ANGEL ARREGI. FUTBOL IZAR ARRASATEARRA

Aurten 50 urte hil zen; omenaldi gisa.

Angel Arregi

Iragan mendeko berrogeita hamargarrenen amaierako igande arratsalde askotan Carrusel Deportivo entzuten genuen etxean. Eta Jaeneko konexioa egiten zenean adi geratzen ginen. Arrazoiak Angel Arregi zuen izena, Arrasateko futbolista bikainarena, Andaluziako hiri hartako kirol idoloa zena. Gaurko ekarpen honetan Arregiri buruz aritu nahi dut, azalkiro. Arrasateko futbolistaren izena aldarrikatzea dut helburua, herritik inoiz irtendako kirolaririk prestuenetakoa baita. Ziurrenik, Arrasatetik kanpo inongo beste lekutan kirol zeinurik sakonena utzi duen pertsonaia dugu Arregi. Enblematikoena. Ikusiko dugu zergatik.

Arregi, zutik. 3. eskuinetik. 1943.

Angel Arregi Erguin 1926ko urriaren lehenean jaio zen Arrasaten. Garaiko pertsonei galdetuz gero, Arregiri buruz gogoratzen duten lehen gauza da, egundoko itxura galantarekin lan egiten zuela Torres farmazian, mutil laguntzaile bezala. Eta planta ederrekoa zela... eta oso ondo jokatzen zuela oinekin eta buruarekin. Eta...

Maalako futbol zelaian hasi zen 15 urte zituela. Eta hamazortzi urterekin herritik aldendu zenez geroztik bere bizitza kanpoan eman zuen kirol praktikak eramanda. Gazte hil zen, auto istripuz, 1967ko maiatzaren 5ean. Berari buruz idatzi da: “Aún hoy en día es un mito venerado por los aficionados del Real Jaén, que escuchan a padres o abuelos contar cómo Ángel Arregui, con su pañuelo anudado a

Logroñoko Maestranza. 1945. Makurtuta erdikoa Arregi. Divino I eskuin.

la cabeza hizo historia con la zamarra blanca” 

Baina goazen arrasatearraren ibilbide profesionala ikustera, modu arinean bestela ez bada ere. Entziklopediek diote bere lehen ekipoa Logroñoko Deportivo Maestranza izan zela, 1944an. Eta hirugarren mailako equipo hartan bat egin zuen beste arrasatear batekin, Imanol Zeziaga “Divino I”rekin. 

Realaren elastikoarekin, 1947

Logroño utzita, 1946-47rako Real Sociedadera heldu zen, bigarren mailan ari zena. Ordurako donostiarren izarra Patri arrasatearra zen eta Arregirekin batera hirugarren herrikide bat fitxatu zuen Atotxako taldeak: Luis Heriz. Arregiri oso aukera gutxi eman zitzaion ekipo hartan eta ez zuen futbolista onaren sena erakutsi ahal izan, nahiz eta gol batzuk sartu zituen. Hurrengo urtean Sevilla C.F-k eraman zuen Arregi eta bi urtez Andujarreko CD Iliturgi eta Úbeda CF taldeetan aritu zen, Sevillako klubak utzita. 

Azkenik, sevillatarrekin debutatu zuen lehen mailan, 1949-50 denboraldian. Hiru partidu jokatu zuen goiko mailan,haietako bat Patriren

Jaengo ekipoarekin, bigarrena eskuinetik, makurtuta

Real Sociedaden kontra, eta gol bat sartu zuen. Hala ere, ordezkoen multzora igaro zuten eta hantxe amaitu zen Sevillako egonaldia Arregirentzat. 

Eta Sevillatik Jaenera. Jaenek hirugarren mailatik jauzi egiteko planak zituen eta 1950ean arrasatearraren zerbitzuekin egin zen. Ospetsua egin bide zen Jaenen esaera: ¡Arregui

ya es blanco! Arregiren bigarren denboraldian bigarren mailara igo zen ekipoa eta hurrengoaren hasierako helburua mailari eustea bazen ere 1953ko maiatzaren 5ean Jaenen lorpenik handienetakoa eman zen: lehen mailara igo zen, eta azken partiduan Arregik bi gol sartu zituen. Denera, arrasatearrak 30 gol sartu zituen kanpaina hartan.  Pichichi saria bereganatu zuen.

Jaenekin egindako hurrengo hamaika denboraldietatik, hiru lehen mailan jokatu zuen Arregik eta zortzi bigarrenean. Bitxia da, 1953-54ko lehen partidua Sevilla bere ekipo ohiarekin egokitu zitzaiola eta 3-1 irabazi zuten jaendarrek. Ekipo haren historiarako geratu zen lehen mailako estreineko gola: arrasatearrak sartu zuen.

Ohiko buruko zapiarekin

Poliki-poliki Arregik bere izena hedatu zuen futbol zelai guztietara eta titularrak irabazi zituen hedabideetan. Ez zuen ahazteko, 1958ko urtarrilaren 26an Barça erraldoiari irabazitako partidua. Katalanen ekipoa ez zen txantxetakoa: Ramallets; Olivella, Brugué, Gracia; Vergés, Gensana; Evaristo, Kubala, Martinez, Suárez eta Tejada. Prentsak esan zuen: “En la delantera Arregui, con su acometividad característica, fue lo más destacado” Edota 0-2 Real Madridekin galdu arren, 1957ko urriaren 22an jokatutakoa. Madrilgo hedabideek zioten: “Puede asegurarse que de no haberse lesionado ese jugador, la victoria se hubiese inclinado a favor del Real Jaén, pues la delantera blanca se ha mostrado voluntariosa, valiente y decidida, obligando a emplearse a menudo a la defensa madrileña a fondo, y utilizando recursos antideportivos” Madrileko ekipoa honako hauek osatzen zuten: Dominguez; Atienza, Santamaría, Lesmes; Santisteban, Zarraga; Joseito, Kopa, Di Stefano, Marsal eta Brunet. 

Angel Arregik sekulako oroitzapen onak utzi zituen Jaenen. Berari buruz ere hauxe esan da: 

“Fue la cabeza de oro del Real Jaén,  un delantero centro a la antigua usanza. Fuerte, valiente, batallador y con uno de los mejores remates de cabeza que haya visto el fútbol español a lo largo del tiempo. De esta forma logró la mayoría de sus tantos, imponiéndose claramente a las defensas contrarias. Era un hombre noble, caballeroso y cercano que jamás fue amonestado en Primera División … Se le considera el mejor futbolista del Real Jaén de todos los tiempos” 

Futbola utzi ondoren Jaenen geratu zen bizitzen. Eta berrogei urte zituela, 1967ko maiatzaren 5ean hil zen, auto istripuz, Kordoban. Berarekin batera Jesus Alberdi Zeberio "Zarraparra" Arrasateko laguna zihoan, eta biek bizia galdu zuten kamioi batek jota. Hasieran nioen futbolista batek gutxitan utzi duela hain zeinu sakon bizirik, Arregirenaren kasuan bezala. Heriotzaren biharamunean Sevillako ABC egunkariak zioen:

1956-57, erdikoa, makurtuta

“El fallecido Angel María Arregui fue delantero centro del Sevilla C.F y posteriormente del Jaén durante quince temporadas; retirado del fútbol activo hace dos años, actualmente era delegado en Jaén de una importante firma de electrodomésticos de Vitoria (1). Estaba en posesión de la Medalla de Oro al Mérito Deportivo. Fue máximo goleador de todas las

Pichici garaikurrarekin. 1953

Divisiones durante dos temporadas y conquistó el trofeo Pichichi. Deja viuda y cuatro hijos, el mayor de trece años”

Omenaldiak egin zizkioten eta Jaengo futbol zelaian orma-irudi bat da Arregiren oroimenez. Hiribuko kale batek ere Angel Maria Arregi izena darama. Horretaz, Jaengo blogari batek dio: 

“ Arregui tenía su calle porque, pese a nacer en Mondragón, era jaenero de pro y fue hombre que en lo deportivo y en lo humano marcó a la ciudad, un Jaén que quiso y en el que invirtió el poco dinero que se ganaba, antes, jugando al fútbol.

1953-54, Jaenekin, makurtuta, erdian

De hecho, lo único que se ha mantenido del viejo Estadio de La Victoria, derruido para construir un bonito solar, es el mural en el que aparece Arregui y el escudo del Real Jaén, como si, para la historia del Club, fueran la misma cosa. Trece temporadas en el Real Jaén, incluidas las tres de Primera División y muchas luchas en Segunda para intentar siempre retornar al Jaén de sus amores a la máxima categoría. 

Ya no es el hecho de que fuera, posiblemente, el mejor jugador de la historia en el fútbol

Arregiri eskainitako orma irudia

de la provincia, ni uno de los máximos goleadores históricos del Real Jaén, ni el único que fue llamado a entrenarse con la selección española, es que Arregui era un modelo ejemplar en todo lo que hacía y fue, para nuestra ciudad, una bendición la llegada de tan distinguido caballero que, además, tuvo a bien sentirse tan de aquí como el que más. Es uno de los "grandes jaeneros del Siglo XX" y, a pesar de su trágica muerte, su nombre sigue presente en el mundo del deporte (aunque no sólo) de nuestra provincia” 

Oraindik orain, “El Diario Jaén” egunkarian irakurtzen zen iritzizko artikulu bat, “Honremos a los Arregui y al escudo” tituluarekin: “Honremos a jugadores como Arregui, todo corazón y sacrificio, no siendo de Jaén. Ángel María Arregui: ¡ESE VASCO de JAÉN! 

(1)Fagorreko ordezkaria zen Jaenen.

Argazkiak: Karmen Uranga, JMVM, Jaen C.F 


 Arregiri buruzko iritzi batzuk:

http://simpleillanamente.blogspot.com.es/2009/03/quien-carajo-es-lorena.html

http://www.diariojaen.es/opinion/articulistas/honremos-a-los-arregui-y-el-escudo-CN1483567

http://www.diariojaen.es/historico/un-nombre-para-la-historia-del-futbol-NWDJ64917

TELLAMENDIKO GURUTZEA, OSTERA ZUTIK

1977-07-14

Hilaren 14an berrogei urte beteko dira Aramaioko herriak Tellamendiko gurutzea ostera ohoretu zuela, horren kontrako guardia zibilen atentatu baten ostean. Urtarrilean polboraz lurreratu, martxoan herriak ostera zutitu eta uztailean euskaldun ororen omenezko ekitaldia.

Berrogeita bi urte zutik egon ondoren, 1977ko urtarrilaren 1ean, Legutianoko kuarteletik iritsitako agindu bati jarraiki, Aramaioko guardia zibilek leherkari bat ipini zuten gurutzearen oinarrian. Arrazoia: euskal ikurrina ageri zen gurutzean goiz hartan. Ondorioa: gurutzea hankaz gora geratu zen. 

1977-07-14

Urteberri egun haren arratsaldeko lehen orduan sekulako leherpen bat entzun zen Aramaio osoan. Gurutzearekin zer gertatu zen ikusita, Julian Unzueta orduko alkatea kuartelera joan zen, galdetu zuen eta "Cumplí órdenes" erantzun zion guardia zibilen tenienteak. 

Duela sei urte honako artikulu hau idatzi nuen blog honetan. Merezi du berriro azalera ekartzeak:

http://txemax3.blogspot.com.es/2011/07/tellamendiko-gurutzea-berriro-zutik.html

1977ko urtarrilaren lehenean, Sabin Salaberri aramaioarra, herriko seme-alaba guztien antzera, atsekabeak gainditu zuen eta egoera hari berak hoberen dakien moduan egin zion aurre: bertso batzuk sortu eta musikatu, txisturako. Hona hemen, partitura:

