MONDRAREN DENBORALDI BIKAINA. 1951-52

 

Mondra, Atotxan 1952.03.23
(behean, hamaikakoaren izenak (1))

Juventud  Deportiva Mondragón (Mondra) lurraldeko lehen mailan aritu zen 1951-52 denboraldian. Bi multzo ziren, Hiriburukoak eta Kosta aldekoak. Mondra bigarren horretan egon zen, beste hamaika talderekin. Eta 1952ko martxoaren 2an lehiaketa amaitu zenean, bigarren agertzen ziren “sarrailariak” Elgoibarren ostean. Hiriburukoen artean, berriz, Vitoria izan zen txapelduna. Eta martxoaren 4an iragartzen ziren bi multzokoetako bina ordezkarien arteko kanporaketak. Lurralde Txapelketa zen. Mondrari Vitoria egokitu zitzaion eta Elgoibarrek Lasarteko Michelinen aurka jokatu behar izan zuen. 

Lehen partidua Gasteizen izan zen, martxoaren 9an, eta gasteiztarrek irabazi zuten 2-1. Hala ere, Iturriperako geratzen ziren itxaropenak zutik, prentsaren arabera “Doña Lógica”k iragartzen zuen Arrasatekoen garaipena. Diodan, halaber, egun hartan herriko bigarren futbol taldeak, UCEA, Mondra ari zen mailara igotzeko promozio norgehiagoketaren lehen partidua jokatu zuela Or Konpon taldearen kontra, 1-1. 

Joxe Errasti zen Mondraren entrenatzailea

Eta logikoak agintzen bide zuen moduan, Iturripeko partiduan etxekoek 3-1 irabazi zioten Gasteizko taldeari. Ondorioz, finala jokatu zen Atotxan, martxoaren 23an, Mondra eta Elgoibarren kontra. Arau denbora amaituta hutsna zegoen markagailua eta beste 30 minutuko luzapena egin behar izan zuten. Ez zen golik izan eta bigarren partidua iragarri zuten. Donostiako prentsak oso partidu ona izan zela komentatu zuen. DVren kirol kazetariak, adibidez, zioen, martxoaren 25an: “En nuestra larga vida de contacto con el fútbol regional, fue, a nuestro juicio, la mejor final que hemos presenciado” Mondra-ren hamaikakoa hauxe izan zen: Moreno; L. Arregi, Uribeetxebarria, Fertxu Aranburu, Egidazu, Bolinaga, Berezibar, Eli, Balzategi, Tololo eta Guridi. Datu bat: partidua sei mila eta sei ehun ikuslek jarraitu zuten Atotxan. 

Martxoaren 30ean jokatu zuten bigarren partidua eta Elgoibarrek irabazi zuen, 2-1. Beraz, Lurraldeko txapeldun ordeak gertatu ziren “sarrailariak”. DVko Iturrioz kazetariak zioen bere kronikan, apirilaren 1ean:  

“Cuando dos equipos exhiben unas maneras deportivas, correctas, desbordantes de entusiasmo y brío en la hora decisiva de una final de fútbol, lo que menos debe importar es el resultado del match.... Lo importante para el aficionado fue, sin duda, la lección de caballerosidad, el espectáculo digno y gratísimo de veintidos hombres poniendo el mejor juego en la pugna, sin desbordar jamás el límite de lo correcto y de lo deportivo y añadiendo como regalo un juego emocionante y al que no le faltó calidad” 

1952.03.30, palkoan. Eskuinean "Erregetxo"

Arrasateko taldea aurreko partiduko berdinek osatu zuten eta zurimoreen gola Elik sartu zuen eta txapeldun ordeen garaikurra Balzategi “Erregetxo”k jaso zuen Valencia Remón Gipuzkoako gobernadore zibilaren eskuetatik. 

Eta atsedenerako aukerarik gabe, Mondrak beste txapelketa batean aritu behar izan zuen. Gertatu zen, Afizionatuen Txapelketan ere Arrasateko ekipoa heldu zela, Vitoria, Ilintxa eta Michelin taldeekin batera. Eta aipatu Lurraldeko finalaren bigarren partidua jokatzen zen bitartean, Ilintxa eta Michelinek ekion zioten bi enkontruen arteko lehiari. Hori dela eta,  gasteiztarrek eta arrasatearrek itxaron behar izan zuten... baina Federazioa ez zegoen prest egutegia luzatzeko eta partidu bakarrera jokatu zen finalerako partidua, apirilaren 6an, Gasteizen, Vitoria taldearen futbol zelaian, Bizkaiko arbitro baten agindupean.  

Mondrak irabazi zuen 2-3 eta, beraz, finalerako sailkatu zen, Michelinen kontra jokatu zen. Finala non eta Aretxabaletan izan zen, apirilaren 13an, Bedarreta futbol zelaian. Arratsalde hartan “sarrailariek” honako ekipo hau aurkeztu zuten: Moreno; Arregi, Uribeetxebarria, Fertxu Aranburu; Egidazu, Bolinaga; Kortabarria, Berezibar, Balzategi, Tololo eta Luisin (2).

 Arrasatearrek irabazi zuten 5-1, eta golegileak Luisin (2) Tololo (2) eta  Kortabarria. DV-ren kazetariak zioen  25eko bere kronikan:

“Juventud Deportiva Mondragón se ha alzado una vez más - y van...- campeón de aficionados de Guipúzcoa. También en esta ocasión merecidamente... Vaya nuestra felicitación y deseos de que, llevando con la dignidad que se merece la representación del fútbol  aficionado de Guipúzcoa, llegue muy adelante en la fase interregional de esta competición nacional, aspirando con más suerte que en años anteriores a la suprema final, que sería el merecido premio al brillantísimo historial del ejemplar club mondragonés” 

Balzategi "Erregetxo" txapeldunaren garaikurra jasotzen, Aretxabaletako Bedarreta futbol zelaian

 Hastear zegoen estatu mailako afizionatuen txapelketari zegokion kazetariaren aipamena, eta Mondra prest zegoen.  Azal dezadan, bestalde, Mondra Gipuzkoako txapelduna bihurtzen zen egunean,  UCEAk bere partidua irabazi zuela Zaldizpe futbol zelaian – 3-0-   lehen mailara igotzeko bere karreran... baina kanporatua geratzen zen, joanekoan 6-0 galdu baitzuen. 

Eta astebeteko atsedenaldiaren ostean, Gipuzkoako ordezkari arrasatearrak estatu mailako txapelketan abiatu ziren, apirilaren 20an Tafallako Peña Sporten kontra. Iturripen 4-0 irabazi zuen etxeko taldeak eta zazpi egun geroagoko itzulikoan 1-1 izan zen emaitza. Bigarren kanporaketarako Basauriko Basconia egokitu zitzaion Mondrari. Basconia estatuko jarduneko txapelduna zen eta “sarrailariak” ilusioz beterik joan ziren lehen buruz burukora. Baita gauzak ondo irten ere, Basozelay futbol zelaian 1-2 irabazi baitzuten, Tololo eta Balzategiren golekin.  Itzuliko partiduan, zalez beteriko Iturripe batean, 0-0 izan zen azken emaitza eta mondrautarren poza irudikaezina deskribatu zuten kronikek. Mondraren hamaikakoa:  Moreno; Arregi, Uribeetxebarria, Fertxu Aranburu; Bolinaga Egidazu; Eli, Berezibar, Balzategi, Tololo eta Luisin. 

Egidazu

Hurrengo norgehiagoketa Galiziako Marin taldearekin suertatu zitzaion Mondrari. Eta hara joan ziren Joxe Errasti – orain arte ez dut adierazi bera zela ekipoko entrenatzailea- eta jokalariak. Baina auskalo zer gertatu zen taldean maiatzaren 18 ilun hartan,  izan ere urteko jokorik txarrena burutu zuten arrasatearrek eta azkenean markagailuak 6-1 adierazten zuen galiziarren alde, zurimoreen gola kronika batzuek Balzategiri eta beste batzuek Tololori eman ziotelarik. Buru makur itzuli ziren herrira. Hala ere, artean itxaropen apur bat bazen... 

Guridi

Eta maiatzaren 25ean estatu mailako txapelketa haren finalerdiko bigarren partidua izan zen Iturripen. Mondrak honakoak jarri zituen zelaian: Moreno; Dominguez, Uribetxebarria, Fertxu Aranburu; Egidazu, Bolinaga; Eli, Berezibar, Balzategi, Tololo eta Luisin. Arbitroa, ofizoan bere goi jakituriaz oso ospetsua egingo zen Juanito Gardeazabal izan zen.

Biharamuneko “Hoja del Lunes de San Sebastian”ek zekarren: “A pesar de que los “cerrajeros” en una gran exhibición, desarrollando, sin duda, el mejor encuentro de la temporada, batieron en toda la línea al superior conjunto gallego del Marín, no pudieron neutralizar la desventaja de cinco goles encajados el domingo pasado” Mondrak 3-1 irabazi zuen, Luisin, Eli eta Berezibarren golei esker. 

Horrela amaitu zen Juventud Deportiva Mondragonentzat 1951-52 denboraldi bikaina. Zer gertatuko zen galiziarren aurka irabazi balute? Hasteko, Chamartin stadiumean jokatuko zutela finala, Marin taldeak egin zuen bezala. Noren kontra? Barcelona afizionatuaren kontra. Diodan, zazpi egun geroago, ekainaren 1eko finalean, Barçak irabazi ziola Marin-i, 4-1. Han egon ahal izan ziren arrasatearrak Galiziako lurretan egun txar bat bizi izan ez balute. 

Denboraldiaren sari bezala, nolanahi ere, 1952-53an Mondra Hirugarren mailan aritu zen. 

