobamba invitadas por el obispo.  Ella siempre habí­a sido maestra de escuelas rurales, pero la 'ruralidad' peruana era de otra dimensión: "El primer colegio solo tení­a una banca para escribir y otra para que me siente y nada más. Nosotras sufrimos bastante, no nos imaginamos tanta pobreza", comenta y coge la bata de su hábito, recordando nostálgicamente las marcas del barro de todos los caminos empantanados y los rí­os que debí­a surcar. "Lo teníamos orgullosamente sucio, también en las viviendas de caña y adobe donde debíamos vivir" Ella fue la directora de primaria de esa pequeñita escuela que funciona hasta hoy, más moderna. 

Es por esto que se ganó el cariño ilimitado de los niños de las comunidades apartadas que sin las mercedarias habrí­an quedado analfabetos. Su actual médico de cabecera fue un ex alumno a quien ella maternalmente recogí­a de su casa y llevaba de la mano a clases. Hoy él es quien paternalmente la saca a ella a pasear de la mano por la selva limeña. Porque es tanto el amor que ha generado Marí­a Luisa en esos chicos, hoy profesionales, que se organizaron para que el Congreso les otorgara a las madres mercedarias, teniéndola a ella como sí­mbolo, la medalla al Mérito en el grado de Comendador.  

Fue el 10 de febrero: "Imagínate, nosotras nunca habí­amos ido a semejantes sitios, con tantas oficinas, estábamos despistadas", ríe suave quien jamás dudó de su vocación. "Desde niña querí­a ser monjita, pero tuve que esperarme hasta los 20 años, porque me decían: tienes que conocer el mundo y después ya veremos". Y ya vimos” 

Eta, beraz, arrasatearrak Peruko Kongresuaren domina jaso zuen zeremonia ospetsu batean. Marcial Ayaipoma Alvarado Kongresuko presidenteak jarri zion ikurra Sor Maria Luisari, Moyobambara heldutako lehen zazpi mojen ordezkari bizi bakarra,

“Por la tesonera y humanitaria labor que han cumplido en los 45 años de su permanencia en el Perú” 

Sabina  Velez de Mendizabal Llona -Sor Maria Luisa-  91 urterekin hil zen, Liman, 2009ko abuztuaren 4an, eta egun berean hiri hartako artzapezpikuaren prensa bulegoak zioen: “Vino a impulsar la labor de misiones en el Perú y se dedicó a la educación en las ciudades de Moyobamba y Lima. Destacó por su tesón y sacrificio en la formación de los niños” 

Arrasateko emakumeen artean, atzerriko estatu baten Diputatuen Kongresuak inoiz sariztatu eta omendutako bakarra dela esango nuke. Ez da meritu bakarra, batez ere haur eta gazteen heziketa izan zuelako helburu nagusia.

Argazkiak: JMVM 

ARRASATEKO EUSKARAREN EGUNA. 1927

Euskararen inguruan Arrasaten emandako herri ekintzetatik batzuek ospe eta sona handia lortu badute ere, badira beste batzuk zeharo estalita geratu direnak, auskalo zer arrazoi tarteko, eta ez zaigu haien oihartzunik iritsi. Ezer ez da existitzen berarekin topo egin bitartean, hori egia da, eta gaur toki honetara ekarri nahi dut 1927an ospatutako Euskararen Egunari buruzko albistea. Nik dakidanez horixe da espresuki gure hizkuntza ardatz hartuta Arrasaten buruturiko lehen ekintza. Eta diodan moduan, prest nengoke ez dakidana onartzeko; beraz, inork zuzentzen banau, ongi etorri zuzentzailea. 

1927ko urte haietan Arrasateko lagun euskaltzale batzuk Mutrikuraino joan ziren herri hartako Euskararen Eguna ezagutu eta disfrutatzeko asmoz. Hain zirrara bizia hartu zuten non itzulerako bidaian erabaki zuten Arrasaten ere aurrera egin behar zutela eta antzerako jaia prestatu behar zutela. Eta urte hartako San Juan jaietan lehen zurrumurruak korritu ziren herrian, euskararen inguruko balizko ospakizun baten gain iragartzen zutenak.

Herriko elkarte guztiek bat egin zuten, behingoz, helburu harekin, eta diferentzia politiko guztiak alde batera utzita, denek aurkeztu zuten euren adostasuna jaiarekin. Ekintzaren gastuei aurre egin ahal izateko, elkarte guztietan ireki ziren dirua eman ahal izateko zerrendak eta antolatzaileek Eusko Ikaskuntzaren eta Euskaltzaindiaren babesa jaso zuten lehen unetik. Baita euskal arloko pertsonalitate askorengandik ere. Euskal Herri mailan egin zen Egunerako zabalkundea eta aurki erantzun ezin hobea jaso zen, ehunka pertsonek euren diru ekarpena eskaini zutenak jaiari ahalik eta edukirik onenekin apaintzeko. 

Langile Katolikoen Zentroa, Joshe Mari elkartea, Txirrindulari Betik Aguro elkartea, Eusko Gaztedia, Tradizionalisten Zirkulua izan ziren, besteak beste, gehien bultzatu zutenak Euskararen Eguna arrakastatsua izateko. Eta Gipuzkoako prentsak informazio zehatza eman zuen ospakizunaz. Antolatzaileek irailaren 3 eta 4 aukeratu zituzten ekintza behar bezala burutzeko,  eta esan behar dut, Arrasaten urtebete bat bakarrik zeraman arren – 1926ko uztailean ailegatu baitzen herrira Arabako Zuazatik- Joxe Markiegi apaizak parte zuzena hartu zuela eratze lanetan. Diodan bezala, prentsan irakurtzen zen: 

“Todo absorbe el gran día del euzkera del domingo. Todo el pueblo siente entusiasmado el simpático carácter de la fiesta y se apresta a recibir a los forasteros con el calor de un ideal de enaltecimiento y magno resurgimiento de nuestro amado euzkera. De todas partes anuncian enormes contingentes de gente, ávidos de presenciar el desarrollo del programa. Todo aquel que sienta el espíritu orgulloso de euzkeldun debe ocupar un lugar en este “choko” en la seguridad de que los naturales agradeciendo este brillante concurso les recibirán con los brazos abiertos y con el instinto idealista de hermanos de la raza” 

Irailaren 3an, beraz, ekin zitzaion ospakizunari. Larunbata zen eta arratsaldeko lehen ordutik kaleak

Bonifazio Etxegarai

jendez bete ziren, eta Azoka Plazan hitzaldiak izan ziren: Migel Esparza “El Pensamiento Navarro”ren zuzendari eta Euskeraren Adiskideak elkarteko kidea; Bonifazio Etxegaray Euskaltzaindikoa  eta Antonio Pagoaga arrasatear hizlari sutsu tradizionalista aritu ziren, euskaraz. Jarraian Valeriano Mokoroa idazlea eta Patxi Erauskin bertsolaria aritu ziren. Joxe Markiegi apaizak aukerarako prestatutako haur abesbatza batek ere ehunka entzuleren txaloak jaso zituen.

Baina biharamunean, irailak 4, zeuden iragarrita ekintzarik sonatuenak eta Arrasatera sekulako jendetza bildu zen.  Arano Kalean ipinitako arku batean irakurtzen zen: “Arrasateko erriak anaitasuna nai dutenai, ongi etorria” Eta jaia goizeko 6´30etan hasi zen, txistulari eta musika bandaren kalejirarekin. Zazpietako mezaren ostean, San Frantzisko elizan, euskararen aldeko panegirikoa Jorge Agirre jesuitak egin zuelarik- Udaletxera bildu ziren euskarazko argitalpenen ordezkariak, eta bileran garaiko aldizkari eta egunkari euskaldunei laguntzeko neurri batzuk hartu ziren. Han egon ziren, Juan Bautista Eguskitza (Jaungoiko Zale) Ander Arzelus (Argia), Jorge Agirre (Jesusen Biotzaren Deya) Fermin Irigaray (Zeruko Argia) Besteak beste, urtean behin Euskal Prentsaren Eguna antolatzea erabaki zen.  Hori eta beste ideia batzuk aurrera eraman ahal izateko, elkarte bat sortzea ere deliberatu zen: "Euskeraren Adizkideak", Eusko Ikaskuntzaren adar bat bezala funtzionatuko zena. Batzordekideak ere izendatu ziren: Arzelus, Linazasoro, Urreta, Labayen eta Antonio Pagoaga arrasatearra.

Jarraian Meza Nagusia ospatu zen, eta bertan Juan Bautista Eguskitza euskaltzainak egin zuen homilia. "Galdetu zure arbasoei eta eurek erantzungo dizute" goiburuko hitzaldia izan zen, eta euskaltzainak euskararen inguruko aldarrikapena burutu zuen, hizkuntza pertsonaren gogoa dela azpimarratuz eta hiztun bakoitzak bere gogoarekiko eduki beharreko konpromisoa berretsiz.

Arrasate, Aramaio, Aretxabaleta eta Eskoriatzako 82 umek parte hartu zuten Azoka Plazan, katixima eta irakurketa saioetan. Epai mahai bat osatu zen honako pertsonalitate hauekin: Bonifazio Etxegaray, Juan Carlos Guerra, Juan Bautista Eguskitza, Jorge Agirre jesuita, Jose Joakin Arin Arrasateko erretorea, Miguel Esparza, eta euskal egunkari eta aldizkarietako ordezkari bana. Parte hartzaile bakoitzari launa euskarazko liburu eman zitzaizkion eta guztien artean “Txistu”, “Jesusen Biotzaren Deya”, “Zeruko Argia” eta “Argia”ren harpidetzak banatu ziren. Halaber, Aurrezki Kutxa eta Banco Vizcayaren diru ezarpenak izan ziren umeentzat.

Prentsak zioen biharamunean: “Angelicales niños dominando correctamente nuestra lengua, se

Juan Bautista Eguskitza

distinguieron por la seguridad y conocimiento de causa, granjeando entre el público la simpatía más extremada” 

Eguerdiko ordu batetan berrehun pertsona baino gehiagorentzako herri bazkaria izan zen Biteriko lorategietan,  eta agintari eta gonbidatuak Langile Katolikoen Zentroan bildu ziren otordurako. Bazkalostean, haurrek atxintxiketa txapelketa izan zuten, Zerko Osteta eta Garibay zirkuituari hiru itzuli emanez. Azkarrena Sabino Ugalde gertatu zen, Angel Etxabe, Pablo Bolinaga, Felix Iraola, Jose Mari Ansoategi… eta beste askori aurrea hartuz. Sariak dirutan eta “Txistu” aldizkariaren harpidetzatan izan ziren.

Arratsaldeko ekintzarik erakargarrienak arratsaldeko 3etan hasi ziren, Azoka Plazan. Debako Lagun Artea taldeak “Txanton Piperri” opera eskaini zuen. Hirurogei abeslarik osatzen zuten taldea, Felix Markiegiren zuzendaritzapean eta egitarauan emanaldi bakar bat iragarri zen arren bi eskaini behar izan zituzten, publikoak aurki agortu baitzituen lehenerako sarrerak.  Eta Azoka Plaza bete egin zen Debako artistak ikusteko. 

Herriko frontoian, berriz, pilota partidua izan zen.”Vivillo” Velez de Mendizabal eta Urbistondo “Zestona” arrasatearrak aritu ziren Marino eta Markaideren aurka. Lehenek  irabazi zuten, 22-11. Eta horren ostean, herriko plazako kioskoan “aurreskularien” txapelketa izan zen, Juan Gaztelu eibartarrak garaikurra eraman zuelarik. Eta horren ostean guztien gusturako euskal erromeria prestatu zen Herriko Plazan, “Txanton Piperri”ren bigarren emanaldira arte. Jendeak gehiago eta gehiago nahi zuen eta Udal Musika Bandak, Solabarrieta zuzendariarekin buruan, goia jo zuen Jesus Guridiren “El Caserio” eta Resurrección Mª de Azkueren “Vizcaytik Bizkaira” melodiekin.

Faustino "Vivillo" Velez de Mendizabal

Gaueko 9etan eskaini zen “Txanton Piperri” bigarren aldiz, eta Bizente Juldain korrespontsalak irailaren 8an “La Voz de Guipúzcoa” egunkarian zioenez: 

“En la función de la noche, poco antes de empezar, hubo un escándalo formidable. Los organizadores, acordándose únicamente de la parte económica, al ver que por la tarde se habían vendido todas las localidades, no se preocuparon ya de nada, y a la hora de la entrada no había un solo acomodador. Las sillas se llenaron rápidamente. No sabemos si se vendieron más sillas de las debidas… pero el caso es que cerca de un centenar de personas que tenían billete en la mano quedaron en la calle, sin ver la función y sin las pesetas. A algunos se les devolvió el importe de las entradas, pero otros quedaron “in albis” 

Milaka bisitarien artean Arrasaten Angel Apraiz eta Eduardo Landeta, Eusko Ikaskuntzako buruzagiak egon ziren. Baita Jesus Maria Leizaola ere. Bestalde, Manuel Enbeita, Kepa “Urretxindorra”ren anaiak, oso bertsolari trebea bera ere, Bizkaiko bertsolarien ordezkaritza ekarri zuen. Kepa Enbeita “Urretxindorra” goi bertsolariak kantatu ez bazuen ere, berea da egun hartarako goi-ikurtzat antolatzaileek erabilitako bertso sorta, muxikarrak 1916an konposatua :

Geure asaba zarren odola
daukagun arte zanetan,
agertu daigun euskeldun antza
geure arazu danetan.
Euskera zarra egarriz ito
ez dela legorte onetan,
egarri ori ase dayogun
maite badogu benetan.

Itzak bakarrik indarge dira

egipenak ziñaldari,

nor zelako dan bere egipenak

erakusten dabe argi.

Euskeldun batek Euskal Errian

beti erderaz badagi,

alperrik esan “soy vascongado”

erdaldun utza da ori.

Jainkoak nai dau mintzau gaizala
bakoitza bere izkeraz,
Doitxen doitxeraz egiten dabe
baita Pantzen be pantzeraz.
Gaztelan barriz erderaz beti
guk zergatitik ez euskeraz,
gure ele maite onek ezpadau
zer ikusirik bestegaz?

Ez dago emen zuri ez baltzik
ez dago politikarik,
euskaldun orok euskera aldez
egitia da bakarrik.
Ez daigun iñor estikopetu
Jaungoikuaren gurarik,
euskeltzaletu gaizan ba danok
inor be geratu barik.

Ikasi daigun erdera, prantzez
naiz ingelezan elia,
ikaste ori ontzat daukagu
baña lenengo geuria.
Izkuntza danak gurgarri dira
autortu nai dit egia
guretzat baña agurgarriena
EUSKERA MAITAGARRIA.

Jai osoaren gastuak handiak izan ziren eta batzordeak aurre egin ahal izan zien, Euskal Herri mailan zabaldutako diru bilketari esker – 2.200´25 pezeta- eta “Txanton Piperri” bi emanaldietako sarrerekin. Arrasateko Udalak ere ekarpen berezia egin zuen. 

“El Pueblo Vasco”ren irailaren 6an agertu zen kronika bat Egunari buruz, Jose Uriarte batek sinatua,  eta bertan irakur daiteke:  “El euzkera, resurgiendo de su estado decadente, triunfa pujante trazando una norma ejemplar para los pueblos de Baskonia…  El euskera resurge, era el grito popular. El Día del Euzkera ¿qué consecuencias y qué orientación ha señalado para la defensa de nuestra milenaria lengua y costumbres primitivas?... Este es el punto importante que merece capítulo aparte” 

"Euzkadi" egunkarian, berriz, Nikolas Ormaetxea "Orixe" euskal idazle handiak honako hau idazten zuen irailaren 6ko edizioan, zoritxarrez berak ere erdaraz: 

Orixe idazlea

"Reciban nuestras más expresivas gracias el dignísimo Ayuntamuento de Mondragón por las facilidades que ha dado a la Comisión organizadora para preparar un día vasco que formará época en los Días del Euskera, y servirá de modelo y estímulo a los sucesivos. Reciba nuestra enhorabuena la Comisión organizadora; reciban esos ardorosos y desinteresados jóvenes mondragoneses, que empezando por el que ha sido alma de todo, aprecian la modestia más que la dulce música de sus nombres. Aunque obedezcamos a su ruego de no mencionarlos, los tenemos bien grabados en la memoria y en el corazón. Actores y espectadores vascos todos del Día del Euskera de Mondragón" 

Laurogeita hamabi urte geroago euskararekin bueltaka gabiltza eta gure hizkuntzaren biziraupenerako egiten ditugun galderak ez dira gutxi. Baina egiten ditugun bitartean… Garbi dago: jaioko dira berriak.

Argazkiak: JMVM, Euskomedia Fundazioa 

ZURDO DE MONDRAGON: EHUN URTE

Santi Etxebarria "Zurdo de Mondragón"

Juan Bautista Azkarate “Mondragones” txapeldun handiari esker jokatu zuen bere lehen partidu profesionala Santi Etxebarria pilotari arrasatearrak. Auskalo zer gertatuko zen haren bitartekaritza izan ez balitz. Agian, pilotaren munduan “Zurdo de Mondragón” izenordearekin ezagututakoa futboleko izar dirdiratsua izango genuen. Izan ere, Mondragón Club de Fútbol taldean aritu zen, 1936-37 urteetan. 

Santi Etxebarria Arabaolaza Arrasaten jaio zen, 1919ko irailaren 9an. Txiki-txikitatik tiratu zuen kirol praktikak eta Arrasaten garai hartan pilota eta futbola ziren nagusi. Santi bietan aritzen zen gustura, nahiz eta pilotarako grina espeziala zuen. Jakina, “Mondragonés” zuen erreferentea eta hari entrenamenduetan laguntzen zion, beste gazte batzuekin batera:Bolinaga, Arriaran anaiak, Patri Egidazu,… Gurea frontoia zen, 1934 inguruan, herriko tokirik aproposena, estali gabeko Zaldibarrekoa hondatu samarra baitzegoen.

Santi aurrelaria zen jokoan herriko saioetan eta normalean Patri zuen atzelaria. Egun batean Gasteizko frontoitik deitu zuten: aurrelari bat behar zuten eta “Mondragonés”ek Santiren izena eman zien enpresakoei. Ustekabean harrapatu zuen deiak arrasatearra, afizionatuetan lau urte jokatu bazuen ere ez baitzuen uste profesionaletarako saltoa hain azkarra izango zenik; 1938ko otsailean zen. Gasteizen debutatu zen, beraz, 

Eta lehen partidu hartan emandako irudi onari esker,- Artetxe I.rekin Corono eta Gato Rojoren kontra aritu zen, 22-20 irabaziz- beste zenbait norgehiagoketa atera zitzaizkion Zurdori, Gasteizen bertan eta beste frontoi batzuetan ere. Lehen partidu harengatik, 40 pezeta irabazi zituen. Gero 150 ematen zizkioten partiduko, berrogeietako lehen urteetan.

Nortzuk ziren orduko pilotariak, Zurdorekin Euskal Herriko eta kanpoko frontoietan ari zirenak? Honako izenak agertu ziren, adibidez, 1943ko txapelketarako: Atano III, Atano VII, Gallastegi, Chiquito de Iraeta, Onaindia, Kortabitarte, Ubilla I, Lazkano, Rubio, Felipe, Txara eta Bolinaga  beste arrasatearra. Geroago agertu ziren Arriaran II eta Arriaran III. Ikusten denez, ez ziren, ez,

Mondragonés handiarekin

pilotari makalak. Eta Santi Etxebarriak horiekin denekin lehiatu behar izan zuen, eta askoz gehiagorekin, 1963an kantxetatik erretiratu arte. 

Beharbada, Zurdo de Mondragonek eta Migel Gallastegiren artean jokatutako partiduak izango dira garaiko zaleen artean erakartasun gehien zutenak. Eta dirudienez, eibartarraren baitan ere oroitzapen bereziak utzi zituzten norgehiagoketa haiek, buruz buruko partiduetan zein binakakoetan.

Garai hartako pilotari guzien antzera, Zurdok ere pairatu behar izan zituen frontoi desberdinetako enpresarien presioak, eta prezio txikiak, eta 1951n hamaika bat pilotarik planto egin zuten euren baldintza ekonomikoen mesederako, eta enpresa bat sortu zuten. Baina ohiko enpresek eta tokiko prentsak gogor jo zuten haien kontra. Esan behar da, Donostiako egunkari eta irratiek Santi ondo tratatzen zutela. Gasteizkoak ere berdin. 

Aurrekoaren egiaztapena da, adibidez, Gallastegirekin izandako partiduetako batean Zurdok 22-0 galdu zuela, Donostiako Gros frontoian, 1944ko apirilaren 15ean. Hamabost minutu iraun zuen partiduak eta arrasatearra negarrez atera zen kantxatik. Bada, kazetariek oso neurri egokian idatzi zuten arrasatearraren hondamen hartaz, eta guztiz anormaltzat jo zuten emaitza. Handik egun gutxira Santik frogatu zuen lehen mailako pilotaria zela, apirilaren 23an Bergaran, Artazo eta Zabala bikoteari irabazi baitzion. “La Voz de España” egunkarian Pacorro kazetariak idatzi zuen, bi egun geroago: 

“En solitario ganó por 9 tantos de diferencia a Artazo y Zabala. Conste que la paeja ofreció todo el rendimiento que de ella puede esperarse. Y si se vió ampliamente dominada fue porque Santiago Echevarria estuvo sencillamente colosal, demostrando que es ALGUIEN para luchas individuales. ¿Verdad que el de Mondragón ha quedado a una altura respetable?” 

Esanda geratu den bezala, Zurdo de Mondragón aurrelaria zen jokoan, baina inoiz edo inoiz atzean ere suertatu zitzaion aritzea. Euskal Herriko frontoietan ez ezik kanpokoetan ere programatu zuten. Bartzelonan, adibidez, sarritan aritu zen. Behin, 1952an, exhibizioko partidu bat egin zuen Kataluniako hiriburuan, hirukote baten kontra. Bartzelonako “Hoja Oficial”ak 1952ko martxoaren 10ean zioen: 

“En el transcurso del partido acusó el jugador mondragonés la fama de que venía precedido y así, en forma contundente y realizando una verdadera exhibición del arte de jugar la pelota a mano, y a más con la zurda, logró dominar y batir a los entusiastas manistas del C.N. Barcelona, por 22 tantos a 6. El público ovacionó al “Zurdo de Mondragón” y también tuvo aplausos para nuestros jugadores, que se vieron impotentes de contener y anular el juego del verdadero fenómeno” 

Herriko pilotariekin sarritan aritu zen. Arriaran anaiak eta Bolinaga ziren normalean karteleko lagunak, eta Arriaran II.rekin bikote osatu zuen partidu askotan.

Igandeetako partiduez gain, txapelketa ofizialetan ere ihardun zuen urtetan eta horrek nekea ekarri zion. Eskuak mindu egiten zitzaizkion eta osatzearren frontoietatik alde egin behar izan zuen zenbait aldiz. Baina Zurdok indar berrituaz itzultzen zen beti kantxetara, bere barruko onena emateko nahian. Pilotariek begirunez begiratzen zioten, oso gizon zintzo eta eskuzabala baitzen. Baina poliki, poliki – pilotak eta kantxako arerioek ezin izan zutena- adinak lortu zuen: erretiratzeko ordua heldu zitzaion. Pilotak ez zuen sendia aurrera ateratzeko beste ematen eta

Ulgorren hasi zen lanean. Hori 1962an gertatu zen, aktiboan 25 urte eman ondoren. 

Eta 1963ko ekainaren 19an omenaldi bero bat eskaini zitzaion, kantxetako agurrean. “El Diario Vasco” egunkariaren Juan de Eguizale  kritikoak honela zioen, biharamuneko edizioan: 

“La simpatía y afectos conquistados por el pundonoroso pelotari a lo largo de 25 años de ininterrumpidas actuaciones se demostraron a la hora de la verdad, que es la de retirarse de los frontones, por imperativos de la edad, en la que recogió múltiples pruebas de sincera admiración. Zurdo de Mondragón, por su pundonor, por su amor propio, ha sido de los pelotaris más difíciles. Para él no terminaban los partidos hasta no ver en el marcador el tanto 22, final de la contienda, lo cual quiere decir que ponía toda la carne en el asador, su entusiasmo y ciencia para el logro de la victoria de cada día. 

Esta forma de ser le valió innumerables simpatías y afectos, que tuvieron anoche en el Frontón Vergarés un eco lleno de colorido y emoción, y al igual que en sus grandes actuaciones, por decir que de una manera muy superior,  los aplausos del público le brindaron el estímulo de saberse finalizada su carrera deportiva, contando con el afecto de la numerosa afición que acudió a testimoniarle su simpatía” 

Bere aldetik, “La Voz de España”ko Ezkiaga kritikoak honela idatzi zuen partiduko biharamunean: 

“Ha sido un pelotari que no ha tenido que envidiar en entusiasmo y pundonor a nadie. Por eso nada tiene de extraño que el frontón vergarés se abarrotase totalmente, como los

Atano VIIrekin, Eibarren,

1944-03-19n

días de los grandes acontecimientos. El Zurdo ha escuchado esta noche más aplausos que en veinticinco años de pelotari, aplausos que no podía recibir sin lágrimas en sus ojos” 

Omenezko partidu hartan Arriaran anaiak – Joxe eta Pako- Garcia Ariño anaien kontra aritu ziren. Bizkaitarrek irabazi zuten, 22-20. Frontoia jendez lepo bete zen: Arrasatetik autobus zerbitzu bereziak ipini ziren Bergararako. Egun hura betiko geratu zen grabatuta Santi Etxebarria “Zurdo de Mondragón”en bihotzean.


Argazkiak: JMVM

ARRASATEKO PILOTARI BURUZ GEHIAGO JAKITEKO

https://txemax3.blogspot.com/2021/05/pilota-arrasaten-istorioak.html