maiatza 20, 2015

KARLISMOAREN ATARTEAN ARAMAION



Aramaioko ikuspegia, XIX. bukaeran
Hemeretzigarren mendeko lehen herenean tirabira politikoak pil-pilean zeuden Aramaion, Euskal Herriko hainbat eta hainbat tokitan bezalaxe. Frantziarren okupazioari 1813an eman zitzaion amaiera, eta haren ondoren Espainian sortutako zurrunbiloak euskaldunak ere harrapatu zituen bete-betean.

Aramaioko udal akta batean aurkitu dut giro haren lagin bat. Ikus dezagun zer gai aurkeztu zen, 1823ko azaroaren 30eko udal bilkuran:

“En la Sala Consistorial de este Valle de Aramayona, a treinta de noviembre de mil ochocientos y veinte y tres, se congregaron como lo tienen de uso y costumbre los Señores de Justicia, Régimen y Diputados para tratar, conferenciar y resolver las cosas tocantes al servicio de ambas majestades divina y humana y bien y utilidad de esta Comunidad, nominadamente: D. Domingo de Oruna Alcalde y Juez Ordinario, D. Francisco de Garay regidor, D. Jose Ignacio de Mendizábal síndico procurador, D. Sebastián Ruiz de Azua Diputado General...”

Jarraian berrogeita hamar bat izen agertzen dira, Aramaioko ohiko abizenetako gehienak, Kongresua betetzen zutenak. Pentsatzekoa da, multzo hori “hijosdalgo”ek (aitonsemeak) osatzen zutela, hau da beraien jatorri argi eta garbia frogatuta zeukaten sendietako ordezkariak. Batzuk tituluarekin agertzen dira, Juan Jose Leaniz Barrutiaren kasuan bezala “Capitán del Primer Batallón de Vizcaya” Errege-armadari zegokion titulua genuen hori. Izen guztien zerrendaren ostean, aktak segitzen zuen, erabakiak hartzeko laineko quorum bazutela aurreratuz:

“... que dijeron ser la mayor y más sana parte de los que componen este Congreso, quienes prestaron voz y caución en forma de que estarán, pasarán y habrán por firme cuanto se hiciese y resolviese...”

SALAKETA
Fernando VII
Bileran salaketa gogor bat egin zen, hain zuzen ere Juan Jose Leaniz Barrutiaren aldetik, bere tituluari atxiki zitzaiolarik (1) Sebastián Antonio Arana alkate ohiaren kontra, bileran zegoena. Leaniz Barrutiak leporatu zion:

“En aquella época mandó bajo de todas sus responsabilidades y amenazas al Pueblo todo entero de este valle a que fuese incorporado con los constitucionales, y fueran a atacar al Pueblo de Salvatierra, por la dirección de la Ciudad de Vitoria, siendo los vecinos honrados de este valle de muy diferente sentimiento contra la Constitución, y sin embargo al fin por amenazas y órdenes vigurosas que, haciendo lo contrario y no obedeciendo, serían pasados tras Consejo de Guerra por las armas”

Fernando VII espainiarrak Cadizeko Konstituzioa bertan behera utzi zuen 1814an. Sei urte geroago ostera berrezarri ziren indarrean Cadizeko postulatuak Fernando VIIaren absolutismoaren kontra, inkisizioa eta jaurerriak deuseztatuz. Baina 1823an erregea –San Luisen Ehun Mila Semeak frantziar armadaren laguntzarekin- monarkia absolutistara itzuli zen. Hementxe daukagu urte batzuk geroago lehen karlistadari paso emango zion auziaren abiapuntua.

Cadizeko Konstituzioa
Erregeen aldekoak –Konstituzioaren kontrakoak- tradizionalistak ziren, foruen defendatzaileak. Konstituzioaren aldekoek euskal foruen kontra joko zuten, eta horrela egin zuten 1820ean. Fernando VIIren berragerpena, ordea, aldaketa bat ekarri zuen gobernatzeko eran, eta poliki-poliki absolutismorik hertsienera jo zuen. Ondorioz, ideia tradizionalistetako errege-armadako ofizialak eta funtzionarioak euren karguetatik kendu zituen. Bere errege-aldiko azken urtean, 1833an, Isabel II oinordekoa izendatu zuenez gero, Carlos errege-gaiaren jarraitzaileak ere baztertu zituen, zeharo bere ingurutik. Karlismoaren atartean gaude.
 
Garbi dago 1823an Leaniz Barrutia Fernando VIIren alde zegoela. Haren armadaren kapitaina zen eta Aramaio tradizionalismoaren maindirearen azpian iraunarazi nahi zuen. Udal aktan irakur daitekeenez, Aramaiotik Gasteizko bidean zihoazen aramaioarrekin egin zuen topo.

“Habiéndoles tropezado el exponente en el lugar de Villa Real de Alaba a dichos nobles vecinos les aconsejó no fueran, y así la mayor parte de ellos se avinieron a no continuar, por lo cual y por mandato de dicho Sr. Alcalde fueon conducidos a la Cárcel pública, por cuanto este valle ha desmerecido en defensa que tanto amor le tenía a la Justa Causa, por los que pido guarde ceremonia de este Congreso, y en defecto pido testimonio para los recursos que le convengan”

Eta aktak amaitzen du adieraziz:

“El indicado D. Sebastián Antonio de Arana protesta dicha exposición pidiendo igualmente Testimonio para hacer su defensa”

Cadizeko Konstituzioaren zina
Juan Jose Leaniz Barrutiarengan ere aplikatu zuen Fernando VIIk purga politikoa. Aramaioarraren ideiek tradizionalismoan segitu zuten, Carlos V errege-gaiaren alde. Eta bere seme alabek ere bide beretik jo zuten: Juan Joséren semea zen Jose Frantzisko, 1816an jaioa, Aramaioko alkatea izan genuen 1872an, hain justu ere bigarren karlistadako une erabakigarrietan.



(1) Idazkariak lehenik “Capitán del Primer Batallón de Vizcaya” ipini zuen; zuzenduta dago –ziurrenik, Leaniz Barrutiaren beraren aginduz- eta “de los realistas de Su Majestad” eransten da.

http://www.fentmuntanyaiformacio.es

iruzkinik ez:

Argitaratu iruzkina