 |
| Salezan baserria |
Ibili eta ibili
hemeroteka eta liburutegietan – birtual zein tokikoak- eta noizean behin ezusteko polita ateratzen
da, horrenbeste buelta emateak merezi izan duela adierazten duena. Niri
horietakoa gertatu zitzaidan orain hurrengoan, aspaldi belarrietara ezaguna
nuen Juan de Ubao kapitainari dagokionez. Areago, “Ibabeko Andra Mari Kofradia”
nire liburuan pertsonaia horren gaineko berri eman nuen, Ameriketatik XVII. ren
bigarren aldian Zalgoko elizarako opari bat egin zuela azalduz. Eta, jakina,
Antonio Unzuetaren “Salesandarrak” liburu argitaratu gabe ederretik ere
aramaioar honi buruzko datuak nituen.
Ezusteko polita
idatzi dut, eta hala da, oparia nekeza gerta daitekeen arren, batez ere XVII.
dokumentuetan irakurtzeak suposa dezakeenarengatik. Baina, tira, Juan de Ubao
agerian geratu zitzaidan eta ia-ia eskuekin uki nezakeen. Horixe du ezkutuen
bila ibiltzeak: nolabaiteko kontraprestazio goxoa, argi pixka bat ikustean.
Baina noan Juan de Ubao pertsonaiari buruzko aipamena egitera, Aramaion
zuztarrak ongi errotuak zituen kapitain abentureroa aurkeztera. Nahiz eta
berak…
Juan de Ubao
Çaleçan (grafia horretan idatzita bataio agirian) Aramaion jaio zen, 1656ko
urriaren 1ean. Gurasoak Juan Ubao Uribelarrea, 1635ean Bizkaiko Arrazolan
jaioa, eta Antonia Salezan Urtaza 1634an munduratutako aramaixoarra ziren. Bikoteak,
1653an Aramaion ezkonduta, bi seme alaba
izan zituen, biak Zalgoko San Martinen bataiatuak: Antonia (1655) eta gure
pertsonaia Juan. Dena den, esan behar da Juan de Ubaok bere paperetan aitaren
herriko jatorria jartzen zuela berarentzat ere, “natural de la anteiglesia de San Miguel de Arrazola, merindad de
Durango, señorío de Vizcaya”
Ameriketarako
deia entzun bide zuen Juanek gaztea zela eta Andaluzia aldera joan zen, armadan
sartzeko
asmoarekin. Badakigu garai hartan ejertzitoa zela bizitza honetan
karrera egiteko bideetako bat; besteak eliza eta funtzionaritza ziren. Juanek,
beraz, armak hartzera alde egin zuen Aramaiotik. Eta 1690ean Cadizen zegoen,
itsasontzia hartzeko irrikan. Baina odol garbikoa zela frogatu beharrean, eta
Antonio Unzuetak goian aipatutako liburuan dioen moduan, lekuko baten
testigantzan oinarritu zuen betebeharra:
 |
| Juan de Ubaoren sinadura, enbarkatzea eskatuz |
“… Dijo que
conoce al dicho D. Juan de Ubao y sabe que es natural de la anteiglesia de S. Miguel de Arrázola en Bizcaya, e hijo legítimo de legítimo matrimonio de D.
Juan de Ubao y de Antonia de Salezan sus padres, todos los cuales y el
susodicho y sus abuelos paternos y maternos han sido y son cristianos viejos,
limpios de toda mala raza de moros, judíos y de los nuevamente convertidos a
nuestra santa fé católica, y no han sido castigados ni penitenciados por el
Tribunal del Santo Oficio de la Inquisisión ni por otro alguno; y no son de los
prohibidos a pasar a los reinos de Indias. Y asímismo sabe que el susodicho es
soltero, no sujeto a matrimonio ni a otra religión alguna, y que al presente
será de edad de treinta y tres años, de buen cuerpo, cano, color blanco…”
Testigantza
harekin, 1690ean idazki bat sinatu zuen Cadizen Ameriketarako baimena eskatuz. Zama lanetan
ari zen hiri andaluziarrean eta merkantzia eraman behar zuten itsasoz
bestaldera. Zamalari bezala itsasontziratu zen. Bi urte geroago Sevillan zegoen, lanbide
bertsuan.
Antonio Dominguez
Ortizen “Orto y ocaso de Sevilla” liburuan, “Memoria de las personas del
Comercio, cargadores a Indias, que se llaman a las Juntas, desde el año
1692-1697” irakur dezakegu eta bertan Juan de Ubao agertzen zaigu, beste euskaldun pilo batekin, Sevillan, zama
lanetara dedikatua. Bere egoitza “Calle Viscaynos”en zuela dio oroitidazkiak.
Beraz, joan
etorrietan ibili zen Juan, 1695eko beste idazki ofizialean ikus dezakegun
bezala:
“… que se han presentado en la
Contaduría principal de la dicha casa de los frutos y mercaderías que van
cargadas y registradas en los navíos de la flota que se está despachando a la
provincia de Tierra Firme con la armada del cargo del General Conde de
Sauzedilla del Consistorio de Guerra, parece están diferentes mercaderías
cargadas y registradas por diferentes personas consignadas y para entregar en
primer lugar a D. Juan de Ubao, las cuales tienen de monto más de trescientos
mil maravedíes… Sevilla a nueve de junio de mil seiscientos y noventa y cinco…”
Huraxe izango zen Juan de Ubaoren azken
bidaia Ameriketara. Cartagena de Indias hirira heldu zen eta bertan, Sevillan
eginda zeukan testamentuari eranskin bat egin zion, eta bidez batez hiru
albazea izendatu zituen, haietako bat Frantzisko Uribelarrea, senitartekoa
izango zelakoan nagoela. Bere testamentuan Aramaiorako zilarrezko lanpara bat
utzi zuela jakin badakigu, herriko eliz-liburuetan agertzen baita datu hori,
eta lanparak Zalgoko parroquia eta Ibabeko Kofradiaren arteko auzia piztu zuen.
Baina, dena den, ez dut uste askoz gehiago izango zuenik, hil ondoren albazeek egin
zuten inbentarioa dela eta:
 |
| (ikus behean) |
“Diez camisas usadas (60) cuatro
camisas maltratadas (20) seis camisas rotas (18) tres pares de calzones blancos
rotos y viejos (13) dos jubones blancos viejos y rotos (1) una tabla de
manteles y toallas de Vizcaya (9) un justacor de carro usado (8) dos casacas de
tafetán (10) unos calzones de tafetán doble negro (2) una casaca de pelo usada
y maltratada (8) una casaca de droguete (12) dos chupas viejas (12) unos
calzones de pelo de camello (2) tres armadores de vaso (2) una espada con puño
de plata (22) un biricú usado (1´4) dos cajas usadas (16) dos gananas (3) un
sombrero y un bastón ordinario (26) un mosquitero de casa muy viejo (2)”
Denera 255´5 peso
atera zituzten albazeek enkantean. Baina, normalean, heriotza ez da merkea izan
ohi, eta gastuak hortik gora joan ziren. Dakusagun zer nolako gastuei egin
behar izan zieten aurre:
“Decechos
parroquiales del entierro (134´4) misa (16) excavar hoyo (4) caja (32´5) paños
de luto y cera (58) refresco (50)”
Gastu guztiak kitatu bazituzten albazeek,
euren poltsikotik 39´4 peso jarri behar izan zituzten.
Juan de Ubao Salezan, egun Panamakoa den
San Felipe de Portobelon hil zen, 1697ko otsailean. Bistan da, aramaioarrak ez zituela Amerikak
egin.
(argazkiaren oina) "Autos seguidos
sobre el cumplimiento del testamento de D. Juan de Ubao, vecino que fue de la
ciudad de Sevilla, que murió en esta de San Felipe de Portobelo. Vino en la
presente Armada de la Guardia de las Indias del Cargo del Señor General Conde
de Sauzedilla, este año de 1697"
Argazkiak: JMVM
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina