JUAN KARLOS GUERRA EUSKALTZALEA

Juan Karlos Guerra Arrasateko historialariak euskaraz idatzi zuen zenbait artikulu eta liburu. Horietako batera jotzen dut gaur, Guerraren euskarazko ekoizpenaren lagin txiki bat dena. Arrasatearrak Donostian “Euskal Esnalea”ren eskariz 1922ko apirilaren 9an “Gure olerkari zarrak” tituluarekin emandako hitzaldia da, eta elkarte horren aldizkarian argitaratu zen 1924an. 

Arrasateri dagozkion xehetasun txiki batzuk aldatu ditut txoko honetara, denok ezagutu ditzagun. Irakur diezaiogun: 

“Mondragoetikan gora auzune txiki bat badago: Udala. Baserri beartsubak ditu, lur gitxi, soroak aitzetikan zintzilika bezela dauzka, arto eta gari urria eta elizarako amarrenak urrixago. Bertako abadeak izta-ozta zeukan zegaz lapikua bete; ez zeukan kalera jaxteko dirurik, ez bidetan ibiltzeko ez ostatuetan arratsaldekoak egitekorik. Jai arratsaldean zelan igarotzen zuan, kanta zar batek esaten digu:

Udalako abadiak dauko diru gutxi,
orregatik joten dau gitarria sarri.
Gitarria joten dau kurri, kurri, kurri
gazteai ariñ ariñ, zarrai geldi geldi"

Eta aurkezpen txiki hori egin ostean, Guerrak bere hitzaldiko beste pasarteekin segitu zuen eta, besteak beste, historialariak frantziar zentsuraren berri ematen digu, eskutitzekin erabili ohi zen irakurketa sistema azalduz. Bestalde, Paristik Arrasateraino zaldi gurdiak bidean lau egun ematen zituela zehazten digu Gerrak.

“Uste det, jaun andreak, emen bildu geraden danok euskeraz aziak geradela. Ni beñepein euskeraz azi ninduan nere ama maiteak eta euskera zalea zan nere aita laztana. Ondo gorderik baditut nik berak, orain ogei urte, Parisetikan nere arreba nagusiari euskera garbian egiñiko eskutitz samurrak. Gertatu zan ordea erderazkoak baña beraunkorragoak izatea etxera eldutzeko. Erderazko eskutitzak Paristik Mondragoera lau egun barru zetozten orduan; naiko laster zaldi burdiyetan etortzeko. Euskerazkoak, ordea, zortzi egun oso bear zituzten. Zergatik ori? Frantziko gobernuak agindurik zeukalako guziak irakurtzea, korreoan bialdu baño len, eta iñolaz irakurleak etzekiten euskeraz, eta farragarri ibilliko ziraden euskerazkoekin, biurlariya billatzeko, ura zer mintzoera zan igarri arte” 

Ezaguna da Jose Mari Iparragirre bardoa gure inguruetatik ere ibili zela, kantu kantari. Urretxuarrari buruz dio Guerrak bere hitzaldian: 

Jose Mari Iparragirre

“Gogo aundia neukan nik koblakariya ezagutzeko. Eta Mondragoera eldu zala jakin nuanian arin abiatu nintzan bera zegoen etxera. Urrititxotik ikusi nuan etxeko atartean, bertako andreagaz itzegiten. Onek zerbait esan zion eta berealaxe irten zitzaidan Iparragirre bide erdira, bere ile luzeak kikili-makala, besoak zabaldurik eta begiak txinpartak bezin biziak neri begira, laztandu ninduen nere aita zanaren oroimen onean, eta esan zidan eztiki-eztiki: zeure aitaren antzekoa zera. 

Guerrak bere hitzaldia, euskararen gaineko aipamen laudagarriarekin amaitu zuen. Iparragirrek berari esandakoa hartzen du oinarritzat ondoko hitzetan: 

“Itz oyetxek berak, zueri ere ondo datorzkizute, jaun andreak. ESNALEAren deyari ain ongi erantzuten diozutenok, zuek zerate zuen aitaren antzekoak, Euskalerriko aitonen semeak; antxinako etxejaunen eta antxinako zaldunen belaunetatik zuzen zatoztenak zuek zerate; zuengan ikusten det nik bizi-bizirik zuen jatorriyaren leñargitasuna. Gorde zazute beti euskeriagaz argi eta garbi leñargitasun ori. Jainkoak eman zigun izkuntza miragarria ez galdu, Jaingoikoen bidetan ibiltzeko bera da egokiena-ta; eta bide oyetan diraugun bitartean, ajola gutxi munduaren goraberak, ajola gutxi erderazko agintariyen okerkeri guzik… Gaurko egunean ikusten ditugun gauzak ikusi ta entzuten ditugun gauzak entzunik, iñoiz baña premi geyagorekin esan dezakegu:

Pakean bizitzeko gure mendietan
Euskeraz itzegin bear da batzarre danetan"

Juan Karlos Guerra euskaltzalea zen, goitik behera. Ondokoa da nire hitzen beste froga bat. Guerrak hiru urteko bere seme Ignaziori 1897ko irailaren 26an euskaraz zuzendutako eskutitz baten berri eman zidan Karmelo Letona adiskideak. Eta baita eskutitza utzi ere.  

"Nire biotzeko Ignaciocho maitea; biar dituzu iru urte. Zembat nai nuke zure ondoan egon eta zure matralla gorri pocholoan iru laztan eman. Baña ezin. Nere ordez, amachok eman dezazula, eta zu berari nere izenean beste orrenbeste. Aitacho"

Oso arraroa zen garai hartan euskaraz idaztea. Horretarako, derrigorrez, euskaltzalea izan behar! Eta Guerrak horren adibideak eskaini zizkigun, bat ere zalantzarik gabe. Honekin amaitzen dut gaur Guerra arrasatear historialariari eskaini nahi izan diodan tartetxoa.

Argazkiak: JMVM