Gaztelako legeriak gure artean
utzitako adierazle interesgarri bat erresidentziako epaia da. Zer zen
epai hori? Funtzio publikoarekin estu lotuta, edozein funtzionariok bere kargua
uzten zuen unean bere agintaldian burututako ekintza guztiak azter zitezkeen.
Funtzionarioak ezin zen agintari izan zeneko plazatik atera epe batean.
Interesgarriena da, edozein hiritarrek jar zezakeela martxan kargu publiko
ohiaren kontrako kereila.
Udaletan, normalean alkate berriak
irekitzen zuen epea. Eta hura bete bitartean alkate berriak kexa eta kereila
guztiak entzun behar zituen, eta ikusten bazuen gauza larria izan zitekeela
justiziaren esku jarri behar zuen auzia. Inork ez bazuen ezer aurkezten, kargu
publikotik atera berriak ostera izan zitezkeen hautatuta funtzio publikoko
betebeharretarako. Aitzitik, inoren kontrako auziak auziperatua kondenatzen
bazuen, zigorra jasotzeaz gain – normalean dirutan- ezin zen berriro inoiz
inongo kargu publikorako aurkeztu.
XVIII. mendean Arrasateko udaletxean
urtero aldatzen ziren alkatea eta zinegotziak. Beraz, urtero aldarrikatu behar
zen erresidentziako epaia. Eta udal liburuetan hala agertzen dira, korporazio
berria bere betebeharrei ekin eta berehala, alkate berriak prozesua irekita.
Ondokoa 1767koa da, eta dokumentuaren lema burua : Auto de Residencia da:
“En la villa de Mondragón, a dos días del mes de
Henero de mil seiscientos y sesenta y siete, su merced el señor Dn. Manuel
Joseph Gaitan de Aiala, Conde de Villa Franca y Marqués de Arabaca, Alcalde y
Juez hordinario por el Rei Nuestro Señor (Dios le Guarde) de esta dicha Villa y
su jurisdicción.
Dijo su merced que debía mandar y mandaba poner en
Residencia a los señores Alcalde, Regidores y síndico, Procurador General y
demás Ministros que lo han sido del gobierno de esta dicha villa el año pasado
de sesenta y seis, para que qualquiera persona que contra ellos o qualquiera de
ellos tuviese que decir, alegar o querellarse parezcan ante su merced dentro de
treinta días primeros corrientes de la fecha de este auto, que serán oídos y se
les guardará Justicia en la parte que la tuvieren y pasado dicho término y no
compareciendo les dará su merced por no culpados en cosa alguna, y por buenos y
fieles Ministros para dichos empleos y oficios onoríficos de esta dicha villa,
y mandaba y mandó su merced que el presente escribano de acuerdos fige una
copia fehaciente de este auto en el paraje ya acostumbrado para que llegue a
noticia de todos sus vecinos y nadie alegue ignorancia”
Cristobal Bentura de Urrechu zen urte
hartako eskribaua. Eta berari zegokion herriko zenbait tokitan autoaren kopia
idatzia jartzea, herritarrek inor auzitan sartzeko aukera gogora zezaten.
Funtzionatzen al zuen sistema hark?
Herritar arrunta babestua sentitzen al zen mekanismo harekin? Erresidentziako
epaiak 1.500 urte inguruan sortu ziren eta, gauza guztietan bezala,
gehiegikeria eta abusua ekiditeko jaiotako prozesu judizial honek gain behera
nabarmena ezagutu zuen denborarekin, eta hain zuzen ere funtzio publikoko
kargudunak izan ziren lehen interesatuak erresidentziako epaien porrotean.
Ze herritar arruntek jo behar zuen,
demagun, Arrasateko alkatearen kontra XVIII. mendean, baldin eta udal
agintarien artean esparru itxia osatzen bazen – milarista ospetsuak- karguan
iraunarazteko? Nik behintzat ez dut
Arrasateko paper artean aurkitu balizko salaketaren baten dokumenturik. Horrek
ez du esan nahi izango ez denik. Nolanahi ere, amaitu nahi dut nire ekarpen
hau, Rosa Mari Ayerbe historialariari egin nion elkarrizketa batean
erresidentziako epaiei buruz adierazi zidana:
“Ahí
están los llamados “juicios de residencia”, que se hacía a las personas que
habían ejercido algún cargo público. No me vale con decir que ya existe la
Justicia y se puede denunciar al político ante los tribunales. Antes también
existía y ello no impedía que todos y cada uno de los que habían pasado por el
servicio a la comunidad, inclusive el Corregidor, se sometieran a esos juicios
de residencia, donde cualquier vecino que se sintiera lesionado en su derecho
por el mal ejercicio de sus funciones podía denunciar al cargo saliente.
Existían las “fianzas” depositadas por los que optaban a los cargos públicos
para poder hacer frente al resultado de posibles malas gestiones. Hoy en día
vendría muy bien la aplicación de esos usos para frenar las actuales tropelías
que vemos en nuestro alrededor. Insisto en decir que del pasado podemos
aprender mucho” (1)
Horri esaten zaio iraganak aurreari zer egin lezakeen irakastea. Gaur egun, jokoa emango lukeen lege-lanabesa delakoan nago.
Diodan amaitzeko, gaur azaldu zaigun Manuel Jose Gaytan de Ayala, 1767ko urtarrilean heldu zela Arrasateko alkatetzara eta txoko honetan beste behin ere ikusi genuen pertsonaia dela, berau izan baitzen Galarra (San Valerixo)ko leizea lehen aldiz ikertu zuena.
Horri esaten zaio iraganak aurreari zer egin lezakeen irakastea. Gaur egun, jokoa emango lukeen lege-lanabesa delakoan nago.
Diodan amaitzeko, gaur azaldu zaigun Manuel Jose Gaytan de Ayala, 1767ko urtarrilean heldu zela Arrasateko alkatetzara eta txoko honetan beste behin ere ikusi genuen pertsonaia dela, berau izan baitzen Galarra (San Valerixo)ko leizea lehen aldiz ikertu zuena.
Argazkiak: Xabier Usobiaga, JMVM
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina