TELLAMENDIKO GURUTZEA BERRIRO ZUTIK 1977an

Uztailaren 17an 34 urte beteko dira Telamendiko gurutzean ekitaldi ederra burutu zela. Hain zuzen, 1977ko egun hartan, aramaixoarrok eta kanpoko jende asko bertaraino igota, 1935etik bailarari begira ageri zen gurutzeari ohore egin zioten. Zer zela-eta?

Gertatu zen, 1977ko urtarrilaren lehenean guardia zibilek gurutzea bere oinetik atera zutela lehergailu baten bitartez. Eta herritarron ekimenez martxoaren 5ean ostera jaso zen bere tokian. Baina berriztapenaren inguruko ekitaldia uztailaren 17an egin zen.

 
Istorioak, diodan bezala, 1935ean du hasiera. Urte hartako abuztuaren 9an idazki bat bidali zuen Jose Mari Azkarraga “Lurgorri”k Udaletxera, beraren eta zenbait auzokideren izenean. Idazkian, Tellamendin gurutze bat jasotzeko baimena eskatzen zuen. Eta, baiezkotan, abuztuaren 25erako iragartzen zuen inaugurazio eta bedeinkapenaren ekitaldia. Horretarako egitarau aproposa planteatzen zion Udalari:

“Goizeko 9´30etan, Meza abestua Andra Mariko baselizan; 11´15etan bedeinkapena Tellamendiko tontorrean; hitzaldiño batekin, “Lurgorri”k berak eskainia; 13etan, bazkaria Andra Mariko zelaian; 16etan Aramaioko ezpata dantzari beteranoek eta gorulariek eskainitako saioa; jarraian, erromeria, ilundu arte”

Bi egun beranduago Udalak onartu egin zuen eskabidea. Une haietan, EAJren zinegotziak 1934ko abuztutik zigortuta zeudenez gero –Kontzertu Ekonomikoaren alde egiteagatik- Alberto Unda zen alkatea, eta zinegotziak Valentin Lasaga eta Juan Bengoa. Idazkaria, berriz, Simon Landa.

Gerra piztu zen 1936an eta Aramaiora ere haize berriak iritsi ziren. Valentin Lasaga alkate zelarik, 1939ko abuztuan Udalak agindu zuen “quitar una placa de la Cruz de Tellamonte escrita en vascuence” Idazkari berria Constancio Fernandez zen.

Plaka hark honela zioen: “AGUR. Belamendiko gurutz deuna. Aretxabaletan egin eta aramayotarrak jasorikua. Zabaldu egizu ibar onetan gizarte pakea eta zoriona. JEL. 1935gko. Irailaren 15n” Plaka Eibarko Peli Larrañagak eskaini zuen. Hain zuzen, Jose Mari Azkarraga eta Peli Larrañaga frankistek 1937an fusilatu zituzten, Larrinagako kartzelan; “Lurgorri” abenduaren 16an eta Peli 17an.

Argitu behar da, 1935ean ezin izan zutela, iragarrita zegoen bezala, eguraldiaren arrazoiengatik gurutzea inauguratu, irailaren 15era arte.

Berrogeita bi urte geroago, 1977ko urtarrilaren lehenean aramaixoarrok gurutzea haizetik ikusi zuten, guardia zibilek lehertuta. Orduko alkateak, Julian Unzueta, atentatu horren gaineko azalpenak eskatu zizkien Legutianoko kuartelekoei. “Bai, gu izan gara” erantzun zitzaion.

Egun hartako udal plenoan, besteak beste, “Gurutzea lehen bait lehen bere tokian berrezartzea” erabaki zen. Hala egin zuen aramaixoar talde batek, martxoaren 5ean.

Inaugurazioa, berriz, uztailaren 14an izan zen. Eguraldi zoragarriak lagun ehundaka lagun bildu ginen, askatasun eta bakearen ikurra izan nahi zuen gurutzeraino.

===========..===========

1. Argazkia: Gurutzea 1935ean ipini zuen lagun taldea: Ormaetxea anaiak (Ramon, Imanol, Benito eta Luziano) Julian Zilaurren, Antonio Plazaola, Zirilo Mondragon, Pedro Juarez, Ignazio Kortabarria eta Jose Mari Azkarraga “Lurgorri”
2. Argazkia: Gurutzea birjasotzen, 1977ko martxoaren 5ean
3. Argazkia: Gurutzea, bi plakarekin.
4. Argazkia: Meza, 1977ko uztailaren 17an

Ez dut lortu ahal izan, guardia zibilek leherkaia ipini zuten unean ateratako argazkirik. 

Jose Mari Azkarraga “Lurgorri”ri buruz gehiago irakurri: http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/mono/lurgorri/00005095.pdf

Argazkiak: JMVM