 |
| Zeleta baserria |
Herrietako historian istorio beltzak ageri zaizkigu maiz eta beste behin ere ikusi genuen, adibidez, Aramaion 1843an gertatutakoa. Gaur beste jazoera ilun bat ekarri nahi dut txoko honetara, oraingoa Arrasaten emanda. Jauzi bat egin behar dugu 1898ra arte, Musakola aldera, konkretuki Zeleta (garaian Celaeta/ jatorrian Zelaieta) baserriraino heltzeko. Urriaren 27 da data zehatza.
Oñatin jaiotako Domingo Elorza Maiztegi eta Maria Rosa Balanzategui Zabaleta senar-emazte zaharrak bizi ziren baserrian. Maria Rosa zen baserriko oinordetza gurasoengandik jaso zuena, bikotea 1866an ezkondu zenean. Zazpi seme-alaba izan zituzten eta nagusia haur hil zenez gero Isidra alabari egokitu zitzaion maiorazkoa. Eta Isidra 1892an Bergarako Jose Maria Ojea Muñoarekin ezkondu zen. Hauek ere, noski, Zeletan bizi ziren, beren hiru ume txikirekin. Horrezaz gain Isidraren ahizpa bat ere baserrian zegoen, ezkongai.
Ezkondu eta berehala Ojea suhia egin zen baserriko kudeaketaren arduradun, guztion onespenarekin. Oso langilea bide zen, denon eredu ona; aitaginarreba, aldiz, ardoak gehiegi tiratzen zuen. Maria Rosa amandreak berak ere sarri salatzen zion senarrari txurruterako zaletasun kaltegarria baina ezin bide zuen karrerarik egin.
1898ko Urriaren 27an Domingo mendian egon zen alabekin ira batzen, Jose Mariak Arrasateko eskoletarako harria garraiatzen zuen bitartean. Lana amaituta suhiak etxerako bidea hartu zuen eta aitaginarrebak, ohi moduan, Zigarrolako tabernara jo zuen baso bat ardo edateko. Afaria egin zuten gero, bat ere istilurik gabe, eta afalostean Ojea sagar bat jaten ari zen bitartean Domingo zutitu, aizkora bat hartu eta tabakoa txikitzen jarri zen suhiaren atzean. Bat batean, horren kontra itzuli eta buruan lau aizkorakada eman zizkion. Maria Rosak geratu ahal izan zuen bere senarraren erasoa baina ez zion aizkora kendu ahal izan. Domingo goiko ganberara igo zen, ezkutatzera. Han aurkituko zuen ordu pare bat geroago mikelete batek. Bitartean, Jose Maria hil zorian zetzan sukaldean, herriko mediku baten laguntza itxaroten ari ziren bitartean. Zauriak hilgarriak ziren eta horien ondorioz azaroaren 9an hil zen.
Instrukzioa irekita, epaiketa Bergaran egin zen 1899ko ekainean eta prentsak hedapen handia eman zion kasuari. “La Voz de Guipuzcoa” egunkarian irakurtzen dugu:
“El procesado se sentaba en el banquillo entre dos guardias civiles. Es un tipo robusto, de tez morena y pelo casi blanco. No es el tipo repugnante del asesino; pero hay en él algo que denota ignorancia y brutalidad. Aparece perfectamente tranquilo”
aitorpenak hartu ziren epaian, hildakoarenak barne, urriak 27 eta azaroak 9 bitartean instrukzioko txostenean jasoak. Jose Mariaren hitzetan, berak ezin zuen sinetsi erasoa aitaginarrebak egin zionik, eta barkatu egiten zuen erasotzailea, izango zena izango zela. Areago: ez zuen kereilan parte izan nahi. Bestalde, hiltzailearen emaztea –Maria Rosa- epaia baino hilabete lehenago hil zen, berrogeita hamairu urterekin Zeletan bertan, eta bere aitorpenak irakurri egin ziren epaiketan. Horiez gain, egun ilun hartan Zeleta baserrira agertu ziren pertsonen testigantza ere hartu zen epaiketan: Antonio Iribas San Prudentzioko mikeletea, Zeleta ondoko Artzubi baserriko Isidro Arregi ugazaba, Antonio Ojea hildakoaren anaia, autopsia egin zuten Bizente Barroeta eta Isidoro Gaztelu medikuak… Guztionak hidakoaren aldeko hitzak izan ziren.
Domingo Elorzak euskaraz erantzun zien Barkaiztegi fiskalaren eta Elosegi abokatu defentsariaren galderei. Fiskalak bere galdeketa amaitzean herri-zinpekoei zuzendu zitzaien ondoko hitz hauekin:
“Ahí tenéis, señores jurados, a un hombre criminal que no se acuerda de nada que le perjudique y recuerda todo de lo que le conviene. Y allá, en el triste cementerio de Mondragón, bajo la tierra fría, yace el cadáver descarnado de un hombre honrado, laborioso, sostén de tres infelices niños, de una familia y de una casa. La defensa, cumpliendo un deber, siguiendo un buen deseo pero sin fundamento, alega las circunstancias de imbecilidad o de arrebato, pero no es un imbécil ni un loco el que recuerda todo lo que le favorece dando al olvido lo que le perjudica. Por eso les pido que juzguen con su conciencia y emitan veredicto de culpabilidad”
Elosegi abokatu aldeztaileak lehenik esan zuena izan zen, Donostiatik oso zaila izan zitzaiola bere bezeroaren aldeko defentsa prestatzea, Domingo Bergarako kartzelan baitzegoen. Aipatu zuen ere alkoholismoa, etxekoek iseka egiten ziotela bere defendatuari, suhia hiltzeko borondaterik eza…
Castro Ares epaileak, entzundako guztiaren laburpena egin ostean, itxitzat eman zuen saioa eta zinpekoei eskatu zien erantzutea ondoko oinarrizko galdeketa, eta horrela egin zuten:
1.- “El procesado Domingo Elorza Maiztegui (a) Pope ¿es culpable de haber inferido a José María Ojea con un hacha cuatro heridas en la cabeza, dos de ellas mortales de necesidad, a consecuencia de las que falleció a las doce de la noche del 7 de noviembre del año último? SI
2.- El hecho tuvo efecto la noche del 27 de octubre anterior en el caserío “Celaieta” término de Mondragón, en que moraban ambos con sus familias y después de cenar en buena armonía y sin el menor disgusto? SI
3.- Tan punible proceder ¿lo motiva el odio que el procesado abrigaba contra el Ojea porque dirigía los negocios de ambas familias y el ser continuamente reprendido por su esposa por frecuentar las tabernas? SI
4.- El interfecto ¿estaba con Isidora Elorza, hija del procesado con quien vivían por haberlo así convenido al contraer matrimonio? SI
5.- La agresión de que hace mérito la primera pregunta ¿la ejecutó el procesado levantándose de la mesa y estando picando tabaco con un hacha a espaldas del interfecto que seguía comiendo una manzana, sin que pudiera apercibirse ni ninguno de la familia de lo que aquél hacía, hiriéndole impunemente y sin riesgo alguno? SI
6.- El procesado ¿fue objeto de algún acto que por lo imperioso o indigno le impulsara en la noche del 27 de octubre último a obrar de la manera expuesta en la primera pregunta, sin darse cuenta de lo que hacía? NO
7.- El vicio de embriaguez a que el procesado se entregaba con anterioridad al hecho de autos ¿produjo en él algún embrutecimiento o torpeza de sus facultades intelectuales pero que no determinaba su imbecilidad? NO
Epaile nagusiak aurrekoak ozen irakurri ostean fiskalak heriotza kondena eskatu zuen Domingorentzat, senitartekotasuna larrigarria zela, gehituz. Defentsak, berriz, errukitasuna. Eta besterik gabe, epaileek sententzia eman zuten: heriotza. Gainera, sententzia Arrasaten bete behar zela zioen erabakiak. Hurrengo egunetako medioek ziotenez,
“El procesado escuchó la lectura de la sentencia con perfecta impasibilidad”
Zer gertatu zen hura guztiarekin? Exekutatu al zuten Domingo? Bada, ez. Errekurtsoa jarri zuen abokatu aldeztaileak eta Donostiako Audientzia probintzialak ezarritako heriotza kondena, 1899ko abenduaren 21ean Grazia eta Justiziako Ministerioak konmutatu egin zuen biziarteko kartzelarengatik.
Argazkiak: Alberto Loiti (baserria), JMVM
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina