GIZARTE PRESTAZIOAK ARRASATEN, XX.an

1940ko Oroitidazkia

Gizarte prestazioak ez dira XX. mendeko inbento; are gutxiago 1967koak, batzuek pentsatzera iritsi diren moduan. Arrasaten eta Aramaion – Euskal Herri osoan bezalaxe- baditugu adibideak, XV. menderaino eramaten gaituztenak. Antzinako gremioek eta kofradiek argi asko azaltzen dute segurantza sozialik ez zenean ere bazkideen arteko adostasunak arautegi idatziak sortzera eramaten zuela eta horietako batzuetan kideen premietarako laguntzak jartzen zirela. 

Mietz Errekako olagizonen artean Kofradia sortu zen eta bost mende luzez aritu zen. Jose Mari Urangak bere idazki batean dioenez, Arrasateko azken meatzariek – Evaristo Axpe eta Amadeo Berezibar- 1434tik zetozen arauen bitartez kudeatzen zituzten euren egintzak eta Kofradiak babesten zituen hainbat beharretan, kideen gaixotasunak edota istripuak ekar zitzaketen gastuak arintzeko.  Aramaioko Ibabeko Kofradiak – zibila ere bere sorreratik-  diru babesa eskaintzen zien kofradeei, normalean heriotzak ekartzen dituen kargei aurre egiteko. 

1940ko Oroitidazkia

Iritsi behar da XX. mendera arte arautegi oso bat ikusteko gizarte prestazioei dagokienez. Seguritate Soziala artean sortu gabe genuen eta Unión Cerrajera S.Ak 1935ean ipini zuen martxan HETRUC, Hermandad de Trabajadores de Unión Cerrajera. Diodan, 1944ra arte ez zela martxan jarri Seguritate Sozialaren erregimen orokorra. 

Unión Cerrajera S.Ak, 1906an sortua, 1911ko otsailaren 15ean honako erabakia hartu zuen: 

“Se acuerda otorgar pensiones a los obreros que por sus achaques de edad sean despedidos de las fábricas; se les dará una pensión vitalicia de una peseta diaria a los hombres y 0´50 pesetas a las mujeres. A los obreros que se hallen imposibilitados para el trabajo por enfermos se les darán según las circunstancias. Se concertará acuerdo con la Junta Municipal de Beneficencia para que a los que no se pueda atender en sus casas se dé un trato especial en  el hospital. En caso de muerte de un obrero se atenderá a la familia con alguna cantidad según sus necesidades y circunstancias. Cada año se destinará una cantidad para mandar a “puerto de mar” o ”altura” a niños de obreros pobres, en verano. Que los niños asilados y huérfanos de obreros podrán asistir a la escuela de dibujo etc. con ayuda económica de la empresa. Para ello se crea un fondo con el 2% del importe del dividendo al capital que se reparta entre los accionistas” 

UCEMek indarrean izan zuen aurrekoa 1935ean Hetruc sortu bitartean. Urte batzuk lehenago, ordea,1920ean, Gipuzkoako Aurrezki Kutxarekin hitzarmen bat izenpetu zuen jubilatuen pentsioak arautzeko, Unión Cerrajerak bermatzen zuelarik  soldataren %65raino. Bestalde, 1935ean enpresak aseguru etxe batekin gaixotasuneko poliza orokor bat ireki zuen, langile guztientzat. 

Langileen euren ekimenez, 1935ean anaiarteko bat sortzea erabaki zen eta enpresaren onespenarekin 1935eko irailaren 2an Bedia Zineman lehen Batzar Nagusia izan zuen Hetruc-ek. Hilabete geroago, ia 700 langile zeuden apuntatuta anaiartekora. Langileen kuoten kopurua osatu egiten zen enpresaren horrenbesteko diru ekarpenarekin eta 1938an enpresa konprometitu egin zen dibidendoen %5a ematera Hetruc-i, gehienez jota 100.000 pezetaraino.

Anaiarteko hau langileen eta enpresaren beraren diru ekarpenekin finantzatzen zen, beraz, eta batez ere langilearen gaixotasuneko diru laguntza osagarrietarako erabiltzen zen, baita heriotzen ondoriozko gastuetarako eta alarguntsen babeserako. 

Sortze-aktako zigilua

Beste horrenbeste esan daiteke Hermandad de San Juan Bautistari buruz, Hetruc-en antzera herriko gainerako enpresako langileen premiarik larrienak babesteko sortua.San Juan
Bautista Anaiartekoa 1940ko otsailaren 24an jaio zen Arrasaten. Indarrean zeuden lau Kofradiak egin zuten batzar baterako deia: Inmaculada Concepción,  San Jose, La Mutua eta Sindicato Libre. Eta lauek erabaki zuten anaiarteko bakarra abiaraztea, Hermandad Sanitaria de San Juan Bautista izenarekin. 

Jose Otxoa zen Inmaculada Concepción-eko burua  (“Jefe” esaten diote aktan) eta bera izan zen batzar hartako mahai-lehendakaria. Bokal bezala, Felix Zabaleta (San Josekoa) Jose Maria Bolinaga (La Mutuakoa) eta Fernando Bergaretxe (Sindicato Librekoa) ageri ziren Idazkari lanetan Mutuakoa zen Ignazio Bedia aritu zen. Otxoaren hitzetan: 

“Surge la nueva Hermandad con el fin primordial de mejorar las condiciones de sus asociados en caso de enfermedad, asegurándoles al propio tiempo asistencias de orden facultativo con el menor quebranto para sus intereses, aparte de otros beneficios factibles sobre la base de una colaboración común, desprovista en absoluto de aspiraciones de lucro” 

Bilera hartan aurreneko zuzendaritza taldea osotu zen:lehendakaria Bizente Gonzalez; bokalak: Galo Lete, Felix Landa, Manuel Arroitia, Andres Bidaburu, Roberto Arkauz eta Pedro Azkarate, idazkaria izango zena. Diru kontu ikuskari gisa, berriz, Jose Martinez de Ubago, Jose Ramon Mendizabal, Juan Iraola, Julio Aranburuzabala eta Florentzio Garay hautatu ziren

Bi anaiartekoetara hiru mila langile zeuden apuntatuta 1947an. Urte hartan, zenbait betebeharri aurre egiteko – antituberkuloso zerbitzua, haurrentzako laguntza, anbulantzia eta abar- bi erakundeen ekintza komuna eskatu zen kanpaina batean. Ordukoa da arrasatearrentzat heldu zitzaien orriaren ondoko mezua: 

“Mondragón tiene el noble orgullo de haberse adelantado a la legislación en materia de asistencia y previsión social merced a dos instituciones beneméritas, Hetruc y San Juan Bautista, madre e hija. Nacieron a instancias de los problemas de asistencia social, cuya solución emprendieron obreros y patronos en esfuerzo común y fraternal. No fueron las disposiciones legales las que le dieron vida, aunque luego se han constituido también en ejecutoras de algunas de esas leyes y han actuado con el beneplácito y beneficio de todos los asociados”

Horixe da, labur bilduz, XX. gizaldiaren lehen erdian Arrasaten izandako gizarte prestazioen historia txikiaren laburpentxoa.

 Argazkiak: JMVM