ARRASATEKO ALONDEGIKO ARAUAK, 1855ean

Udaletxea, XIXaren amaieran

Alondegian eta alondegitik zerbitzatu ziren Arrasaten mendetan ardo, olio, sagardo eta horien gisako gainerako gaiak. Horien banaketa arautua zegoen eta alondegiko arduraduna udal konfiantzako pertsona izaten zen, kontuetan desbideratzerik gerta ez zedin. Nire adinekook ere oso ongi ezagutu genuen herriko alondegia, Erdiko Kalean, udal eraikinaren behean eta kontzejupearen ostean. Heriz anaiak gogoratzen ditut, euren zalgurdiarekin zahagiak eta kupelak tabernaz-taberna banatzen ari.

Gaurkoan alondegiaren gaineko albiste bat dakart.  1855ean alondegiko arduradunaren aldaketa eman zen eta udalak kargua lehiaketara atera zuen. Urte hartako otsailaren 3an alkate eta zinegotzien bilera izan zen eta, besteak beste, karguaren titularra hautatzeko arauak onartu ziren. Honela idatzi zen aktan:

Erdiko kalera ematen zuen Udaletxeko atea zen alondegia

“Se procedió a analizar las condiciones con las que proceder a nombrar el Fiel de la Alhóndiga, que componen el reglamento de la misma, cuyo tenor es el siguiente:

Art.1º: Habrá un Fiel con nombramiento del Ayuntamiento y con fianzas a satisfacción del mismo.

Art. 2: El Fiel será responsable del buen orden y arreglo interior de la Alhóndiga, custodia y buena conservación de los efectos que se depositan en ella.

Art. 3º: Será obligación del Fiel revisar la Alhóndiga muy temprano por la mañana, por la tarde y al anochecer y dar parte al regidor semanero de cualquier novedad que observase en ella, así que también al conductor del vino o su encargado por si los pellejos y barricas tuvieran derrame, a fin de que pueda tomar las medidas necesarias.

Olarte kalean, alondegitik eramandako kupelak

Art. 4: El Fiel no podrá vender en su casa jabones, aceite ni ninguna clase de vinos que devengaran derechos municipales.

Art. 5º: En premio de sus obligaciones cobrará por carga de todo género que se introduzca para vender en la Alhóndiga un real de vellón. Se entenderá por carga el peso de once arrobas(1) en bruto.

Art. 6º: Cuando desde la Alhóndiga se venda algún género a la menuda, cobrará al comprador por sus derechos ocho maravedís por la papeleta que a cada uno de ellos debe facilitar para saberle hacer el peso que lleva.

Art. 7º: Por cada cerdo que se pese en la Alhóndiga se cobrará un real de vellón.

Art. 8º: Por cada carretada de fierro cobrará así bien tres reales de vellón.

Art. 9º: No se permitirá extraer de la Alhóndiga vino común en menor cantidad que una arroba

Art. 10º: Cuando de la Alhóndiga extrajesen vino para caleros, caseríos etc. se cobrarán del comprador y entregarán en el acto al tesorero o rematante de arbitrios, si lo hubiese, la parte que le corresponda por derechos municipales, teniendo al mismo tiempo cuidado de pasar papeleta al señor Alcalde del vino que se hubiese vendido y a quién. Cobrará así bien los derechos más que a él le corresponden por cada pesada siempre que la cantidad que se entregase no llegue a pellejo entero.

Zarugalde kaleko taberna batean, alondegiko kupelak

Del Alguacil

El Alguacil estará en el peso mientras se pesen dichos géneros. Cobrará en premio de sus trabajos en metálico y bajo ningún concepto en especie, el valor de un cuartillo al precio que se vende el género, si el género que se pesa es líquido y el de una libra si no lo fuera. El Fiel será responsable si consiente que el pago se haga de otra manera. 

Otsailaren 6an aztertu behar ziren kargurako iritsitako eskabideak eta ekitaldiari ekin aurretik alkateak hartu zuen hitza, bere ohorea defendatzeko: 

“En seguida hizo presente el señor Presidente que por persona fidedigna se le ha asegurado que una noche de las últimas se ha tratado de insultarle por uno de los aspirantes al destino de Fiel de la Alhóndiga de esta Villa, suponiéndole a él sin duda causa de no haberle dado la plaza, y que ofendido como se hallaba con tal motivo, porque se quería usar de medios tan viles para conseguir el intento deseado, deseaba constase todo en acta y que pedía de los individuos que componen esta corporación dijesen en este acto si le han oído decir algo con pasión hacia algún aspirante postergado, y habiéndose dirigido uno a uno a todos ellos, principiando del segundo Alcalde para abajo, contestaron que no le han oído sino que es imparcial para deliberar según circunstancias y méritos de la persona. 

Y se dio lectura de tres exposiciones presentadas por D. Pedro María Mendizabal, D. Gabriel Guridi y D. Bartolomé Zubía, pretendiendo el destino de Fiel de la Alhóndiga de esta Villa, vacante por renuncia de D. José Angel Vidaur” 

 Garai hartako alkatea Jose Maria Mendia zen, Santa Agedako Bainu Etxeko ugazaba. Eta alondegiko lan posturako aurkeztu ziren hiru haietatik Zubia izan zen aukeratua eta 1858 bitartean aritu zen karguan.

  (1)    Arroa bat: 11 kilo inguru.

  Argazkiak: Mendia bilduma, JMVM

GARAGARTZAKO ARTE ERRALDOIA

XX.aren hasieran, arbola artean osasuntsu

Aurtengo irailaren 14an bete dira berrogeita bost urte Garagartzako arte zaharra desagertu zenetik. Gazteok bakarrik erreferentziaz ezagutu dezaketen arbola erraldoi hura, esaten zutenez, Gipuzkoako zaharrenetarikoa zen. Oraindik ere Garagartzako auzokide askok kontatzen dute mendetako artearen istorioa, ez baita alperreko meritua hain adin luzera heltzea. 

Dena den, batzuetan errealitatea legendarekin nahasten da eta gure gaurko protagonista honen kasuan ere bada legenda puntutxorik. Hamaika aldiz entzun ahal izan dugu artearen hondamena ijito batzuek haren orpoan pizturiko sutzar batekin hasi zela, arbolari zulo hilgarri bat ireki ziona. Eta maldan beherako prozesuak amaiera izan zuen haize boladek tantaia lurrera bota zutenean irailaren arratsalde hartan. Legendari eutsiz, garaiko kronikek idatzi zutenez, arteak sei ehun urte zituen. Ikus dezagun, ordea, idatzizko erregistroetan aurkitu dudana. Ez datoz beti bat legendarekin.

1955 inguruan, arbola zaurituta

Igandea zen 1969ko irailaren 14a, eta haize erauntsi gogor batek – euri zaparrada etengabeek lagun- lurrera bota zuen arte ospetsua, arratsaldeko 3´30etan. Garagartzako elizaren ondoan zegoen eta bere neurriak ezohikoak ziren. Hamazortzi metro bide zituen alturan eta 4´80 ematen zuen bere enborraren perimetroak. Arbolaren adaburua, berriz, hogei metro inguruko diametrokoa zen.

Serapio Mujikak bere “Geografía de Guipúzcoa” (Geografía General del País Vasco-Navarro deritzan obraren barruan)  1918ko liburuan irakurtzen da, Arrasateren gaineko deskribapenean: 

Pablo Mendarozketaren margoa. Zauriak ikus daitezke

“En lo que con el arbolado se relaciona, llama la atención un hermosísimo encino que se yergue en el barrio de Garagarza, patriarca forestal de Guipúzcoa, que se levanta airoso, aunque muy estropeado, junto a la carretera, a pocos metros de la casa beneficial…”

Eta arteari buruzko informazio interesgarria aurkitzen dugu Justo Jauregi-Arrabururen “Datos para una monografia de la anteiglesia de Garagartza” 1949ko obra argitaragabean: 

“De aquella fronda exuberante (tan aprovechado por los gorriones que hemos llegado a contar hasta cuarenta nidos de ellos, y por los chicos de la escuela que jugaban bajo su gigantesco paraguas natural, por mucho que arreciara la lluvia) apenas queda nada.

Artea eroria eta zatitua egurretarako

Hacia el año 1916 un incendio, al parecer casual, causó graves daños en el interior. Uno de los chicos que venían a las clases nocturnas de la escuela dejó el haz de paja de que se había servido para alumbrarse en el camino, al pie del árbol. Las brasas del haz prendieron en la base de la encina y se quemó parte del interior del tronco. Años más tardes, unos “salvajes” prendieron fuego al follaje que al pie del árbol había – como todos los años- para adorno del altar del Corpus. Las llamas ocasionaron, como es natural, destrozos de consideración a la encina. Actualmente solo la parte del árbol que mira al W. conserva parte de la vitalidad de otros tiempos. El resto está casi seco. 

 En cuanto a su edad, D. Serapio Mújica le atribuye de tres a cuatro siglos de existencia. Los vecinos de Garagarza sólo saben que “es muy antiguo”  

Honaino, beraz, duela berrogeita bost urte desagertutako arbola haren gaineko zehaztapenak. Ijitoak ez bide ziren hain ijito eta artea, Muxikaren arabera, lau mendetako aguretxoa zen.

 
Argazkiak: Geografía General del País Vasco-Navarro; Joxe Letona Artxiboa; Pablo Mendarozketa; JMVM

IBABEko KOFRADIA

Ibabeko Baseliza

Aramaion historian izandako kofradietatik  bi izan ziren sonatuenak:  ibarreko abadeena, XVI mendean sortua eta oraindik ere urtero biltzen dena; eta ibarreko aitonen semeena genuen Ibabekoa. Azken honek bizirik ere segitzen du eta asteburu honetan – irailak 14an- ospatuko du urteroko jai-eguna. 

Ibabeko Baseliza

Ez dago zehazterik noiz jaio zen Ibabeko Kofradia. Gure egunetaraino iritsi diren dokumentu batzuetan irakur daitekeenez, XVI mendean jar liteke haren sorrera. Horrela, 1562ko testamentu batean anaidiaren gaineko lehen erreferentzia idatzia daukagu. Ez da, beraz, atzo goizekoa.

Zer dela-eta Ibabeko Kofradia? Bertako baselizan gurtzen den Andra Mariarenganako debozioa oso handia izan da mendetan zehar Aramaion eta horregatik Ibabeko Kofradia Sorkundeko Ama Birjinaren ohorez – “Nuestra Señora de la Concepción de Ibabe”- jaio zen. Baselizako Erdi Aroko irudia galdu egin zen eta orain ikus daitekeenarengatik ordezkatu zuten XVII mendean. 

Kofradiaren 1799ko liburua

Horregatik Ibabeko Kofradia izan da aramaioar kide gehien izan duena eta, ondorioz, bizitasuna ere bere bizikoa burutu duena. Sortu, “Nobles Hijosdalgo del Valle de Aramayona” titulupean egin zen eta 1846ra arte horrela jardun zuen, hots, euren nobletasuna frogatzen zutenentzat bakarrik irekitzen zen bertako kofredoa izateko atea. Data horretatik, ordea, nahi zuten guztiek eman ahal izan zuten izena kide bezala aritzeko. Goian aipatutako debozio horrek ekarri zuen, behin kide izateko nobletasuna frogatzerik ez zela beharrezkoa erabaki ondoren, Aramaioko etxe gehienak kide banarekin ordezkatuta egotea.

Andra Mariren  egungo irudia

Kofradiaren estatutuen hirugarren artikuluak azaltzen du zein den anaidiaren helburua: “El objeto y fin que se propusieron los fundadores de esta Hermandad no fue otro que el de dar gloria a Dios mediante el culto de la Santísima Virgen María, habiéndola escogido como Patrona: 1º Para venerarla bajo la advocación de Nuestra Señora de Ibabe en el misterio de la Inmaculada Concepción y 2º Para imitar sus virtudes. 

Como objeto secundario se establece para lo sucesivo, en cuanto lo permitan los fondos de ella, un socorro en metálico a la familia del cofrade que falleciere”

Kideek badituzte, estatutuen arabera, zenbait beharkizun, eta hori egiten ez dutenek zigor ekonomikoak pairatzen dituzte. Urteroko kideen limosna – ukarra- eta kideen hutsengatik jasotako zigorrak izan dira historikoki Kofradiaren diru baliabideak. Egun, ohituren erlaxazioarekin, kideen kuotak dira sostengua.

Oso inportanteak izan dira Andra Mari eguneko kideen arteko bazkariak, Kofradiak Ibaben bertan daukan baselizako areto nagusian zerbitzatua Ama Birjinaren egunean. Araudiaren aginduz, kide guztiak daude behartuta “mahaira” esertzeko, eta oso zorrotzak izan dira beti hori betetzen. Aurten ere,  Kristina Etxenagusia Abadesaren

esanetan, 70 lagun inguru bilduko dira mahaira, Kofradian diren 134 kideetatik. Horietako 43 Aramaiotik kanpo bizi dira.

==============..==============

Hona hemen, Irailak 14, igandeko egitaraua: Goizeko 11:00 Salda;  12:30 Meza; 13:45 Batzar Nagusia; 14:30 Bazkaria. Ekitaldi guztiak Ibabeko Andra Mari baselizan izango dira

 ==============..==============

Argazkiak:JMVM eta  www.euskomedia.org

  

http://www.fentmuntanyaiformacio.es

 

 

IPURTOTZ BASERRIAREN LEGENDA

Gabriel Jauregi idazle aramaioarra

BABESLEA: http://www.fentmuntanyaiformacio.es

“G. Aramayo” izenordez, Gabriel Jauregi – Gabirel, berak sinatzen zuen moduan- aramaioarra dugu, Etxaguen jaio baitzen 1895ean, Luziano izenarekin. Karmeldarra, Gasteizko karmeldarren komentuan eman zuen bizitza-tarterik luzeena, fisika eta kimika irakasten.  Herri jakintzaz enamoratua, nonbait, behin eta berriz idatzi zuen euskal mito, legenda, naturaz eta abar. Baina bere ekarpenik sonatuenak, zalantzarik gabe, Pisia (1935) eta Kimia (1936) euskarazko liburuak ditugu, fraidegaientzat prestatu beharreko materialean oinarrituta.  Bermeoko Gaubeka irarkolan editatu zituen. Bizkaiko Larrean hil zen, 1945ean. 

“Karmengo Argia“ aldizkarian herri jakintzari buruzko Aramaioko istorio txiki bat kontatu zuen 1933ko apirilean,  eta zutabe hauetara ekartzea otu zait, gure arbasoen sinesmeneko nondik norakoak ezagutzea interesgarritzat jotzen baitut, norantz goazen uler dezagun. Honela idatzi zuen Jauregik, Jabetasuna titulupean:

BABESLEA: http://www.fentmuntanyaiformacio.es

 “Lenegoko aldietan, oiñ baño artzain geiago ei-egozan. Eta artzaiñak baso guztiak eurentzat gura izaten dabez; orregaitik baso artean ez esparru, ez solo, ez etxe barririk egiterik eztabe gura izaten.

Aramayon esaten dabenez, bat edo batek baso artean etxe barrien bat egiñ gura baeban, etxakon debekatzen, egiteko azkatasuna eukan; baña egiñdako etxearen jabe izateko ura tellatutik bera parra-parra jausi bear zan. 

Goialdean, Ipurtotz baserria

Tellatutik bera ura jausteak etxearen jabetasuna egiñ ebanari emoten eutson. Etxango atx-ondoan ipurtotz gaur deritxon etxea egiten beiñ baten bata si ei-zan; baña egunez egiten ebazan ormak gabean artzaiñak lurrera botaten ei-eutsezan. Ormak jaberik ez eukien eta edonork bota leikezan; jabe izateko tellatua ipiñi ta tellatutik bera ura jausi bear zan-da. Ta alan egunez egiten ebazan ormak gabean beti ondatzen eutsezan artzaiñak, eta eziñ jabetasuna lortu, ez etxea amaitu

Ipurtotz-etxea egiten ebillan gizona zailtasun aundikoa ta gustiz azkarra zan-eta, egunak Joan, egunak etorri; ormak egiñ, ormak bota; alako baten goizetik gabera ormak jaso, tellatua ipini eutson bere zorioneko baso-etxeari. Baña euririk ez eban egiñ gau artan eta tellatutik bera ura etzan jausi; orregaitik ipurtotz etxeak oindikon jaberik ez eukan; eta artzaiñak, inoren ardura barik, etxe guztia apurtu eben. 

Urrengo egunean barriro jaso etxea, tellatuak ipiñi ta edarkada bat ur tellatu gallurrera jaso ta alderdi bietara, erdi bana, bota eban etxea egin ebanak. Oingoan tellatutik bera ura jausi zala-ta, jabe geratu zan betiko ipurtotz egiñ eban gizaona, ta artzaiñak jabetzat artu eben”

BABESLEA: http://www.fentmuntanyaiformacio.es

 

Argazkiak: JMVM, Euskomedia,