SANTA BARBARA BASELIZA, ARRASATEN (1-2tik)

Arrasateko Santa Barbara mendixkaren izena 1653tik datorrela esan liteke, hain zuzen ere bertako gailurrean baseliza bat eraiki zenetik. Barbara Abarrategi Galarraga emakumearen eraginez jaso zen baseliza. Abarrategi andrea Lukas Elorduy Markiegi eskribauarekin ezkondu zen 1610ean eta bi seme-alaba izan zituzten, gazte hil zirenak.

Udaletxeko artxiboan den idazki batek honela dio: 

“En la villa de Mondragón, a 4 de diciembre de 1653, ante mí el escribano y testigos de uso, pareció Dña. Bárbara de Abarrategui, vecina de dicha villa, y dijo que en ella y por su devoción había edificado la ermita de Santa Bárbara en lo alto de Gazteluondo, puesto y sitio común libre de dicha villa y la había adornado con retablo, campana frontal, casulla de Damasco, alba, mantel de altar, cáliz de plata con su patena, misal y todo lo demás necesario al servicio y culto divino de la dicha ermita, con común consentimiento y aprobación de la dicha villa y sus vecinos, sin ánimo de adquirir patronazgo ni otro derecho alguno y para que en ningún tiempo haya duda sobre ello, desde luego desiste y aparta de cualquier patronazgo y derecho que tenga y pueda tener por la edificación y dotación de la dicha ermita, lo renuncia, lo cede y traspasa en la iglesia mayor parroquial del Señor San Juan Bautista de la dicha villa su mayordomo fabriquero, parroquianos y feligreses de ella y de todo ello le hacía y hizo donación siendo necesario como de derecho lugar haya para que sea aneja de ella y libre de patronazgo, como son las demás ermitas de la dicha villa y prometió a su cuidado de dotar y que dotaría de iluminaria de dicha ermita con la limosna y renta que juzgue su voluntad después de luminaria y para sus propias expensas por su devoción. 

Y para que tenga efecto lo dicho en presencia de mí el ermitaño y testigos dio y entregó a Miguel de Marquina, Mayordomo presente en voz y en nombre de los que en adelante fueren de la fábrica de dicha iglesia matriz, la llave de la dicha ermita más un cáliz de plata con sus patenas, corporales, una casulla de damasco colorado y amarillo con sus cenefillas de los mismos y manípulo y estola, una alba de lienzo de tierra con su amito y cíngulo y un misal nuevo, de cuya entrega yo el escribano hago fe para que la villa entregue en la persona que fuere nombrada por ella como en cosa propia y que de lo demás contenido en esta escribanía se obligó con su persona y bienes presentes y futuros”

Barbara Abarrategi 1663ko uztailaren 28an hil zen. Zuzenak izateko, andre horrek eraikitako baseliza Santa Barbara, Santa Inés, Santa Gertrudis eta Jesusen Igokundeari zegoen eskainia. Joxe Letona historialari arrasatearrak dioenez, Gipuzkoako Batzar Nagusiak 1769an Tolosan bilduta erabaki zuten, kulturik ez zuten baselizak behin betiko ixtea. Arrasateko herriak aurre egin zion aginduari baina – Jose Mari Urangaren hitzak erabiliz, “mandarin aberats batek” – itxura denez Villafrancako Kondea, orduko alkatea- itxi egin zuen Santa Barbarako baseliza 1770an. 

Baina Arrasaten handia zen Santa Barbara, Santa Inés, Santa Gertrudis eta Jesusen Igokundearenganako debozioa eta baseliza berrireki egin zen, hogeita hamar urte inguru itxita egon ondoren. Hurrengo batean ikusiko dugu zertan amaitu zen hura guztia.

Argazkiak: JMVM 

BIGARREN ZATIA

https://txemax3.blogspot.com/2016/04/santa-barbara-baseliza-arrasaten-2-2tik.html

ARGAZKI MUNDIALA, 1936an

Istorio honetako protagonista, Pedro Gonzalez Duque, iragan igandean (2016-03-20) hil zen Arrasaten. Bitez ondoko lerroak Pedrori eskainitako omenaldi xumea.Idazkia prestatuta neukan lehendik, eta ez dut koma bat ere aldatu nahi. Agur Pedro!

1936-09-02, Irungo zubia, sendia erbesterako bidean

Gerrateek miseria dakarte askorentzat eta aberastasuna banaka batzuentzat. Horrezaz gain, ustekabeak ere ematen dituzte. Gaurko idazkiño honetan ustekabe baten istorio txikia azaldu nahi dut. Arrasateko historiarekin zuzen lotuta ez dagoen arren, Arrasaten bizitzen hirurogeita hamahiru urte luze daramatzan lagun bati gertatu zitzaion. Argazki baten historia txikia da, eta Pedro Gonzalez Duque da protagonista pasiboa. Irungo Nazioarteko Zubian, 1936ko irailaren 2an jazo zen. Baina goazen poliki-poliki. 

Pedro Irunen jaio zen, 1924ko urriaren 8an. Gurasoak –Gonzalo eta María- Valladolideko Esguevillas de Esguevakoak ziren eta - aita Afrikako Annualeko  batailan aritu ondoren- 1922an Iruneko bidea hartu zuten senar-emazteak eta seme nagusiak etorkizun hobearen bila. Aita ferrokarrilean hasi zen lanean. 

Irun sutan, bonba faxistek eraginda

Faxistak 1936ko uztailaren 18an altxatu zirenean, aitak komunisten alde egin zuen eta Manuel Cristóbal Errandonearen aginduetara jarri zen. Errandoneak Irun aldeko iraultzaileen kontrola lortu zuen bere izaera agintzailearekin eta Gonzalo Gonzalez haren jarraitzailerik zintzoenetakoa izan zen. Oiartzun ondoko Pikoketaren defentsan aritu ziren eta faxisten erasoari ezin eutsiz amore eman behar izan zuten. Gonzalok ihes egin ahal izan zuen abuztuaren 11an, eta Erlaitzera iritsi zen. Frankisten beste eraso batean zauritu egin zuten hilaren 15ean eta ozta-ozta alde egin ahal izan zuen … etxera. 

Irungo nazioarteko tren zubia

Zenbait egunez ezkutatuta egon ondoren, mugaz bestaldera pasatzea erabaki zuen Gonzalok. Eta Irungo Topo geltokiko tunelean lo egin ondoren, biharamunean – irailaren 2an-  Nazioarteko Zubitik Hendaiara igaro ziren. Orduantxe gertatu zen ustekabea … urte asko pasatu arte deskubrituko ez zena. Norbaitek zubiko frantses aldetik bere argazki kamera disparatu zuen eta hara non Gonzalez-Santos sendia betiko erretratatua geratu zen

Gonzalez-Santos senar-emaztea agertzen dira, ezker aldean, etxetik hartu ahal izan zituzten gauzak garraiatzen ari. Aitak koltxoi bat darama sorbalda gainean. Eta argazkiaren erdi aldean, jantzi zuriko emakumearen ostean bere gorputza jaka batekin estaltzen duena, Pedro Gonzalez gure protagonista pasiboa da, 12 urterekin. 

Nor izan zen argazkilaria? Bada zubi berdinean egun haietan ateratako beste argazki bat eta egilea Raymond Walker argazkilari britainiarra da. Egun haietan Biriatun zegoen beste kazetari ospetsu bat George Steer daukagu, “The Times” egunkariko korrespontsala eta "The Tree of Gernika" (Gernikako Arbola) liburu harrigarri bezain ausarta idatzi zuena. Haietakoren bat izan al zen argazki hura hartu zuena? 

Pedro Gonzalez, istorioko protagonista, Arrasaten

“Nik ez nuen argazkia ezagutu, behin 1985 inguruan Irungo lagun batek esan zidan arte. Ordurako argazkia oso ospetsua zen mundu osoan. Harrez geroztik hainbat tokitan ikusi dut: liburu, egunkari, telebista eta aldizkarietan. “Recetas para después de una guerra” liburuko portada izan zen, adibidez. Gu trantze hartan ez ginen ohartu norbait ari zela erretratuak egiten” diost Pedro Gonzalezek, garai haietako gertaerak kontatzen ari zaidalarik.

Argazkiko egun hartan ez zen mugaz bestaldera sendi osoa igaro ahal izan. Aita, artean zaurietatik ongi osatu gabe, atzera eraman zuten milizianoek Irunera, hobeto senda zedin. Ama eta bi semeak, aldiz, Angelura heldu eta bertan egon ziren hilabete batez, aita agertu bitartean. Sendiak Bartzelonara alde egin zuen eta 1937an Valenciara iritsi ziren, aita ferrokarrilean segitzen baitzuen, gerrarako erabat ezindua. Pedrok jarraitzen du kontatzen:

Milizianoak Hendaian, 1936an

 “Oso ongi gogoratzen dut, 1939ko martxoaren 28an Valenciako Udaletxearen plazan nengoela eta hegazkin bat igaro zen, frankistak hirira sartzeko prest zeudela  adierazten. Biharamunean hiriko zezen plaza presoz bete zen. Egun batzuk lehenago nire aita bere adiskide Manolo Errandonearekin elkarrizketatu zen Valencian bertan, eta hark sendi osoa Mexikora joatea planteatu zion. Aitak nahiago izan zuen hemen geratzea. Irunera itzulita, aita zigortu egin zuten eta bost urtez Santanderreko Arenas de Santa Cruzen egon zen. Nik ordurako 15 urte nituen eta Arregi-Martinez eraikuntza metalikoetako enpresan ekin nion lanari” 

Argazki ospetsua, liburu azala bihurtuta

Baina Pedrok handik gutxira Arrasatera egingo zuen salto. Arrasateko OMU enpresan lana eskaini zioten eta onartu egin zuen. Eta Pedro 1943ko urtarrilaren 7an ailegatu zen Arrasatera. Milagros Marco arrasatearrarekin ezkondu zen 1952an. Kafe bana hartzen dugun bitartean dio:

“Gerrateek zenbat kalte ekartzen duten gogoratu nahi dudanean, Irungo Zubi Internazionaleko argazkiari begiratzen diot” 

Argazki mundiala eta adierazgarria, bai horixe!

Argazkiak: Pedro Gonzalez eta JMVM

 

ARRASATEKO ELIZA BOTA NAHIAN

Pedro Viteri mezenas arrasatearraren ideia guztiak ez ziren, behintzat oraingo ikuspegitik aztertuta, oso zuzenak izan. Bestela, begiratu zer gertatu zen 1899an. Arrasateko hezkuntza sistemaren hobekuntzan diru mordoa inbertitu zuen pertsonaiari iruditu zitzaion herriko eliza nagusia – San Juan Bataiatzailearen parrokia- estu eta zaharkitua zegoela eta beste berri bat egitea proposatu zion udaletxeari …  zaharra lurreratuz!. 

Udalak ez ohiko bilera batean – 1899ko otsailaren 21ean- onartu egin zuen proposamena. Eta Viterik – Aladren arkitekto donostiarraren iritzia eta proiektua bere eginez- toki berri bat bilatu behar zela adierazi zien zinegotziei. Baina ez zen gauza hor bukatu: Tiburzio Zatarain parrokoak – gero Viteri eta, batez ere, Felix Aranorekin arazoak izango zituena- Gasteizko gotzainaren onespena lortu zuen Arrasateko eraikinik enblematikoena behera botatzeko. 

Albistea arrasatearren artean nola bizi izan zen jakin dezagun, Miguel Madinabeitia arrasatear kronikagilearen artikulu bat dakart. La Voz de Guipúzcoa egunkarian, 1899ko otsailaren 22an sinatua. “Loor a Viteri” goiburuarekin, dio Arrasateko historialariak: 

“El estruendoso repique de campanas, el nutrido disparo de cohetes y los acordes de la música que recorrió anoche las calles de este pueblo dieron a conocer al vecindario que ocurría algo de bueno, algo de extraordinario para Mondragón. En efecto, aquella manifestación de público regocijo y que entusiasmó a todos era bien motivada y merecida. 

El señor don Pedro de Viteri, que había reedificado a su costa la casa nativa de Garibay, que está terminando las escuelas que suponen un presupuesto de cerca de sesenta mil pesetas; el  señor Viteri que ha dado estas pruebas de esplendidez e inagotable munificencia, acaba de concebir el grandioso, el sublime y casi increíble pensamiento de edificar una iglesia igual a la que se está construyendo en Biarritz, para sustituir a la antigua e insuficiente parroquia de este pueblo, resultando que dotará a su pueblo nativo de una nueva parroquia, cuyo emplazamiento habrá de ser en los terrenos frente de las escuelas que estaban destinados a jardines, quedando en el solar de la actual parroquia una plaza bastante amplia en el centro  de la población, dando aire y sol a las calles estrechas actuales” 

Harrigarria da, guztiz, Viterik bere ekintza-estilo aurrerakoian arrasatear korporazioari proposatutakoa. Nekez uler dezaket nola hain ongi heziriko gizakiak egin ahal izan zuen horren tamainako planteamendu okerra. Eta Arrasateko gizartea? Udalak bere bileran onartu ondoren, eliz-dorreko kanpaien hotsarekin batera kaleak etxaferu eta musika bandaren doinuekin alaitu ziren. Txundigarria. Baina segi dezagun: 

“El Ayuntamiento celebró ayer una reunión con el concurso del clero parroquial, mayores contribuyentes y vecinos particulares para dar cuenta de una carta del expresado señor, fechada en Biarritz el 17 del actual. En la reunión el señor párroco arcipreste don Tiburcio Zatarain, que había ido con el mensaje al señor obispo de la diócesis, en descargo de la comisión que el municipio le había conferido, manifestó la impresión que a su prelado le había causado el importantísimo asunto de que se trata, encargándole, ante todo, felicitase en su nombre al pueblo de Mondragón por tan fausta noticia, asegurándole que tan luego como se llenasen los trámites legales, se complacería en bendecir los terrenos y colocar la primera piedra sobre la que habrá de erigirse la nueva parroquia.

Por el correo de ayer se remitió al señor Viteri la certificación del acta en que consta el acuerdo adoptado por el Ayuntamiento y el voto de gracias a que se ha hecho acreedor por sus nuevas bondades” 

Eliza, botere politikoa eta kapitala elkartuta, hain zuzen ere herriko historian urrezko hizkiekin bere lekukotasuna utzi duen eraikinik adierazgarrienetakoa – edo adierazgarriena- ezabatzeko. Baina zertarako? Zein izan zen Viteriren buruan sartu zen eragile okerrerazlea? Ondoko hitzak ere – Madinabeitiaren beraren uztakoak- enmarkatzekoak ditugu. Historialari bezala idazten du, eliza birrintzeko obren ondorioz arrastoren bat azaleraziko ote zen irrikan … elizaren zalantza gabeko aintzinatasuna frogatzeko! 

“De desear sería el que, antes de que la piqueta demoledora ejerza su oficio en la actual parroquia, se sacase una fotografía tanto interior como exterior de ella, para conocimiento de los venideros. Yo espero que su derribo decidirá la duda de si este antiguo edificio fue, como algunos suponen, una fortaleza dependiente del castillo de Arrasate, que luego se convirtió en colegiata y más tarde en parroquia. Si mi imaginación no me engaña, abrigo también la esperanza de que aparecerán entre sus escombros alguna lápida, medalla o moneda que aclare su indudable antigüedad. 

Siendo incompatible con mis ocupaciones del momento el continuar tratando de esta iglesia a la que tanto he amado por los recuerdos que encierra, voy a terminar por hoy dirigiendo al señor Viteri el testimonio sincero de mi felicitación por sus grandezas. EME. Mondragón 22 de febrero de 1899” 

Kronikaren bukaera ere Madinabeitiaren estilo hutsekoa da. Istorio honetan, zorionez, Viterik ez zuen aurrera egin ahal izan.

Argazkiak: Xabier Usobiaga eta JMVM

RESUSTA ABIZENA ARRASATEKO UDALETXEAN

Jose María Resusta enpresa gizona

Arrasateren gisako herri txiki batean abizen berdinek oso jatorri hurbila izan dezaketen arren, deiturapeko giza norbanakoen ibilbideak diferenteak izan daitezke. Gaurkoan, adibide moduan, 1864an Arrasateko Udaletxera heldutako bi eskabideren kasua ikusiko dugu.

Kronologikoki, pertsonarik boteretsuenaren eskuetatik heldu zen aurrena: Jose Maria Resusta genuen industrial garrantzitsuena.

Jose Maria Resustaren eskabidea 1864ko urtarrilaren 12an onartu zuen udalak, eta ondorioz “Vergarajauregui, Resusta y Cia” enpresako langileen joan etorriak erraztuko zuen argiteria jartzea baimendu zen:

 “Se dio cuenta de otro memorial suscrito por D. José María Resusta, por sí y a nombre de la sociedad de Cerrajería de que es gerente exponiendo: que mediante se halla apartado del casco de la población la fábrica a donde concurre a sus trabajos un número considerable de operarios, y a fin de prestarles algunas comodidades a que son acreedores, ha pensado colocar dos reverberos en determinados puntos de su tránsito y suplica se le conceda el correspondiente permiso para colocar el alumbrado en el transito conocido de la fábrica; y enterado el Ayuntamiento adopta por acuerdo acceder a lo solicitado por el referido Resusta" 

Bestelakoa da, ondoko beste eskabide hau. Resusta abizeneko emakume batek izenpetzen zuen idazkia 1864ko azaroaren 29an aztertu eta onartu zuen Udalak. 

“Se dio lectura a un memorial de Micaela de Resusta, por sí y a nombre de todas las lavanderas sus convecinas, suplicando que para evitar las enfermedades que son consiguientes a la exponente y demás que se dedican al oficio de lavandera, el tener que estar expuestas al intemperie, recibiendo todas las lluvias, granizos etc. se digne acordar la construcción de una tejavana en el punto que crea más conveniente y enterado el

Hondoan, Zarugaldeko garbitokia

Ayuntamiento de lo expuesto y la justicia con que la solicitan, adopta por acuerdo comisionar a los Regidores D. Luis Azcoaga y D. Tomás Isasmendi, a fin de que levanten dicha tejavana en el Alberque de San Agustín, esperando de celo lo llevarán a efecto dicha obra lo antes posible” 

Mikaela Petra Resusta Arregi 1805eko ekainaren 28an jaioa zen eta garbitzailea zuen ofizioa, herriko garbitoki irekietan.

Resustarren arteko diferentzia ikusi dugu adibide xume honetan. Hala ere, azpimarratu behar da Resusta abizena goi mailarekin izan dela erlazionatuta Arrasaten XIX. mende osoan eta XXaren lehen erdialdian.Baita albiste tragikoekin ere, hurrengo batean ikusiko dugun bezala.

Argazkiak: JMVM
 

JOSE MARIA RESUSTAri BURUZKO GEHIAGO:

http://txemax3.blogspot.com.es/2013/10/jose-maria-resusta-1913an-hil-zen.html