ekaina 26, 2019

FRONTOIA ETA IKASTOLA ARRASATEN. 1933



Arrasateko EAJk 1908an ekin zion bere ibilbideari eta 1933an, herriko Euzko Gaztediren bitartez, pilotaleku eta ikastolaren inguruko albisteak sorrarazi zituen. Martxoaren 12an, adibidez, jai handi bat izan zen, eta “Euzkadi” egunkariak albistea eman zuen martxoaren 18an, “Danok-Bat” anonimo batek izenpetutako kronikan: 
Batzokiko dantza taldea, 1933an, Adan de Yarzaren etxean

“Egun gomutagarria igaro zan igandea Arrasateko abertzaliondako Gure ametsak igandean bertan egi biurtzera zijoazala ikustian, alaitzen zuten abertzalien biotzak:  Pelotatoki eta Ikastoletxeko lenengo arria jartzia. Askondako ezin ikusi izango zan arria antxe zegon gure abertzaletasunen oñarri bezela jarrita. Baña arri au jartzeko, zenbat naigabe ez ote dira sortu! Baña esandakoa da, nai izaten dala al izatea, eta laister arri orren magalean sutunik ikusiko degu gure Pelotatoki eta Eusko Ikastola. 

Iragarrita zegon lez goizeko 7etan izan zan Jaupa (1) eta Jaunartzea. Jaupa nagusi ostian izan zan lenengoko arria jartzia jendetza aundi bildurik. An ikusi genduzan Lekeitiotik etorriak Solano jauna beren alaba lirañakin eta baita Adan eta Yartza´tar Maren (nai aña ezin eskertuko deguna Arrasateko abertzaliok) Gipuzko Buru Batzarretik Monzon´dar Telespor lendakaria eta Ugalde´tar Peli batzarrekoa.

Lenengoz gure txaunburu (2) jauna onespendu ondoren, Euzko Gaztediko lendakaria dan Uriarte´tar Josebak irakurri zituen arripean sartu biar ziran izparringi eta iragarkiak. Ondoren ezarri zituzten euren izen abizenak Adan eta Yartza´tar Marenek, Solano jaunak eta bere bi alabak, Monzon´dar Telespor, Ugalde´tar Pelik, Uriarte´tar Josebak, txaunburu Arin´dar Joseba Jokin eta Markiegi´tar Josebak. 
Adan de Yarzaren etxe ostean zeuden frontoia eta ikastola

Bein arripean izparringi, argazki eta iragarkiak, jetsi zuten arria bere lekura eta Monzon´dar Telesporek egin zuen itzaldi labur bat, adieraziaz zer garrantzi zeukan arri orrek Euzkadiren azkatasunerako. Eskatu zigun danon laguntza eta baita txalo bero bat Ugalde´tar Pelirendako, ainbat lan egin duen eta egiten ari dan abertzale zintzo orrendako. Entzun ziran, bai, txaluok! Amaitu zuen esanaz berri txar bat ezan biar zubela: nola "Lizardi´tar Jabier iltzeko zorian agertzen zan eta eskatu zion txaunburu jaunari Aita gure bat bere aldez; eta gure otoitzak bereganatzeaz eta, azkenik Euzko Ereserkia abeztuaz amaitu zan itxaropeneko goiz au Arrasateko abertzaliendako” 

Ikusi ahal izan dugun bezala, EAJren Arrasateko eragilerik porrokatuenetakoak Peli Ugalde atxabaltarra eta Mariano Adan de Yarza lekeitiarra ziren. Azken hori herriko alkatea izan zen 1920-21 urteetan. Bestalde, esan behar da Jose Maria Agirre, Xabier Lizardi idazlea, 1933ko martxoaren 12an bertan hil zela, lehen harri hura jartzen ari zen bitartean. Segitzen du idazkiak: 

“Arratsaldian itzaldi bikañak: izlariak Monzon´dar Telespor, Trabudua´tar Polixene eta Ruiz de Agirre´tar Julen. Notintza (3) ikaragarria etorri zan inguruetako errietatik. Itzaldiak ederrak, laburtxoak, batez be Trabudua andereñuena, gaxo samar arkitzen zala-edo. Amaitu zan beti bezela Euzko Ereserkiaz. Eta orain Montzon´dar Telesporek esan zuen bezela:

Gora biotzak eta ekin lanari,
danon biarrian arkitzen da-ta,
gure Ama Euzkadi! 

Beraz, egitarauaren barruan Ikastola eta frontoiaren lehen harria jartzea ospatu zuten.  Baina izan al zen jai hura lehen harriaren ospakizuna, ala obrak aurreratuago zeuden? Diot hori, hain zuzen ere, "Euzkadi" egunkarian bertan ekainaren 29an honela irakurtzen zelako: 

“Euzko Gastedijaren ogetaboskarren urtea eta pelota-toki ta ikastolaren zabalketa jayak. Igandez, garila 2.garrena.” 

Egitarau zabal eta joria prestatu zuten Euzko Gaztedikoek urtarrilaren 2rako. Baina irakur dezagun "Euzkadi" egunkariak zekarrena, jaiaren bezperan: 

“Badatorkigu hainbeste itxarotako eguna. Garilaren 2an Euzkadiko bazter gustietatik abertzaleak emen ixango ditugu Euzko Gastediaren 25.karren urtea eta Pelota-Toki eta Ikastolaren zabalgunde jayak ospatutzera. Ogeta bost urte dira abertzale gutxi batzuek zabaldu zutela lenengo Batzokia erri  ontan Ez guaz emen orain azaltzera euren lan ta nekeak lenengoko denbora ayetan. 

Eurari zor diogu 25.karren urteurrenau egitia eta ogeta bost urte ontan abertzaletasunak egin daben gorakada bikaña Arrasaten. Baña oraindik ez gera danak; lan askoren biarra dago horrela izan gaitian, eta orreik (atzok) berotzeko eta ikusi gura ez daben askoi erakusteko nola duan EUZKADI beren azkatasunaren bidean, Arrasaten izan bear zerata al dezuten abertzale gusiok garilaren 2an” 

Eta uztailaren 2an, igandea, egundoko jendetza bildu zen Arrasatera Euskal Herriko hainbat eta hainbat tokitatik. “El Día” egunkariak jasotzen zuen uztailaren 4an: 

“Euzkadiko mendietan entzun dan aberri zantzuari ezin entzun-gor egin zioten Arrasateko abertzale zintzoak: eta ara or non jarri dizkiguten Euzkadi alde ikastola eta pilotatoki bat. Umearen biotza abertzaletasunerako irabazi bear da. Ikusi dute Arrasateko euskaldun zintzoak bear ori: ara or ikastola beren gogoak egiztu egin ditezen… Zer oberik gazteari bere aberria zein dan erakustia baizik? Euskaldun gaztedia guztiz jolaszalea da; ikusi du au ere Arrasateko abertzale alderdiak eta ara or non jarri duten pilotatokia. Guztiz txalogarriak zerate Arrasateko abertzaliok! Bide ortatik laster dezute erri guztia abertzale” 

Artazo (ezk.) eta Zabala
Pilota tokia,”Gurea” bataiatuko zena, Mariano Adan de Yarzaren etxe osteko terrenoetan eraiki zen. Kontuan eduki behar da, adandeyarzatarren etxea  gero urtetan Banco Guipuzcoano izandakoaren eraikina zela, eta bertan ere – sendiak utzitako gela batzuetan- Arrasateko batzokia zegoen. Terreno haietan  ere prestatu zen euskal ikastola. 

Ohiko mezaren ostean ikastola eta frontoiaren bedeinkapena izan zen. Pilota partidu batekin inauguratu zen frontoia. Egitarau ofizialaren arabera, Zabala eta Artazo – Egia eta Mondragonés ziren bikoteak baina arazoak izan ziren lau atleta horiek jolas zezaten eta, azkenik,  Lete eta Uribe – Zabala eta Rezolaren kontra atera ziren eta lehenak izan ziren garaileak.  

Bazkarira ehun eta berrogei lagun eseri ziren
Mondragonés eta Egia
eta Bengoa, Garmendia eta Lorenzo tabernetatik zerbitzatu zen otordua. Bazkal buruetan Joxe Markiegiren zuzendaritzapean Euzko Gaztediko abesbatzak ekitalditxo bat izan zuen. Jarraian herriko plazara joan ziren bazkaltiarrak, mitinera. Kronikek diotenez, ordurako jendez leporaino beteta zegoen plaza; batzuen arabera, zazpi mila entzule ziren. Eta hizlariak Gallastegi (Bizkaia) Gamarra (Araba) Leunda (Gipuzkoa; iragarrita zegoen Monzonen ordez) Irujo (Nafarroa) eta Aldazabal (Bartzelonako Batzokia)
 

Jaia amaitu zen, plazan bertan ezpata dantzariek eskainitako dantzekin eta Batzokiko terrenoetan ilundu bitartean eratutako triki-tixa eta txistu erromeriarekin. Hori bai, gaueko 9 eta erdietan, garai hartan euskal antzokietan gehien estimatutako euskal ikuskizuna eskaini zen. Gau hartan Gernikako Segundo Olaetaren Elai Alai Dantza Taldearen emanaldi ikusgarriaz gozatu zuten ehunka arrasatearrek, goizean bedeinkatutako Gurea pilota tokian. 

Eta 1933ko uztailaren 2ko kronikarekin bukatzeko, dakardan hona “Euzkadi” egunkarian eskoriatzar batek urte hartako abuztuaren 11an zioena: 

“Gipuzkoako zaindaria, Iñaki Deunaren aurreko egunian bira bat egitera atera nitzan txoko batetik arratsian, Arrasaten Euzko Batzoki ederra bere pelota-jolas toki bikaña, nai danian antzoki biurtzen dala, ikastola, bola-toki ta dantza leku alaya ikustera” 

Zer esanik ez, “Gurea” pilotatokia multifuntzionala izan zen, bai gerra aurretik baita geroago ere.  Geroagokoaz gehiago jakiteko:


(1) Meza (2) Erretorea (3) Jendetza
Argazkiak: JMVM

iruzkinik ez:

Argitaratu iruzkina