OBDULI, ARRASATEKO SUKALDARIEN ERREGINA

Obduli Ansoategi

Arrasateko historia gastronomikoan urrezko hizkiekin idatzita dagoen izena Obdulirena da. Elkarte gastronomikoen eztanda izan aurretik eta emakumeen prestakuntzan sukaldaritzak toki hartzen zuen garaian, Obduli Ansoategi Iregi izan genuen Arrasaten sukaldaririk famatuena, hau da, bere ezagutzan oinarritua belaunaldi oso bati sukaldaritzako ezkutuak erakutsi zizkion “Obduli kosineria”. 

Ondokoa, berarekin 1979ko sanjuanetarako DEIA egunkarian idatzitako elkarrizketa dugu.

“Arrasateko bostehun emakume baino gehiagok ikasi dute sukaldaritza berarekin. Ez dut uste gure herrian inor egongo denik bere jakiak dastatu gabe. Elkarte gastronomikoetan, ostatu eta etxe askotan aritu izan da bere artea eskainiz. Obdulia Ansoategi Iregi, Arrasateko sukaldarien erregina dugu eta bere ospea herri mailan ez ezik ingurukoetara ere zabaldu da. Azkenotan bere lana murrizten ari da, nahiz eta oraindik asteko lauzpabost bazkari-afari atondu behar izan dituen herriko moko finen satisfaziorako. Lehen aldiz 1947ko San Juan egunean atera zen “plazara”, Udalpe elkartearen inaugurapenean.  Hogeita hamabi urte beranduago orri hauetara ekarri nahi izan dut.

-  Non ikasi zenuen sukaldaritza?

Obduli iñude, Donostian

-  Oso gaztea nintzela etxetik aldendu nintzen lan bila. Bizkaiko Areetako Allende sendiaren etxera sartu nintzen hamabost urterekin, neskame bezala. Gero Mariano Urzaiz Xabierreko Kondearen etxera igaro nintzen, Donostiara. Pertsona hori Xabierreko gazteluaren jabea zen eta titulu hori ez ezik Luna, Granada eta Villahermosako dukeenak ere zituen. Urte pare bat egin nuen etxe hartan, Donostian eta Azkoitian. Haren emaztea sukaldeko auzietan oso inplikatua zegoen eta bizio edo akats bat zuen: etxeko sukaldariaren sekretua asmatzen zuenean sukaldaria kalean jartzen zuen. Sukaldari gehienak frantsesak ziren eta hantxe ikasi nuen nik frantses sukaldaritzako plater asko. Zazpi lagunek egiten genuen lan sukaldean.

Gero Altzolako Bainuetxean eman nituen hamar urte, gerra baino lehenago eta geroago ere. Ostera herriratu nintzenean Sindikatuetan ibili nintzen sukaldaritza-klaseak ematen. Baina irakasle gisa gehien erabili dudan tokia nire etxea izan da.

-   Zenbat ikasle igaro dira zure etxetik sukaldaritza ikasteko?

-   Ziur ez nago baina bostehunetik gora. Egunean hogeita hamasei izateraino iritsi naiz. Arrasatekoak ez ezik inguruko herrietatik ere etortzen ziren, Gatzaga, Aretxabaleta, Bergara… Ondo gogoratzen dut Aretxabaletako “Peñakulo” baserritik etortzen zen neska. Oinez egiten zuen bidea.

-   Nola ematen zenituen klaseak?

-   Lehendabizi apunteak ematen nizkien: errezetak, nahasgaiak nola erabili, teknika apur bat. Eta jarraian sukaldera igarotzen ginen, ikasitakoa praktikan jartzeko.

-   Zein izan da zuk ezagututako sukaldaririk onena?

-   Zalantzarik gabe, Gasteizko Frontón Hoteleko Antonio. Hark ez zekiena! Dohain bereziak zituen sukaldeko pertsonak erabiltzeko. Bestalde, ene ustez, oro har gizona emakumea baino sukaldari hobea da.

-   Baina hori, seguru asko, plater berdina prestatzeko diru gehiago inbertitzen dutelako, ezta?

-    Bai, hori ere egia da.

-    Zer moduz jaten da Arrasaten?

Laguntzaile arrasatearrekin, Altzolan

-    Nire esperientziatik esan dezaket Arrasaten goi mailako jaleak ditugula. Laster igartzen zaio pertsonari jale ona den ala ez. Bada gure herrian talde bat, nik “Real Madrid”ekoak esaten diet, beraiekin lan egitea poza dela. Seguru asko, betiko nire bezerorik zintzoenak ditut.

-    Emango al zenidake San Juan jaietarako menu bat?

-    Bai, horixe! Mahai bitarteko batzuk jarriko nituzke, hotz eta beroak. Gero legatza saltsan behin hezurra kenduz gero eta zati lodikotetan. Azpizuna edo solomoa: frijitu baino lehen labean edukitzen dut. Eta postre bezala nire berezitasuna: Udalaitz tarta”

=========..========

Obduli Arrasaten jaio zen 1912ko irailaren 5ean. Julio Mendizabalekin ezkondu zen 1941ean eta hiru seme alaba izan zituzten. Jose Ramon semeak gogoratzen duenez, ama oso izaera lasaikoa zen, lagun mordoa egitea ahalbidetu ziona. Arrasate eta inguruko herrietako etxe eta baserri askotara deitzen zuten ia-ia astebururo bazkari espezialak presta zitzan. 

Laguntzaile talde batekin joaten zen – kamarera, garbitzaile eta abar- Obduliren betebeharra integrala baitzen- hau da tokia txukuntzetik behin otordua amaitu ondoren baxera garbitzeraino, tartean jakiak atondu (batzuetan baita hegaztiak eta untxiak hil ere, adibidez) mahaia gertu, zerbitzatu eta ospakizun gastronomikoak eskatzen zituen operazio guztiekin. 

Ikasgaietako apunteak

Lekuko batzuek diotenez, Obduli eta laguntzaileek baserri urrun batera igo behar zuten batzuetan oso nekeza egiten zitzaien joan etorria, oinez ibiltzeaz gain bazkari edo afarirako tresnak ere eraman behar zituztelako, mantekaua prestatzeko Ziardegirenean erositako izotz barrak eta Elma-ren izozki-aparailua barne. Abentura oso bat, beraz.

Ikasle talde batekin, 1955 inguru

Zer esanik ez, Arrasateko elkarteetan ordu luzeak eman zituen “gizon sukaldarien iraultza” gertatu bitartean … eta baita geroago ere. Etxezarreta – Sagasti Etxeko- sukaldera deitzen zuten sarritan sendiaren bisitei abegi ona eskaini nahi zietenean. Baina zalantzarik gabe, Obduliren meriturik handiena bere etxetik igarotako hainbat eta hainbat emakumeri sukaldaritzaren sekretuak erakustea izan zen. Hiru hilabetez irauten zuen ikastaroak eta ikasle bakoitzak bere koadernotxoa bete behar zuen Obduliren apunteekin. Arrasateko etxe askotan oraindik ere gordetzen dira koaderno horiek, erlikia bezala. 

Senarrarekin, Kasinoko sukaldean

Kasinoko sukaldean, 1978an

Obdulik bazekien jendearenganako zubiak sortzen. Eta atsegin zuen, gainera, lantegi hori. Denetik falta zen eta garapen materiala hainbeste baloratzen zen urte zail haietan Obdulik lan asko egiten zuen etxetik kanpo eta, jakina, baita bere etxean ere. Horregatik, sukaldaritza lanetan ziharduen emakumearen seme alabek txiki-txikitatik “aldamenien” bizi behar izan zuten, Leonor Berezibar eta horren amarenean, umeak beti maitasunez hartu eta bizitza-baloreak erakutsi zizkietenak.

Hala ere, ama eta seme-alaben arteko lotura indartsua izan zen beti. Obduliren alaitasuna, ironiazko puntua, inposatu gabeko egiten uzte hura eta, batez ere, behin kanpoko lana utzi ondoren, senarraren ondoan eta lotura guztietatik libre seme-alabei eskainitako maitasun eta laguntasun argia dira Jose Ramon semeak emozioz oroitzen dituena. 

Obduli, erretiroa gozatzen ari

Sukaldaritzako betebeharrari 1990 inguruan utzi zion. Eta Obduli Ansoategi Iregi sukaldari eta emakume onaren bizia 2003ko urriaren 18an itzali zen, Arrasaten. Heriotza gomutagarrian irakurtzen da: “Milla ta milla esker emonbiotzuet, eittendustasuen guztiagaittik” Ene ustez, guk arrasatearrok azaldu behar genion “Obduli kosineria”ri gure eskerrona, ordu goxoak pasarazi baitzizkigun bere artearekin.

Argazkiak: Joshe Ramon Mendizabal, JMVM

http://www.fentmuntanyaiformacio.es