(1) zutik: Moreno; Azkargorta "Monty" delegatua; Fertxu, Uribeetxebarria, Egidazu, Arregi, Bolinaga. makurtuta: Zubizarreta "Tololo", Eli Bolinaga, Balzategi "Erregetxo", Berezibar eta Guridi.

(2) Liga amaitzear zegoela, Zubillaga aurrelari titularra lesionatu egin zen eta ez zuen hurrengo bi txapelketetan aritu ahal izan.  

FUTBOLA ARRASATEN, ISTORIOAK

 2021-11-28

SAN JUAN JAIAK, 1918. Kronika oso bat

Gutxitan telegrafiatu dizkigute Arrasateko jaiak, 1918an Gasteizko “La Libertad” egunkariak egin zuen moduan. Egunkari zaharrak arakatzeko nire afizioak eramanda, aipatu agerkari horretara jo nuen eta, hara non 1918ko jaien deskribapen aberatsa azaldu zitzaidan. Partekatu nahi dut irakurlearekin, “Un aldeano” sinatzen zuenak idatzitakoa. 

Kontuan izan behar dugu 1917an heldu zela trena Arrasatera. Eta sarritan esan dudan bezala, Arrasate interesatua bazen ere trenarekin proiektu hartan indar gehiagorekin bultzatu zuen Gasteizek, irtenbide sozial aukerakoa ikusten baitzuen trenaren garapenean, Deba Garaiak adierazten zuen zenbait milatako biztanlego batekiko harremana ziurtatzen baitzion. Zer esanik ez, jai giroan ere baterako eta besterako jarioa onuragarria zen, finean dirua baitzen jokoan zegoena.

Urte hartako jaiak bi egunetan eman ziren, ekainaren 23 eta 24an, hain zuzen, larunbat eta igandez. Eta egunkari gasteiztarrak, 1918ko ekainaren 22an zioen, “A Mondragón” tituluarekin honela zioen: 

“¡Dios de Dios, la que se ha armado! No se recuerda cosa semejante y Vitoria va a dar mañana y pasado a las fiestas de Mondragón un contingente enorme, enormísimo. Nuestra Banda Municipal sale mañana en el tren de las nueve, y con ella irán unos quinientos vitorianos. Por la tarde, en el tren de las dos, pasarán de los mil los que hagan el viaje a Mondragón, que es precioso, bellísimo, la última palabra de la comodidad, de los encantos de la Naturaleza y de la baratura. 

En Mondragón, pueblo hospitalario, culto, progresivo, numeroso y bonito, hay excelentes fondas en las que se da gran trato, y merecen verse las iglesias, en una de las cuales predicó San Vicente Ferrer, y se conserva el púlpito; las Escuelas de Viteri y la “Cerrajera” orgullo del País Vasco y de España entera. Mondragón, haciendo una pequeña tregua a su vida de laboriosidad, trabajo y honradez, se dispone a echar el resto.

Han hecho una plaza original y única en el mundo, pues en el centro tiene un árbol corpulento, y en ella matará tres toros navarros mañana y otros tres el lunes, todos de don Cándido Díaz, el bravísimo y pundonoroso “Chatillo de Bilbao” (1) que tan colosal cartel se hizo aquí el día de Corpus, a quien acompañarán, como banderilleros, “Zapata”, Echevarria, “Lladito” y “Salitre”. 

En el hermoso frontón van a darse partidos muy sobresalientes:
Mañana y atravesando 500 pesetas, jugarán Chortena y Echave III contra Chiquito de Azcoitia y Bojas (que por cierto está en Vitoria, enfermo) El lunes, Mondragonés contra Echave II y Barrutia (éste con la izquierda y aire) Y el martes, Mondragonés contra Arriola y Zurdo de Mondragón (2) Son, como se ve, tres partidos de primera y dos novilladas muy bonitas, y como el tiempo es soberbio y hay la ventaja de que se puede volver por la noche a casa, Vitoria se despuebla mañana y el lunes. ¡A Mondragón todos! ¡Viva Mondragón!”   

Kronikalariak, Arrasateren gaineko hainbeste lore bota ondoren, 24ko goizeko trena hartu zuen eta San Juanetako jaiak dastatzera abiatu zen, ikusiko dugun bezala. Baina “La Libertad”ek 24an bertan, Gasteizko albisteak ematen zituen kronikalariak honela ekin zion bereari: 

“Fue un día gris, tonto y aburrido el de ayer para los pobretes que no pudieron tomar un asiento en cualquiera de los trenes que para recreo de los vitoriano y sus cercanías dispuso el Anglo-Vasco. A Mondragón fue medio Vitoria. Bien se notaba la ausencia de público en el paseo de la Florida, en las calles, en los cafés, en todas partes. Todavía se nota hoy. Y es que son muchos los que han hecho picia, y se han quedado en la villa guipuzcoana para apurar la colilla. ¡Hacen bien, qué diantre! Después de todo, un día es un día. Y esta vida perra hay que pasarla a tragos” 

Ederto pasatu bide zena Arrasatera ailegatutako kazetaria dugu, eta “La Libertad” egunkariaren aurreko orrialdearen heren bat bete zuen San Juan eguneko edizioa, bezperako kronika eginez. Kazetariak berak dioenez, 24ko goizeko bostetan bidali zuen kronika egunkarira. Non ibiliko zen! Ez dut dena transkribituko, luzeegia egingo bailitzateke. 

“Poco después de las once y media estábamos en Mondragón. En los andenes esperaba a nuestro convoy el pueblo en masa. Erguida y gallarda ostentábase, magnifica, la bandera de la Banda Municipal de aquella villa, al frente de la agrupación artística, y el disparo de cohetes era incesante. Cuando el tren entró en agujas fue saludado con una salva de aplausos y vivas a Vitoria, que los excursionistas contestaban con vivas a Mondragón. Fue un momento precioso… 

… Nuestra banda al llegar al Kiosco dio un concierto y como salutación de Álava a Guipúzcoa interpretó el inmortal Guernicaco Arbola, que el público oyó descubierto y premió con larga ovación…

… Fondas, restorans y figones viéronse como nunca concurridos. En ninguna parte de hallaba sitio ni acomodo. Nosotros y con nosotros otros centenares de vitorianos, comimos en el “Café Universal” donde dan un trato magnífico…"

Kapitulu zabala eskaintzen die kazetariak zekorketari eta pilota partiduei. Hona hemen dioena:

 

Biharamunean ere “La Libertad”ek bere korrespontsalaren kronika lehen orrialdera eraman zuen. Ekainaren 25eko edizioan, honela hasten zen egunkariak, ordura arteko sentsazioen laburpena eginez: 

“La mañana de ayer no ofrecía más festejos profanos que las dianas y mientras los tente-en-pie, amaiketakos y sardinadas, nos entretuvimos en charlar sobre las incidencias de la primera novillada, de la originalidad de la plaza, con un corpulento árbol en su centro y… de la necesidad imperiosa, inaplazable, de que para el año que viene, si han de darse alli las corridas, se evite el espectáculo que ofrecen ahora las localidades. Si no se cubre éstas por debajo del graderío, hay que hacer las puertas de entrada de manera que el público no pueda, en modo alguno y por ningún concepto, pasar por debajo del graderío. Todo lo que se haga en obsequio del bello sexo ha de ser siempre poco y es forzoso evitar lo que este año ha sucedido” 

Badirudi zezen plazak ez zuela behar bezalako intimitaterik eskaintzen emakumeentzat, batez ere harmailen azpitik ordaindu gabe sartzen zirenen begietarako. Sarrera horren ondoren, dianei eta kalejirei eskaintzen zien kazetariak txokotxo bat. Deigarria iruditu zait ondokoa: 

“Ayer reventaron en Mondragón a trasnochadores y dormilones. A las cuatro de la madrugada, y por ser el día de su fiesta mayor, en la parroquia de San Juan, que está en el centro del pueblo, tocaron al alba con un entusiasmo que rayaba el frenesí…” 

Herriko txistulariek eta Gasteizko musika bandak kalejiran aritu ziren meza nagusiko ordura arte, besteak beste San Juan zortzikoa interpretatuz. Eta goizeko 10etako meza nagusian Perossiren “Benedicamus Domine” abestu zuen koroak. Pilota partiduaren eta zekorketaren kronika zehatza ere eman zuen kronikaegileak.

Eta amaitzeko, agurra. Bi egun Arrasaten eman ondoren, kazetariak pena puntu batekin idatzi zuen “A casa” titulatu zuen kapitulua: 

“Los pobres músicos nuestros, para cerrar con broche de oro su brillante actuación, permanecieron en el kiosco, sopla que sopla, hasta las diez y media, a cuya hora, y siempre tocando, dirigiéronse a la estación, con cohetes y el pueblo en masa, que los acompañó, aclamó y despidió delirantemente. Cuando arrancó el tren, millares de personas dieron a la Banda Municipal de Vitoria el adiós más cariñoso y efusivo que puede imaginarse, con pañuelos, aplausos y gritos de entusiasmo, resultando un espectáculo de los que no se olvidan” 

Hasieran genuen bezala, trenak historia txikia izan zuen 1918ko San Juan jaietan. Horregatik ez da harrigarria Vasco Navarroren zuzendaritzak arreta berezia jarri izana egun haietako tren berezien antolaketan. Tren geltokia, artean, Union Cerrajeraren lantegi nagusiko sarreran zegoen. Kazetariak trenaren zerbitzuaren ontasunaz idatzi  zuen: 

“Ni un percance, ni un tropiezo, ni la más leve contrariedad. Todo el personal, con diligencia y tino llenó su cometido a las mil maravillas, no pasando para nadie desapercibida su dura labor, en el trayecto completo en explotación, a horas desusadas y con la gran aglomeración de viajeros que los dos días ha tenido la línea. ¡Así se acredita ésta y su doctísimo personal técnico y de movimiento, vía y obras!”

  (1) Chatillo de Bilbao: Agustín Cabrera García. Zekorlaria.

        (2)   Artikulua idatzi aurretik ez nuen jakin ahal izan zein pilotariri esaten zitzaion Zurdo de Mondragón, Santi Etxebarriari baino lehen. Aurkitu ditut Zurdo horren gaineko beste aipamen batzuk baina ez dut pilotari horren identitatea argitu ahal izan.

     Baina, zorionez, nire idazkiak batzuek irakurri egiten dituzte eta horietako bat Alvaro Arregi Otaduy laguna da, eta berari esker jakin izan dut zein zen Zurdo de Mondragón: Tomas Balanzategi Ugalde.

     Arrasateko gaitzizenen gaineko Jose Angel Barrutiabengoaren liburura jo dut eta hantxe irakurri ahal izan dut:  "Trabajador de Unión Cerrajera. Buen pelotari, protagonizó múltiples apuestas en el frontón de Zaldibar; fue el primero en llegar con la pelota desde las escaleras próximas a la carretera hasta el frontis"

Argazkiak: JMVM

ARRASATEN DUELA EHUN URTE. 1925, Ekaina. Sanjuanak

Titanic autobusa

Duela ehun urteko Arrasatera jauzia egitea ez da hain zaila, garaiko prentsari heltzen  badiogu... Hala ere, ez ziren asko gure herritik jakinarazten ziren albisteak, eta haietako asko kirolarekin eta jaiekin zeuden lotuta. Ikus dezagu  lagintxo txiki bat, San Juanak badatozela eta, orduko arrasatearrek nola ospatu zuten hobeto ezagutu dezagun.

1925eko ekainaren 7 eta 14an Club Deportivo Mondragonek bi partidu jokatu behar izan zituen Urretxuko Goyerri Sportekin, B mailatik Cra ez jaisteko. Maalan 3-1 irabazi zuten sarrailariek eta Urretxuko Elizalden 1-4 menderatu zituzten arrasatearrek urretxuarrak. Zale askok Iparragirreren jaioterrira “Titanic” autobus ospetsuan egin zuten joanda etorria, eta norgehiagoketa amaituta etxerako bidea hartu zuten. Baina… Irakurri Juldain korrespontsalak egunkari batean zioena:

“Habríamos recorrido escasamente dos kilómetros cuando nuestro “auto” se negó a andar. Nos enteramos de que se había fundido no sé qué cosas; el caso que Chomin (1) tuvo que ir a Zumárraga a por nuevo auto, y nosotros para reparar fuerzas perdidas en el partido aplaudiendo nuestros goles fuimos a Legazpia ¡Bendita la hora que hicimos! Baile, aurreskus… en fin, la “caraba”

Empezando desde el señor alcalde hasta el último monterilla, nos daban facilidades para todo lo que pensábamos hacer. El aurresku en el que tomamos parte todos los mondragoneses, fue sacado por Uriarte y el que emborrona estas líneas. Bien o mal, allá cuidados, el caso es que nos divertimos y bailamos con chavalas monísimas, sobre todo mi compañero Gregorio. A las ocho emprendimos el regreso a Mondragón, en medio de una ovación y disparo de cohetes”

Albiste horren harira diodan, korrespontsalak ez duela adierazten Urretxura neska asko joan ote zen partidua ikustera. Baina kazetariak zazpi egun lehenago, Maalako futbol zelaira joan ohi ziren emakumeei buruz idatzi zuen:

“Es hasta increíble que una población tan pequeña como Mondragón cuente con tanto entusiasta del deporte británico. Para ver a todo un pueblo alegre, no hay mejor cosa que anunciar un partido de fútbol; y no es poco lo que contribuye a esta alegría sana el entusiasmo desbordante de las bellas mondragonesas. No nos sorprendería que, no tardando mucho tiempo, en esta villa se constituyera un potente equipo femenino, capaz – no habrán de necesitar mucho esfuerzo- de vencer a un “team” de profesionales ingleses…”

Ekainaren 29an Arrasateko herriak omenaldi hunkigarria eskaini zion Felix Arano maisuari. Gai horretaz bere egunean idatzi nuen.

Zalantzarik gabe, ekaineko punturik altuena San Juan jaietakoa izan zen, egitarau xume baina ireki batean. Arrasateko jaiak ez dira inoiz oso ospetsuak izan, goi mailako espektakulu dirdiratsuak eskaini dituztenak. Ez dute sekulan zer ikusirik izan Tolosa, Eibar edota Hernaniko San Juanekin. 1925eko egitarauan ere ildo apaletik joan zen. Dena den, arrasatearrek biziki gozatu zituzten jai hauek, urte guztian zeharreko monotonia grisari alaitasun puntu bat jarriz. Begira zer zekarren urte hartako jaien bezperetan egunkari batek, Arrasateko korrespontsalak idatzia:

“Hacía mucho tiempo que en Mondragón no se corría el toro ensogado, o mejor dicho el “soka muturra” Cuando se acercaban los Carnavales y las fiestas de San Juan todos los ancianos nos hablaban de una misma cosa. Por fin este año, por Carnavales, se corrió el toro. Fue la cosa más grande que hemos visto en estas fiestas. Ancianos, jóvenes, niños, mujeres, en fin todos corrían delante del novillo. En los caseríos no quedó alma viviente sin que bajaran a la calle a ver el torito.

Después de este triunfo, nadie creía que por San Juan faltaría eso. Pero nos enteramos con mucho sentimiento que no hay novillo. ¿No podía la comisión de festejos arreglar este asunto? Todavía hay tiempo. A pesar de no haber en Vergara fiestas el día de San Juan, hay “soka muturra” ¿Y en Mondragón?

Jai egitaraua 23, 24, 25, 26 eta 29rako prestatu zuen Udalak. Azkenik “soka muturra” izan zuten 25 eta 26an, eta baita ahari topaketak ere. Horrezaz gain, ospakizun zibiko-erlijiosoetan ohiko Salvea – Bizente Goikoetxearena- Gasteizko Gipuzkoa Errejimenduaren Musika Banda, herriko Udal Musika Banda, txistulariak, su artifizialak, txirrindulari lasterketa bat, pilota eta futbol partidu eta dantzaldiek  bete zuten urte hartako herriko jai nagusien programa. Idatzi dut 29ko Aranoren omenaldiaz.

Baina jai ondoko laburpen bat egiten zuten Donostiako hiru egunkarietako korrespontsalek, eta eurei ematen diet hitza:

“A las nueve la Banda municipal acompañó hasta mitad del camino a la Banda del regimiento de Guipúzcoa, que se despedía de Mondragón después de su brillantísima intervención. Ha sido muy censurada la actitud de nuestra entidad musical, por no acompañar a los músicos militares hasta la estación. Algunos culpan de esta descortesía al director de la Banda municipal mondragonesa, que está demasiado mimado y consentido.

… Se ha celebrado la bonita carrera ciclista denominada campeonato local sobre 40 kilómetros. Ha llegado en primer lugar Carlos Ezcurra, del equipo Inca, que por una martingala ha quitado el puesto a Patricio Echave, del C.D. Fortuna, tirándole un frenazo. El tercero, Diego Aguirre, del Petit Lagunak; cuarto, Urbano Sanz; quinto, José Inda; sexto, Ceferino Mendizábal; y séptimo, el manco Román Usatorre.

… No se dio el anunciado concierto de la Banda, creyéndose que el director no ha querido tocar.

… A las ocho de la mañana el chistu recorrió las calles tocando el “Iriyarena” y a las nueve fue sacado el toro ensogado que resultó muy bravo y proporcionó muchos sustos. Por ello, el “Navarrico” andaba  a cien metros a la retaguardia, armado de una colosal muleta. Loidi (2) se mostró un torerazo, pues dio al ensogado varios lances espeluznantes e hizo quites monumentales. Se le ovacionó con entusiasmo. Belmonte, al lado de “Mondragón” resulta una zapatilla rusa.

… La animación y alegría han sido extraordinarias, pero los mondragoneses nos convencemos con pena de que las bellas mondragonesas son poco galantes con los de casa; en cambio extreman sus amabilidades con los forasteros, ninguno de los cuales deja de encontrar pareja con quien bailar.

…música a todo pasto, baile hasta hartarse, fuegos artificiales y, al final, algunas “cogorzas” inofensivas, pero que al popular alguacil Simón (3) han dado más quehacer que los perros propiedad de algunos ediles”

Eta amaitzeko, Gipuzkoako prentsan 1925eko ekainean publikatu zen iragarki bat. Zaitegi eta Ugalde denda, Iturriotz kalean zegoen -garaian Jose María Resusta- 19. zenbakian, egun Itzala taberna dagoen tokian. Jabea Eusebio Zaitegi zen.

(1) Txomin Egidazu, txoferra.

(2) Zipriano Loidi Abarrategi “Mondragón” , Garagartzan 1898an jaiotako toreroa. Maila apaleko plazetan aritu zen.

(3) Simon Arriaran, udaltzaina 

Argazkiak: JMVM

 XX. MENDEAREN HASIERAKO SAN JUAN JAIAK

https://1949arrasate.blogspot.com/2025/06/san-juan-jaiak-xxaren-hasieran-las.html

AIZKOLARIAK ARRASATEN. 1953

1953ko San Juan jaiak ziren eta bigarren egunerako aizkolari erakusketa bat antolatu zuen herriko Udalak. Une haietan, batez ere baserri-giroan, euren izenak ahotik ahora zebiltzan Ramon Yurrebaso urretxuarra eta Juan Goñi, Etxarri Aranazen jaio arren Zumarragan bizi zena izan ziren parte hartzaileak. Norgehiagoketa herriko plazan izan zen, jendez beteta zegoena. Ventxes argazkilariari esker arratsalde hartako giroa antzeman dezakegu, benetan jendatsua gertatu baitzen kirol dema.

Arratsaldeko 6etan ekin zioten aizkolariek, eta “Basarri” bertsolari eta kazetariak biharamunean kronika zabala eskaini zion La Voz de España egunkarian, ”Mi atalaya montañera” bere ohiko atalean. Egia esan, zehazkizunak eman zituen argitaratutakoan… baina ez dut lortu ahal izan jakitea nor gertatu zen irabazle. Irakurleari uzten diot kronikaren argazkia, ia bera gai den…

“Basarri”k dio bere idazkian: “Los famosos aizkolaris Goñi y Yurrebaso dieron, como de costumbre, un curso de aiskolarismo, consiguiendo entusiasmar al público mondragonés, todo, tan habituado a esta clase de manifestaciones deportivas… Todo el pueblo de Mondragón y centenares de aficionados de los pueblos limítrofes estuvieron presente sen la prueba, la cual gustó sobremanera, como quedó demostrado a la terminación, al despedir a los aizkolaris con una ovación estruendosa que los protagonistas recordarán con suma deleitación”

Nioen bezala, irakurlearen esku uzten dut garailearen izena asmatzea:  

Ezkerrean, Juan Goñi; eskuinean, Ramón Yurrebaso.
Erdian, Juan Joxe Narbaiza "Luxia"

Izan zen ezustekoa arratsalde hartan, aipatu bi aizkolariez gain hirugarren bat ere aritu baitzen haien ondoren: Aramaioko Martin Ibabe. Hona hemen zer idatzi zuen “Basarri”k aramaixoarrari buruz:

“Vino acompañado de numerosos admiradores alaveses. Es un rubiales de mediana estatura y 72 kilos de peso. Dio la sensación de envidiable resistencia física, además de poseer un estilo elegante y completo… Si se tiene en cuenta que se trata de un principiante que ha surgido en una zona donde el deporte de las hachas no contó jamás con figuras que lo practicaran, es interesante el hecho de la presentación ante público guipuzcoano de este batallador aizkolari, que ha puesto de relieve que en todas partes cuecen habas y que entregándose de lleno a esta especialidad también Alava podrá seguir el ejemplo de Guipúzcoa y Navarra”

Martin Ibabek sei enbor moztu zituen, hiruna 45 eta 54 pulgadatakoak, eta lana 25 minutu eta 14 segundotan amaitu zuen.

Bigarren argazkian Yurrebaso eta Goñirekin batera, egun hartan Arrasatera beste aizkolari handi bat agertu zen: Juan Joxe Narbaiza "Luxia", ziurrenik berrogeita hamarretakoetan Euskal Herriko aizkolaririk ospetsuena. Ikusle bezala egon bide zen.

Argazkiak: "Ventxes" Lasagabaster

BENIGNO ALTUBE, DULTZAINEROA

Sebero Altube ezaguna badugu ere – behintzat, badakigu plaza batek haren izena daramala- oso gutxik dakite Seberoren anaia Benignok – bien gurasoen izenetarako afizio bitxia!-

Benigno Altube, 1900 inguruan

euskaltzain/musiko/politiko/industria gizonarengan eragin handia izan zuena. Eta gainera Benigno, anaia txikia bezala, egundoko musiko bikaina izan bide zen, kronikek diotenez. Gaurkoan tarte bat eskaini nahi diot Benigno Altube Lertxundiri, gehiena 1979an argitaratu nuen “Sebero Altube” liburuan bildua. 

Benigno Arrasaten jaio zen, 1878ko otsailaren 12an. Sebero baino urtebete bat zaharragoa genuen. Gurasoak Alejandro eta Klara ziren, eta aita/amapontekoak Toribio Agirre eta Eladia Altube izan zituen. Txikitatik musikarako zaletasuna erakutsi zuen, eta bere anaia Seberorekin batera musika ikasi zuen, Juan José Rodriguez “Maisu Zaharra”rekin. Dena den, bi altubetarren musika-ezaupidea aurki maisuarena baino altuagoa izan zen eta beraien kontura ekin zioten ikasteari,  Biktoriano Balerdi herriko organo jolearen laguntza estimagarriarekin. Dultzaina eta txistua ikasi zuen Benignok eta diotenez klarinetea ere ederto jotzen zuen.

Benigno, Sebero eta atabalari moduan beraiekin ibili ohi zen Kristobal Bedia gaztetxoak kontzertuak eskaintzen zituzten igandero herriko plazan. Baina sarritan kanpoko deiak jasotzen zituzten eta, horrela, Aramaio, Bergara, Eibar, Bermeo, Lizarra… eta hainbat herritako jaietara agertzen ziren. Badirudi diru aldetik ez zebiltzala hain gaizki euren musika joaldi haiekin. Sari batzuk ere irabazi zituzten dultzainarekin. 

Sebero Altuberen gorazarre bat izan zen 1973an Arrasaten, eta bertan besteak beste Juan Garmendia “Zeleta”k hitz egin zuen. Berarenak dira ondoko hitzak, ez Seberoren gain botatakok baizik Benigno anaia goraipatuz: 

“Altube dultzaiñeroa” izengoitiaz ezagutzen zan, gerra aurrean, Bergarako Erki edo Distritoko errietako biztanle artean, dultzaiñero bezela beti deitua izan oi zalako. Inguru abetako errietan aldi artan ain sarriro ospatu oi ziran Euskal Jaietara, Euskal Batzokiak antolatzen zituzten jaialdietara. Esan bearra dago – eta au ez dago ukatzerik- Euskalerriak oraindaño izan duan dultzain-jolerik iaiuena eta bikanena izan zala Altube Dultzaiñeroa. Euskal jai aieri asiera emateko, gure errietako kalez-kalezko bere biribilketa entzungarri ta atsegingarriak ez dira aztutzeko” 

 

Benigno eta Sebero (azkenak, ezker eskuin) 
atzean Viteri kapel zuriarekin

Benignok musika klaseak eman zituen ere Udaletxeko aretoan. Eta 1908 inguruan hogeita hamar bat ikasle zituen. Orfeoi bat ateratzea otu zitzaion eta kideak gazte samarrak ziren arren – han zeuden, Modesto Zulueta, Ildefonso Ugarte, Anizeto Aranzabal orduko mutil koskorrak…- herrian ez ezik inguruko herrietan ere kantatu zuten. Adibidez, Oñatiko euskal jai batean agertu ziren hango plazara: San Juan aldera joan ginenean/makila baten gainean/ arantza beltz bat sartu zitzaidan/ ospela nuen tokian.

Regina Azkoaga Abarrategi garagartzarrarekin ezkondu zen 1900an eta zortzi seme alaba izan zituzten, Arrasate, Amorebieta eta Elorrion jaioak. Zer dela eta herri horietan? Benignok Arrasatetik kanpo ipini zuen lantegi bat, lehenik Amorebietan eta gero Elorrion. Azken horretan ere garatu zuen musika lana, eta Elorrioko eliz abesbatzaren zuzendari izendatu zuten. 1918an emaztea hil zitzaion eta Europako gerraren ostean, hemen lanik ez zuelako, Bartzelonara joan zen bizitzera. Kataluniako

Regina Azkoaga garagartzarra

hiriburuan “Centro Vasco Navarro” sortu zuen eta euskal giroa suspertzen ahalegindu zen: abesbatza, dantzari taldea, txistu eta dultzaina klaseak… Sabino Aranaren jarraitzaile amorratua zen Benigno eta diotenez berak eta Sebero anaiak zenbait aldiz egon ziren Larrinagako espetxean dultzaina jotzen Sabinoren orduak alaitzearren. Errepublika sortu zenean, Benigno izan zen Bartzelonako Batzokiaren bultzagileetarikoa, eta gainera haren administratzaile izendatu zuten. Denetariko ekintzak antolatu zituzten. Goian aipatutako Juan Garmendia “Zeleta”k  honako hauxe ere adierazi zuen hitzaldian: 

“1933an deitua izan nintzan Bartzelonako Euskal Etxean euskerazko itzaldi bat ematera. Itzaldia bukatu bezin laster, etorri zitzaizkidan esanez gau artan bertan Saguntora joan bear nuela, hango euskaldunekin egoteko. Eta derrigor araxe joan eta itxas-ontziratu nintzan. Arratseko zortzirak inguruan, Saguntoruntz irtetzeko geundela, orra non azaltzen zaigun gure Altube aundia, bere txistu ta danboliñakin; eta kai aurreko enparantza zabalean euskal-soñuak jotzen asi… Ura zalaparta, ordun sortu zana, kai artan aurkitzen ziran itxas-ontzietako euskaldunen artean! Danak urbildu ziran Altuberen soñu-otsera eta egundoko euskal erromeria pozezko oiu eta dantzakin gure aurrean sortu zuten; aurrekalderatu eta “Agur Jaunak” txistuaz arrigarriro joaz, azken agurra egin zigun, keroztik ikusterik izan ez degun Altube adiskide maitagarriak” 

Benigno Altube, 1940

Gerrak Bartzelonan harrapatu zuen eta gatazka amaitu zenean harrobi batean ekin zion lanari. Gutxi iraun zuen, 1941ean hil baitzen, 63 urterekin. 

Benignoren alaba Elixabete alabatzat hartu zuen Seberok, 1918an ama hil zitzaionean. Eta Elixabetek berak egin zidan bi gizon haien nortasun- erradiografia polita. Hona hemen: “Sebero: inteligente y estudioso; disciplinado, maticuloso, serio y hablador.  Benigno: talento natural, dinámico, luchador, alegre y espontáneo” 

Zalantzarik gabe, altubetarrek euskal kultura – musika eta euskara- zuten helburu nagusia. Eta biek modu berezian ondratu zuten euren aberria.

Argazkiak: JMVM