Argazkiak: JMVM

MONDRAGONES. MITO ETA GIZONA

Beatriz alaba, Pilar emaztea eta Juan Mari bilobarekin

Euskal pilotaren historian Juan  Bautista Azkarate “Mondragonés”en izena hizki handiz agertzen da. Nik ere idatzi dut Arrasateko txapeldunari buruz “Hots begi danbolinak” blogean. Baina kirolariaren atzean Juan Bautista gizona dago eta gaurko honetan horixe nabarmendu nahi dut, oso modu laburrean bada ere.  Alde batetik, Beatriz Azkarate Murgoitio eta Juan  Mari Uribesalgo Azkarate – izan ditut solaskide, euren aita eta aitona izandakoari buruzko gogoetak berpiztuz. Bestetik, Migel Angel Azkarate Gorosabel adiskidearen gomutak jaso ditut, bere osabaren gain bihotzetik azalduta. Bihoakie hiruei nire eskerrona. 

Juan Bautista Azkarate Egaña 1891ko ekainaren 24an jaio zen. Gurasoak Agustín Tadeo Azkarate Balerdi eta Frantziska Egaña Uribe ziren, biak arrasatearrak. Dena den, azkaratetarrak Bergaratik iritsi ziren Arrasatera 1852an,han ezkondu baitziren Tadeoren gurasoak:Frantzisko Bizente Azkarate Muxika (Bergara) eta Maria Josefa Balerdi Martikorena (Igeldo.Donostia)

Agustin Tadeok okindegia zeukan Zarugalde kalean (1) – Agustin izena kalearen santuari zegokion, eta jaio zen egunekoari Tadeo. Bikoteak Jose Migel, Basilisa, Juana Vicenta (hau ere ekainaren 24 batean jaioa) eta Juan Bautista seme alabak izan zituen. Basilisa urtebete batekin zendu zen. Beste bi

Sendiarekin Kanpanzarren. Juan Bautista eskuinean

ume ere jaio zitzaizkien baina erditzea gaizki gertatu zen eta biak hil ziren. Hori gutxi bailitzan, Frantziska ama ez zen larrialditik suspertu eta handik hamabi egunetara zendu zen, 1895eko urtarrilean.  

Tadeo aita ostera ezkondu zen, Anacleta Albistegi Ormaetxea eskoriatzarrarekin, 1899an. Eta bikoteak seme bat izan zuen, 
Leonardo, Leon bezala ezagutu genuena. 

Juan Bautistak Arrasateko “eskola zaharrean” egin zituen lehen ikasketak, eta aldi berean aitari laguntzen zion okindegian, ofizioa ikastera heldu zelarik. Ordurako pilotaren haziak bere lehen fruituak erakutsi zituen eta Zaldibarreko frontoian ematen zuen gazteak

Mondragonesen eskuaren marrazkia

ordu piloa, lagunekin. Modu berezian bereizten zen besteengandik: alde batetik gorputz tantaia eta, bestetik, pilota mugiarazteko trebeziarengatik. 

Donostiara joan zen soldadutza egitera, artilleriara, eta huraxe izan zen inflexio puntua, Arrasatera pilotaren profesionala bihurtuta itzuli baitzen. Okina joan eta pilotari etorri. Handik aurrera kirola izango zuen hogeita hamar urtetan ardatz nagusia eta kirolari eman zitzaion, gorputz eta gogoz. Parentesi artean esan behar da, dena den, bizitzaren tartetxo batean Durangon okindegi bat aurrera atera nahi izan zuela, 1917-18 urteetan. Horixe da, pilotari izatea erabaki zuenetik sendi negozioari eskainitako apurretakoa. 

Maria Pilar Murgoitio Albistegirekin ezkondu zen Juan Bautista. Maria Pilar Barakaldon jaioa genuen baina gurasoak eskoriatzarrak zituen. Ama, Mikaela Albistegi Ormaetxea, Agustin Tadeo Azkarateren bigarren emaztearen ahizpa zen. Beraz, amaginarreba izateaz gain Anacleta izekoa zuen Maria Pilarrek. Azkarate-

Murgoitio senar-emazteak bost seme alaba izan zituen: Tadeo, Isabel – biak Durangon jaioak- Angeles, Beatriz (bikiak) eta Leonor. 

“Aitaren ofizioa pilotaria zen. Ez zeukan

besterik, nik behintzat horrela ezagutu nuen beti. Serio eta kariñosoa genuen. Ez zuen jaia laket. Pilota modu zorrotzean ulertzen zuen: partidurik ez zuenean entrenamenduari lotzen zitzaion,  profesional peto-petoa baitzen. Jan eta edanean neurtua zen, bere burua zaintzen zuen.  Ibilaldiak egiten zituen, Kanpanzarrera, San Kristobalera,…,  bakarrik eta batzuetan Julian Berezibar "Montxon" bere adiskideak lagunduta. Eta etxeko giroa gustatzen zitzaion.

Ni jaio orduko aita bazen pilotako txapelduna eta batzuetan ikusi nuen frontoian, batez ere Eibarko Astelenan. Rerré taxilariarekin joaten ginen. Berak ere bere desplazamenduetan taxia erabiltzen zuen, ez baitzuen inoiz kotxerik izan” gogoratzen du  Beatriz alabak. 

Mondragones eta Tadeo semea, 1941ean

Hala ere, gogoratu behar da, XIX. mendearen amaieran Sanperio arrasatear aberatsari erositako Zarugalde kaleko okindegia zeukala sendiak (2) eta, Juan Bautista pilotako profesionala zenez gero ezin zion ordu asko eskaini negozioari. Bere emaztea eta Leon anaia izan ziren okindegiko sostengua, Rosario Leonen emaztearekin batera.Diodan,Leonek pilotan ere jokatu zuela afizionatu mailan baina soldadutzatik bueltan utzi zuen.

Juan Mari bilobak oroitzen du aitonari bisita egiten zionean hark paga ematen ziola; Mondragonesek Santa Agedako frontoian jolasten zuen askotan beste gaixo eta ez gaixoekin eta partidu gehienak irabazten zituenez gero dirua edukitzen zuen, bilobari paga emateko adina. 

Sendia sasoi batean Logroñon bizi izan zen. Gertatu zen 1921ean Ramon Narbaiza bergararrak “Logroñés” izeneko frontoia erosi zuela eta goi mailako pilotarien biltokia bihurtu nahiizan zuen. Horretarako akordiora iritsi zen Mondragonesekin eta arrasatearra sendiarekin Errioxako hiriburura aldatu zen bizitzera. Egonaldiak 1927ra arte iraun zuen.  Madrilen ere denboraldi bat egin zuen.

Juan Bautista Azkarate pilotari profesionala izan zen 1942ra arte (3). Kantxetatik erretiratu ondoren epaile lanetan ibili zen zenbait urtez.  

Iragan mendeko berrogeita hamarretan gaixotu egin zen, eta Santa Agedako osasun etxera eraman behar izan zuten. Bertan hil zen, 1965eko apirilaren 11an. Hirurogeita hamairu urte zituen.
 

(1)Agustin Tadeo anaia nagusia zen eta gazteena Pio genuen. Azken hori Sinforosa Isasmendirekin ezkondu zen eta beste okindegi bat ireki zuten, Iturriotz eta Zerkosteta kaleetara ematen zuena: Sinforen okindegia, bikotearen Tomas semearekin itxiko zena.
(2) Moja agustinen aintzinako komentua zen, eta Azkarate sendiak bi eraikin oso prestatu zituen, hamabi bat etxebizitzarekin.
(3) Kantxetatik desgertu aurretik Tadeo semearekin egin ahal izan zuen bikote. Tadeok 1955ean utzi zion profesionaltasunari. Hala ere, azkaratetarren azken profesionala Juan Mari Azkarate Gorosabel izan zen, 1956ra arte aritu zena. 

Argazkiak: Beatriz Azkarate Murgoitio, Migel Angel Azkarate Gorosabel

"Mondragonés"-en gain gehiago:

https://txemax3.blogspot.com.es/2015/04/mondragones-hil-da-1965.html