KARLISTAK ARAMAION, 1872-1876. Udal taldearen dimisioa

“Jaungoikoa, Aberria eta Foruak” zen karlismoaren oihua, Karlos VII. zuten errege gaia eta 1872ko apirilaren 21ean gatazka armatuari ekin zitzaion,  1876ko martxora arte iraungo zuena.

Araban indarra izan zuen hasiera-hasieratik, eta beste herrialdeetan bezala Arabak goi pertsonalitateak eman zituen karlismora. Agian eragingarrienak Rodrigo Ignazio de Varona eta Frantzisko Maria Mendieta izan ziren, lan politikoa egin zutenak, batez ere Batzar Nagusien bitartez. Eta Gerrako Diputazioa sortuko zuten.

Aramaion eragin zuzena izan zuen erreboltak. Oro har, batez ere herri mailan, Aramaio karlista zela esatea ez da asko arriskatzea. Noski bazirela liberalak ere, baina garaiko aramaioarrek karlismoaren goiburuekin bat egiten zuten.

Hurrengoko ekarpenetan, 1872-1876an Aramaioko giroa islatzen ahaleginduko naiz. Horretarako udal artxiboa eta garaiko prentsa arakatu dut. Hemen agertuko dena argazki bat besterik ez da. Izango dira gehiago, ziur. Bidea irekita geratzen da,  hortik barrena abiatu eta ikertzeko.

=============..============ 

1.- NORAEZA ETA SUFRIMENDUA HASTEN DA

2.- UDAL TALDEAREN DIMISIOA

3.- GERRILLARI GAIZKILEAK?

4.- SANTA CRUZ ARAMAION

5.- AMAITU AL DA GERRA?

6.- KARLISTAK INDARTSU ARAMAION. 1873

7.- RODRIGO IGNAZIO VARONAREN DIMISIOA. 1874

8.- TELEGRAFO KARLISTA

9.- KARLISTAK HEZURRETARAINO? 1875

10.- ERREGE KUARTELA ARAMAION. 1875

11.- KARLISTEN PORROTA ETA GERRAREN AMAIERA. 1876

Aramaioko Udaletxea

Aramaioko bazterretan giroa ez zen bat ere samurra 1872an. Urte hartako apirileko hauteskunde orokorren ostean –lazaroetakoak deitu zitzaien, bozka-erroldetan agerturiko hildakoen kopuru ikaragarri handiarengatik, beti ere gobernu zentralaren onurako- karlistak armetan altxatu ziren eta Euskal Herria izan zen gehien sufritu zuen lurraldea. 

 Testuinguru hartan, Aramaioko Udaletxea eta udal korporazioa liberalen esku zeuden, nahiz eta aramaioar zinegotzi askok, ezkutuan, karlistekiko atxikimendu animiko... eta praktikoa zuten. Eta Aramaioko inguruetan karlisten partidak ari ziren, jo eta su, liskar armatuak maiz pizten zirelarik. Beti gertatzen den bezalaxe, hiritar arruntak izan ziren kaltetuenak.

Egoera hartan, aramaioarrak, gobernuaren tropei zein karlistenei sostengua ematea exigitzen zitzaienez gero, nekatuta, pobretuta eta beldurtuta zeuden. Eta iritsi zen eguna, korporazioaren animoak lurra jo zuela.  Uztailaren 4ko bilkuran, Jose Leaniz-Barrutia alkateak honako mozioa irakurri zuen udal bileran:

“El Alcalde Presidente dio cuenta de una comunicación del nombrado comandante general carlista de Alava, Velasco, en la que se conmina con la pena de ser pasados por las armas las autoridades que den parte a las del Gobierno de la Nación, de la llegada y salida y demás movimientos de las partidas carlistas.

Gerardo Martinez de Velasco jenerala

Tras ello resultó una mesurada discusión, manifestando todos los señores concejales las críticas y apuradas circunstancias en que se encontraban para cumplir con las rigurosas ordenes de las fuerzas armadas y autoridades del Gobierno, imposibles de cumplir y expuestas sus propias vidas, y por lo mismo acordaron e hicieron dimisión de sus respectivos cargos, y para ponerlo en conocimiento del señor Gobernador civil de esta provincia se extendió la correspondiente instancia fundamentadísima, para que se les admita la referida dimisión”

Leaniz-Barrutiak aipatzen duen Velasco jeneral-komandantea Gerardo Martinez de Velasco zen, urtebete lehenagotik Arabako karlista tropen buru nagusia. Ulergarria da aramaioar zinegotzien jarrera, dena arriskatzen baitzuten udal kudeaketan ezer gutxi eragin zezaketen uneetan.

 Dimisioa azaldu zitzaion gobernadoreari baina honek ez zuen onartu, eta hala jakinarazi zien zinegotziei biharamunean bertan helarazi zitzaien ebazpenaren bitartez. Ondorioz,
Jose Leaniz-Barrutia, Ignazio Goikoetxea, Frantzisko Unamuno, Lino Unzueta, Juan Martin Leyba, Pedro Jose Madina, Martin Madina, Juan Jose Madina Jose Manuel Larrañaga eta Domingo Uribarren aramaioar tokiko agintariek euren karguei eutsi behar izan zieten, gogoz kontra.

Gobernadorearen aginduaren berri izan zuten bilkuran –Uztailaren 8an- bertan eta gai zerrendako bigarren puntu bezala, honako hau aztertu behar izan zuten zinegotziek:

“Se leyó otra comuncación de esta fecha del Jefe de la Columna de operaciones, batallón de cazadores de Alba de Tormes, participando que quedaba de guarnición en esta población de Ibarra y que se comunicase a los Alcaldes pedáneos de las ante-iglesias, para que le diesen puntual parte de la llegada y salida de carlistas en sus respectivas poblaciones, bajo las responsabilidades que impone”

Ikus daitekeen bezala, bi etsaien arteko lur eremuan kokatzen zen aramaioar biztanlego arrunta. Nori kasu egin? Nola saihestu zoritxar hura? Zer egin zitekeen Udaletxetik. Udal korporazioak, bada ezpada ere, Alba de Tormeseko soldaduen buruak ezarritako aginduaren berri eman zien auzo alkateei.

Handik hilabete batera, gutxi gora behera, karlistadako gertakizunik sonatuenetakoan lekuko zuzen eta aktiboak bilakatuko ziren zinegotzi eta auzo alkate haietako batzuk. Hori hurrengo batean ikusiko dugu.

Argazkiak: 

1.- www.euskomedia.org

2.- www.todocoleccion.net