KALE IZENEN ALDAKETA ERREPUBLIKAREKIN

Errepublikarekin batera, Arrasateko kale izendegian aldaketa eman zen. Erregimen politiko batetik bestera igarotzeak dakarren fenomenoa da.  Horrela, Alfontso XIII.aren Plaza  Errepublikakoa bilakatu zen, 1931ko apirilaren 18an, hots, udal batzak lehen bilera izan zuen egunean. Baina gaiarekin sartu aurretik, aurrekari batzuk azaldu nahi ditut, dena erlazionatuta dagoelakoan bainago. 

Gaizka Barandiaranen biografia-liburuan (1997) idatzi nuen, haren anaia Julio oso ezaguna egin zela Arrasaten, soldadutza denboran. Jakako errebolta deiturikoa 1930eko abenduan izan zen. Operazio hartan Galan eta Garcia Hernandez armadako kapitainak errepublikaren alde matxinatu ziren eta Julio bezala Jakako hainbat soldaduk parte hartu behar izan zuten altxamendu armatuan. Baziren arrasatear gehiago: Damaso Azkoaga, Bizente Etxebarria eta Luis Inda, besteak beste. Matxinada aurki amatatu zen eta bi kapitainak fusilatzen zituzten bitartean, soldaduak Afrikara bidali ziren, hango presondegi batera. Baina zenbait hilabete geroago errepublika aldarrikatzean, aske utzi zituzten eta arrasatearrak Arrasatera itzuli ziren, heroi bezala.

 

Julio Barandiaran

Sekulako euri jasa zen arren, apirilaren 25ean, larunbata, Azkoaga eta Barandiarani (1) ongi etorri egiteko herrikide ugari zegoen udaletxearen inguruetan. Txistularien soinuetara eta etxaferoen abisuarekin, plaza jendez bete zen, udalak egindako bando bati jarraiki. Eta balkoira atera behar izan zuten soldadu ohiek, herriari harrera eskertzeko, Barandiaranek Errepublikako bandera haizatzen zuen bitartean. Galan eta Garcia Hernandez euren kapitainen aldeko hitzak izan zituzten. Gero, Resusta alkateak errepublika defendatu zuten bi militar haien oroitzapenari eusteko premia azpimarratu zuen bere diskurtso txikian. 

Eta goian nioen moduan, aurreko horrekin zer ikusia dauka izendegian aldaketak egiteko planteamendua. Begira: apirilaren 27an udal osoko bilkuran Zarugalde kaleko bizilagun batzuek idatziz eskatu zioten udalari, kaleari aurrerantzean Fermin Galan izena ematea.

Eta proposamena aurrera atera zen, nahiz eta zinegotzien artean desberdintasunak eman ziren, noski.  Ikusi genuen, korporazio berriak izandako apirilaren 18ko lehen bilera hartan, hartutako erabakietako bat izan zela udal batzar areto nagusian Felix Arano eta Galan eta Garcia Hernandez kapitainen erretratuak jartzea. Eta hain zuzen, 27ko batzarrean abertzaleek zioten nahikoa zela harekin, kaleetako izenak aldatzen ibili gabe. Sozialista eta errepublika zaleek argudiatu zuten eskabidea herritik zetorrela eta herriarekiko konpromisoak eraman zituela udaletxera. Tradizionalistek, berriz, Zarugaldeko bizilagun haiek zenbat ziren jakin nahi izan zuten, herria ordezkatzen zuten ala ez argitzeko. Eztabaida luzea gertatu zen eta azkenik botoen bidez izenaren aldaketa eman zen. Zarugaldek, handik aurrera, Fermin Galan deitura izango zuen. 

Patrizio Osinaga zinegotzi eta etxegilea

Kale izenen dantzan sartuta, bilera hartan zentzu bereko beste bi proposamen geratu ziren mahai gainean. Lehena, alkatearena, Tren Geltokiko ibiltokiari aurrerantzean Patrizio Osinaga izena ematea planteatuz. Resusta alkateak argudiatzen zuen kale hartako etxe asko Osinagak eraiki zituela eta errekonozimendua merezi zuela. Eta egia zen Osinagari ezker hasi zela eraikitzen lur eremu hartan. Ziurrenik, tren geltokia artean irekitzeke zegoela kale hark Arrasateko garapenaren etorkizunean edukiko zuen garrantziaz jabetuta, Osinagak etxeak jasotzeari ekin zion. Eta beheko argazkian ikus daitekeenez, 1917rako lehena zeukan eraikita. Gero besteak etorriko ziren, gerra aurretik.

Patrizio Osinaga, etxegile izateaz gain, zinegotzia zen, EAJkoa, eta alkatearen proposameneko egunean ez zen bilerara joan ahal izan. Mahai gainean geratutako bigarrena, sozialistena zen, Ferrerias kaleari izena aldatu eta Pablo Iglesiasena ematea eskatuz.

Maiatzaren 4an ostera batzartu ziren zinegotziak eta Eugenio Resusta alkateak gogoratu zuen berak aurkeztu zuela Patrizio Osinagarena, kale hartan etxegileak burututako hainbat lanen ohorezko sari gisa. Baina alkateak gehitu zuen zinegotziak berak erregutu ziola proposamena erretiratzea. Eta hori egin zuen, udal taldearen izenean Osinagari eskerrak emanez. Horren ondoren, Antonio Pagoaga zinegotziak  eskatu zuen Tren Geltokiko ibiltokiari – egun Nafarroa Etorbidea- aurrerantzean Foruen Kalea deitzea. Planteamendua mahai gainean utzi zuten zinegotziek. 

Nafarroa Etorbidea, 1917an

Eta jarraian etorri zen sozialisten proposamena, Ferrerias kaleari Pablo Iglesias deitzekoa. Oraingo kasu honetan bilkuran erabili ziren iritziak zuzenean aldatuko ditut, irakurleak bere ondorioa atera dezan. Begira 

“El señor Uriarte (EAJ) dice que, respetando la moción del señor Gómez, los buenos propósitos que le animan y los merecimientos del apóstol del obrerismo español, Pablo Iglesias, no debe accederse a lo propuesto por razones de tradición. A este respecto hace una ligera descripción del comienzo de la industria en Mondragón, que en aquella calle precisamente tuvo su iniciación, con pequeñas herrerías o ferrerías, de donde proviene su actual denominación. 

El alcalde (Errepublika zalea) es del parecer del señor Uriarte, agregando que en el mismo sentido se le han acercado algunas personas, por lo que si el señor Gómez no tiene inconveniente en retirar su moción, propone, en cambio, que el nombre que se solicita se le dé al Arrabal de la Magdalena. 

El señor Gómez (sozialista) defiende su proposición diciendo que aparte de ser un deseo expreso y unánime de la Sociedad que representa, el mismo argumento empleado por el Sr. Uriarte para rechazarla, le sirve a él para mantenerla, ya que si, como dice, antiguamente se trabajaba de esa forma, con elementos insuficientes y jornada de trabajo de catorce y más horas, actualmente, gracias a la evolución social sufrida, han progresado las industrias, el obrero es considerado y disfruta de innumerables ventajas que antes no tenía, y todo o, si no, gran parte de esas aspiraciones de la clase obrera fue debido al sacrificio ejemplar de ese hombre que se llamó Pablo Iglesias. Por eso estima que a ninguna mejor que a esa calle le corresponde el nombre del “Abuelo” 

Iritzi kontrajarriak zirenez, sozialisten proposamena ez zen aurrera atera, zazpi boto kontra izan zituelako, abertzale eta tradizionalistena. Deigarria da Resusta alkatearen erabakia, aldaketaren alde eman baitzuen bere botoa, nahiz eta adierazi zuen Uriarterekin bat zegoela. Hurrengo bilerarako, mahai gainean geratu zen Resustaren eskabidea, hau da, Pablo Iglesias izena Magdalena Kaleari ipintzekoa.

Eta heldu zen bilera hura, maiatzaren 11koa, eta gai zerrenda luzea ireki zen, mahai gainean zintzilik geratutako gaiarekin. Honako hau gertatu zen: 

Eugenio Resusta alkatea

“En relación con la proposición de la presidencia referente al cambio de nombre del Arrabal de la Magdalena por el de Pablo Iglesias, se lee un escrito que presentan algunos vecinos de dicha calle como contraprestación a esos deseos. La Alcaldía lamenta que en la solicitud se hable de católicos en términos que parecen más bien un clamor contra un ataque a sus creencias, cosa que no estima justificada. Dice que su proposición fue hija de las mejores intenciones, ya que con ella solo quiso solucionar, o mejor dicho, dar satisfacción a un anhelo popular defendido por el concejal señor Gómez, anhelo que no pudo prosperar en su primitiva forma. El señor Gómez agradece esa delicadeza de la presidencia y por su parte no tiene inconveniente en que la propuesta se retire, como así se hace. A petición del señor Uriarte el señor Pagoaga retira también su proposición de que al Paseo de la estación se le denomine de los Fueros” 

Bilera hura amaitu aurretik, Uriarte zinegotziak erregutu zuen izenetako saltsa hura albo batera uztea eta udalak esku artean zituen gai garrantzitsuei heltzea, indarrak alperrik galdu gabe.  Eta horrela amaitu zen auzia? Ez, inondik ere, jaramonik egiten badiogu,  maiatzaren 22an La Voz de Guipúzcoa egunkarian, Arrasateko korrespontsalak idatzitakoari: 

“La Agrupación Socialista convoca a todos sus afiliados a la junta general extraordinaria, para el 22 del actual, a las ocho de la noche, en su domicilio social, Pablo Iglesias, 42 primero”
 
Baina zertan zihoan hura? Izen aldaketa onartu gabe zegoen arren sozialistek euren jarreran jarraitzen zuten, behintzat modu ez ofizialean. Bakarrik, ez ofizialean?...Ba, ez. Eta horretarako euren estrategia aurrera eraman zuten. Ekainaren 7an beste batzar bat izan zuen udal taldeak, baina hartara ez ziren abertzaleak agertu. Protesta egin nahi zuten, maiatzaren 27ko osoko bilkuran alkateak saioari amaiera eman ziolako euskal estatutuari buruzko puntua eztabaidatzen ari zenean. Orduan… Baina irakur dezagun zer gertatu zen ekainaren 7ko bilkuran: 

“Se lee un escrito avalado por más de 90 firmas de Ferrerías, solicitando se dé a dicha villa el nombre del apóstol del trabajo, Pablo Iglesias. Sobre este asunto se promueve un ligero debate, con la intervención del señor Echevarria, que presenta otro contrario a la petición, con gran número de firmas también. El señor Martinez de Ubago se extraña que se hayan podido recoger tantas firmas, para ir en contra de un hombre que sólo bien hizo en el mundo.

El señor Gómez defiende con calor la proposición primera, que dice que es del pueblo. Tras la discusión se aprueba con el voto en contra de los tradicionalistas”

Kondekozubi aurrean, Resusta alkatea hitz egiten ari

Beraz, onartuta izen aldaketa. A! Eta plaka berriak urte hartako, 1931ko, irailaren 13an, igandea, jarri ziren  Zarugalde eta Ferrerias kaleetan. Ondoko argazkian, Eugenio Resusta alkatea bertaratutakoei zuzentzen ari, Kondekozubi aurreko bidean. Bilboko Gazte Sozialisten karabana bat heldu zen Arrasatera, mila bat lagun, hogei autobusetan, Zarugaldeko ekitaldiari kolore ipini ziotenak.

Honaino heldu naiz, baina egon badago gehiago. Ez dut irakurlea nekatu nahi. Zer esan horrezaz guztiaz? Ba, betikoa; erabilpen edo interes publikoko ondasunei norbanakoen izen propioak jartzea arriskutsua gertatzen dela gehienetan. Eta ez dugu ikasten.

     (1)    Etxebarria eta Inda pare bat egun lehenago heldu ziren Arrasatera.

      Argazkiak: JMVM, Sainz Osinaga sendia, Carmelo Letona, Karmele Barandiaran