 |
| Tropa frantsesak |
Beste behin ere idatzi nuen frantsesen Arrasateko egonaldiaz eta batzuetan
komentatu dut haien eragina nabarmena izan zela arrasatearron bizimodu
arruntean, batez ere Pierre Thouvenot jeneralaren agindupean.
Uztail honetan
efemeride asko ospatu dira han eta hemen, frantziarren itzulera dela eta. Donostia eta Gasteizkoak izan dira
sonatuenak, Irungoa ahaztu gabe. Hori guztia kontuan izanik, interesgarria
iruditu zait gaia berreskuratzea, berrehun urte bete baitira Napoleonen tropek Arrasatetik ere alde egin
zutenetik, atzetik zetozkien ingelesek, portugaldarrek eta espainiarrek bultzatuta.
 |
| Wellington Jenerala |
Ezaguna den moduan,
1813ko ekainaren 21ean Gasteizko bataila izan zen eta horren ondorioz
frantziarrek Gipuzkoara ihes egiten dute zenbait bidetatik. Tuy jeneral
frantziarrak zenbait tropa berreratu zituen Arrasateko inguruetan eta anglo-portugaldarrei
aurre egiten die, baina horiek zenbait egun geroago ostera menderatu zituzten.
Wellington jeneral ingelesak eta Francisco Tomás Antxia Longa
gerrilariak Arrasateko Arimazurin kanpatu bide zuten, zenbait lekukotasunen
arabera eta Jose Mari Uranga historialari arrasatearrak dioenez.
Apur bat atzera egin
behar dut, udal artxiboko dokumentu bat aldatu nahi dudalarik hona, garaiko
arrasatearrek –eta inguruko herrietakoek- zein nolako presioa jasan zuten ikus
dezagun. Frantsesek Arrasate
hartuta zeukaten bitartean, haien kontra borrokatzen ari zirenengandik ere
mehatxuak jasaten zituzten herritarrek, etengabe. Begira zer zioen,
frantsesen aurka ziharduten tropa gerrilarien buruzagietako bat genuen Gaspar
Jauregi jeneralak, 1813ko martxoaren 23an. Idazkia udal agintariei dago zuzendua eskutitza:
”Con sumo dolor se me ha dado parte de que
los más de los pueblos y corporaciones de esta provincia hacen el más alto
desprecio a las ordenes circuladas por la Comisión de subsistencia erigida por
la Diputación de esta provincia de Guipúzcoa y aprobada por mí y que no contribuyen
sino muy pocos con las contribuciones que se les están impuestas para la
manutención de las tropas de mi mando.
Siendo una de ellas V.S, se hace preciso que
para el 16 de abril próximo, pague sus contribuciones vencidas y presente el
recibo en dicho término en dicha Comisión, en la inteligencia que de no cumplir
esta mi determinación será executado militarmente con la mayor severidad,
respecto a hallarse el servicio de suministros exhausto de todos los recursos.
Dios guarde a V.S muchos años. Azcoitia, 23
de marzo de 1813. Gaspar Jauregui. A la N. y L. Villa de Mondragón”
 |
| Gaspar Jauregi "El Pastor" |
Gaspar Jauregi Urretxuko artzain ohi bat zen,
1791an jaioa. Frantsesen kontra borrokatzera prestatu zen 1808 eta bere
agindupekoen artean Tomas Zumalakarregi gaztea izan zuen, lehen karlistadan ospea lortuko zuen
jenerala, hain zuzen. Jauregi buruzagiak, El Pastor gaitzizenarekin deitua, Arrasate ongi
ezagutzen zuen eta bere brigadierretako bat Manuel María Aranguren izan zen,
gero Monterrongo Kondea edukiko genuena.
Frantsesen kontrako bere jarrera sutsuarengatik Manuel Maria Aranguren
Espainiako Brigadierra izendatu zuten. Eta bitxikeria bezala aipa
genezake, Monterron jauregiko
atartean duela gutxi arte ikus zitekeen harri borobiletako zoluko harmarria kondeak frantziarren
hezurrekin egin zuela entzun izan dela 1813tik Arrasaten (1)
Frantsesen
egonaldi luzeak gastu handiak ekarri zizkion udal ekonomiari. Hori gutxi
bailitzan, fusilatua izan zitekeen alde bateko zein besteko eskakizunei jaramon
egiten ez zuena. Aurreko idazkia, lekuko.
Bitxia da izkribu mehatxugarriaren idaztankera: zorrozki ejekutatua izango
zen alkatea. Baina, itxura denez, konfiantza zeukan Jauregik arrasatearrek
ordainduko zutenean, eskutitza “Dios guarde a Vd. muchos años”
itxaropentsu batekin amaitzen baita.
 |
| Castaños jenerala |
Baina iritsi zen 1813ko uztaila eta frantsesek
Arrasate utzi zuten. Hil haren 6an, Antonio Arzamendi alkateak eskutitza
bidaltzen dio Frantzisko Castaños jeneralari, aliatuen laugarren armada buru zena:
“L N. y
L. Villa de Mondragón, con el más profundo respeto expone:
Que con
motivo de la gloriosa exclusión de las tropas enemigas del territorio español y
en su persecución han pasado por una gran parte de mando de V.E y algunas
Divisiones del auxiliar en cuyo racionamiento y mantenimiento ha agotado todas
sus reservas, de forma que se halla ya tan agotadas que le es imposible
continuar en el apronto del sustentamiento para las tropas que se esperan y
socorro del Hospital en esta atención; y en la de que un pueblo solo de pocas facultades no es dable
proseguir en ganas tamn enormes y necesarias.
A V.E
suplican se digne mandar ser auxiliada por las villas de Oñate, Elgueta,
Aramayona y Elorrio, las dos últimas del término de Alava y Vizcaya, y todas
inmediatas a esta con las distancias de una y dos leguas y unidas con las
carreteras para con tener especiales tratos”
Eskutitzaren
margenean bada ohar bat, eta honela dio:
“No debiendo por ningún motivo arriesgar que
a las muchas tropas que han de venir por esta villa les falte las raciones
necesarias… dispongo que las Villas que aquí se unan, luego que sean requeridas
por la de Mondragón, deben conducir las raciones que se le detallan formándose
un justo y equitativo reparto del que se deberá dar conocimiento a las villas
contribuyentes, por si algo hubiera que alegar ante la de Mondragón, para
enmendar cualquiera equiparación que pudiera perjudicarles. CASTAÑOS”
Berrehun urte eman dira ordudanik.
(1) Orain Arrasate Musicalaren areto bat jari dute bertan, eta zolua estali dute oholtza batekin.
Argazkiak: wikipedia.com
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina