 |
| Juan Goyanarte, 1940an |
Inoiz edo inoiz
atera da txoko honetara Arrasateko Goyanarte sendiaren izena. XIX. mendearen
amaieran gure herrira heltzen da Elorriotik Valentin Goyanarte Gallastegi.
Atzera begira jarrita, goienartarrak sakabanatuta agertzen zaizkigu euren
jatorriari dagokionez. Ofizioarekin zer ikusirik izango zuen arrazoiarengatik,
nonbait, herriz herri ibiltzen bide ziren. Hori beste behin ere ikusi genuen,
Karrikiri sendiarekin. Baina horrekin ez bezala, goyanartetarrak Arrasatera
heldu bezain isilean desagertu ziren herritik, bi belaunalditan.
Diodan bezala,
Valentin Arrasatera iritsi eta 44 urterekin Oñatin jaiotako Katalina Resusta
Abarrategirekin ezkondu zen. Ez ziren Arrasaten geratu eta Gasteizen ipini zuten
euren etxea. Arabako hiriburuan hiru seme izan zituzten. Baina azkenaz
erditzearen ondorioz hil egin zen emaztea. Valentinek bigarrenez ezkontzea
erabaki eta Katalinaren ahizpa Mikaela – arrasatearra jaiotzez- hartu zuen
emaztetzat, 1889an. Bien artean 24 urteko diferentzia zegoen. Bikotea Arrasaten
bizi izan zen lehen unetik eta sei seme-alaba
izan zituen. Bosgarrena Juan izan zen, gure gaurko pertsonaia. Aita ordurako 61
urteko aguretxoa zen eta Arrasateko alkatetza utzi berria zegoen. Ikus dezagun apurtxo bat Juanen biografiatik:
Juan Goyanarte
Resusta 1900eko urtarrilaren 12an jaio zen Arrasaten , Iturriotz kaleko 13
zenbakian. Lehen ikasketak Biteriko Eskoletan egin zituen, Felix Arano
irakaslearekin. Izpiritu liberalak agintzen zuen ikastetxe hartan eta Juan umea
giro horretara ohitu nahi izan zuten gurasoek. Baina zazpi urterekin Frantziako Bearnera bidaltzen du sendiak,
Salies de Bearn herriko Goi Ikastetxera. Zortzi urtez han egon ondoren, ingeniaritza
militarra ikasi nahi izan zuen Gasteizen. Ikasle txarra bide zenez, ordea,
Argentinarako bidea hartu zuen, 17 urterekin. Merkatal lanetan aritu zen baina ez ei
zitzaion gehiegi gustatzen giro argentinarra eta Paraguay eta Brasiletik ere ibili
zen, gustuko zerbait bilatzen ari. Horrela, soldadutza egiteko ordua etorri
zitzaion eta Marokoko gerran hartu zuen parte, tropa espainiarrekin.
Soldadutza
amaituta aita eta ama hil zitzaizkion eta diru dezente jaso bide zuen herentzian.
Europatik zehar turismo bidaiak egin ondoren, Argentinarako itsasontzian sartu
eta estatu hartan inbertitzea erabaki zuen. Goyena hirian lur sail handi bat erosi, nekazaritzaren
aldeko apustua egin zuen eta ongi samar atera zitzaizkion negozioak. Zortzi bat
urteren buruan diru pila bat zeukan eta
turismo egiteari berrekin zion: Hego Amerika osoa – diotenez, Andeak hamazortzi
aldiz zeharkatu zituen eta sei hilabetez Patagonian bizi izan zen - Estatu Batuak, Kanada, Europa eta Asiatik
ibili zen. Brasilen beste sei hilabete eman ondoren, Argentinara itzuli zen.
Bere bidaiak oso
aberatsak gertatu zitzaizkion eta horretan oinarrituta bizi izandakoa
literaturara eramatea
Goyanarte, ordea,
egunkari eta aldizkarietan hasi zen idazten, batez ere ipuinak. Eta idazle
bezala goi maila lortu bazuen ere, ez zen txikiagoa izan literatura eragilearen
modukoa. Sur Argitaletxean sartu zen 1951an, Victoria Ocamporekin lan egiteko. Hegoamerikako
kultura eragilerik sonatuenetakoa zen Ocampo eta Goyanarte harekin aritu zen
bost urtez, ahalik eta bere proiektua abiaraztea erabaki zuen arte: Goyanarte
Argitaletxea. Enpresa haren helburua bikoitza zen: munduko eta literatura
hegoamerikarraren katalogoa, eta Ficción aldizkaria.
Aldizkariak goi mailako idazleak bildu zituen bere
orrietara. Jorge Borges, Ernesto Sabato, Mario Benedetti eta luxuzko beste askok
lan egin zuten arrasatearrarentzat. Munduko eta literatura hegoamerikarrari
dagokionez, Truman Capote, Cesare Pavese,
Miguel Angel Asturias eta abar batek ikaragarrizko balioa eman zioten Goyanarteren
enpresari.
Baina arrasatearrak
1963an erabaki zuen lan hari agur esatea eta Goyena hirira itzuli zen, pasioak ere zituen nekazaritzan eta
turismoan zentratzeko. Gutxi disfrutatu ahal izan zuen, 1967ko urtarrilaren
20an hil baitzen Goyenan.
Fernando Jorge Goyanarte Juanen loba da. Baita Arrasaten jaio eta Juan bezala Argentinara aldatutako Valentin anaiaren
semea dugu, eta osaba bezala literaturagilea bera ere bai. Fernandok, “Juan
Goyanarte y la Patagonia” titulatu zuen artikulu batean, honela dio:
 |
| Ficción, Goyanarteren aldizkaria |
“Juan Goyanarte fue aventurero, escritor,
periodista, editor, empresario, hacendado y con todo ello forjó una imagen
polifacética. Pero por un instante me gustaría detenerme en la primera palabra
– aventurero. Como tal recorrió casi toda Europa, norte de África, Rusia,
Estados Unidos y la mayoría de los países latinoamericanos; y por supuesto
Argentina. Todo esto viene a cuento porque fue una persona que en ese ir y
venir de cada viaje adquirió conocimientos de ciudades, de paisajes, de
costumbres, de idiomas; de lo más diverso que uno se pueda imaginar. Y un día
decide viajar a la Patagonia; y recurro al comentario que efectuó la Editorial
Losada en la contratapa del libro “Campo de Hierros” diciendo: “… después de
haber recorrido durante medio año, sólo con su “Winchester”, en un automóvil y
a lomos de caballo, hasta sus más apartados rincones…
… Deseo
sumar a lo dicho anteriormente un artículo extraído de la revista de la
Dirección General de Cultura y Educación de la Provincia de Buenos Aires de
abril del 2009, redactado por Magdalena Ruiz Guiñazú y titulado “La alegría de
leer”. Allí esa periodista, escritora, conductora de radio y televisión,
productora, ganadora de infinidad de Martín Fierros, galardonada como la
periodista de Mayor Agallas en Nueva York, dice: “Tuve momentos de gran enamoramiento
con “Lago Argentino” de Juan Goyanarte, una novela hoy agotada que relata las
aventuras y desventuras de los anarquistas españoles que se habían afincado en
la Patagonia.
… Tomo ambos comentarios como ejes de lo
que diré luego. No tienen la finalidad de ensalzar la novela, dado que tuvo y
tiene luz propia. Sí, quiero rescatar de ellos sus mensajes, porque allí es
donde se encuentra al inmigrante mondragonés o guipuzcoano que queda atrapado
por esa imponente belleza que supera todo lo visto, esa Patagonia que con sus
ventisqueros, con su fauna, con su flora, con sus otros inmigrantes (con diferente
nacionalidad, ideas, razas, y credos), con sus aborígenes, con su todo; se
introduce en el interior del escritor y llegado el momento Juan Goyanarte
siente la imperiosa necesidad de sacar todo lo acumulado y lo vuelca al papel
con una precisión muy fina”
Juan Goyanarte
Resusta: munduko literaturaren erreferente bat. Arrasatearra.
Argazkiak: JMVM, Fernando Jorge Goyanarte
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina