ARRASATEKO EUSKARAREN EGUNA. 1927

Euskararen inguruan Arrasaten emandako herri ekintzetatik batzuek ospe eta sona handia lortu badute ere, badira beste batzuk zeharo estalita geratu direnak, auskalo zer arrazoi tarteko, eta ez zaigu haien oihartzunik iritsi. Ezer ez da existitzen berarekin topo egin bitartean, hori egia da, eta gaur toki honetara ekarri nahi dut 1927an ospatutako Euskararen Egunari buruzko albistea. Nik dakidanez horixe da espresuki gure hizkuntza ardatz hartuta Arrasaten buruturiko lehen ekintza. Eta diodan moduan, prest nengoke ez dakidana onartzeko; beraz, inork zuzentzen banau, ongi etorri zuzentzailea. 

1927ko urte haietan Arrasateko lagun euskaltzale batzuk Mutrikuraino joan ziren herri hartako Euskararen Eguna ezagutu eta disfrutatzeko asmoz. Hain zirrara bizia hartu zuten non itzulerako bidaian erabaki zuten Arrasaten ere aurrera egin behar zutela eta antzerako jaia prestatu behar zutela. Eta urte hartako San Juan jaietan lehen zurrumurruak korritu ziren herrian, euskararen inguruko balizko ospakizun baten gain iragartzen zutenak.

Herriko elkarte guztiek bat egin zuten, behingoz, helburu harekin, eta diferentzia politiko guztiak alde batera utzita, denek aurkeztu zuten euren adostasuna jaiarekin. Ekintzaren gastuei aurre egin ahal izateko, elkarte guztietan ireki ziren dirua eman ahal izateko zerrendak eta antolatzaileek Eusko Ikaskuntzaren eta Euskaltzaindiaren babesa jaso zuten lehen unetik. Baita euskal arloko pertsonalitate askorengandik ere. Euskal Herri mailan egin zen Egunerako zabalkundea eta aurki erantzun ezin hobea jaso zen, ehunka pertsonek euren diru ekarpena eskaini zutenak jaiari ahalik eta edukirik onenekin apaintzeko. 

Langile Katolikoen Zentroa, Joshe Mari elkartea, Txirrindulari Betik Aguro elkartea, Eusko Gaztedia, Tradizionalisten Zirkulua izan ziren, besteak beste, gehien bultzatu zutenak Euskararen Eguna arrakastatsua izateko. Eta Gipuzkoako prentsak informazio zehatza eman zuen ospakizunaz. Antolatzaileek irailaren 3 eta 4 aukeratu zituzten ekintza behar bezala burutzeko,  eta esan behar dut, Arrasaten urtebete bat bakarrik zeraman arren – 1926ko uztailean ailegatu baitzen herrira Arabako Zuazatik- Joxe Markiegi apaizak parte zuzena hartu zuela eratze lanetan. Diodan bezala, prentsan irakurtzen zen: 

“Todo absorbe el gran día del euzkera del domingo. Todo el pueblo siente entusiasmado el simpático carácter de la fiesta y se apresta a recibir a los forasteros con el calor de un ideal de enaltecimiento y magno resurgimiento de nuestro amado euzkera. De todas partes anuncian enormes contingentes de gente, ávidos de presenciar el desarrollo del programa. Todo aquel que sienta el espíritu orgulloso de euzkeldun debe ocupar un lugar en este “choko” en la seguridad de que los naturales agradeciendo este brillante concurso les recibirán con los brazos abiertos y con el instinto idealista de hermanos de la raza” 

Irailaren 3an, beraz, ekin zitzaion ospakizunari. Larunbata zen eta arratsaldeko lehen ordutik kaleak

Bonifazio Etxegarai

jendez bete ziren, eta Azoka Plazan hitzaldiak izan ziren: Migel Esparza “El Pensamiento Navarro”ren zuzendari eta Euskeraren Adiskideak elkarteko kidea; Bonifazio Etxegaray Euskaltzaindikoa  eta Antonio Pagoaga arrasatear hizlari sutsu tradizionalista aritu ziren, euskaraz. Jarraian Valeriano Mokoroa idazlea eta Patxi Erauskin bertsolaria aritu ziren. Joxe Markiegi apaizak aukerarako prestatutako haur abesbatza batek ere ehunka entzuleren txaloak jaso zituen.

Baina biharamunean, irailak 4, zeuden iragarrita ekintzarik sonatuenak eta Arrasatera sekulako jendetza bildu zen.  Arano Kalean ipinitako arku batean irakurtzen zen: “Arrasateko erriak anaitasuna nai dutenai, ongi etorria” Eta jaia goizeko 6´30etan hasi zen, txistulari eta musika bandaren kalejirarekin. Zazpietako mezaren ostean, San Frantzisko elizan, euskararen aldeko panegirikoa Jorge Agirre jesuitak egin zuelarik- Udaletxera bildu ziren euskarazko argitalpenen ordezkariak, eta bileran garaiko aldizkari eta egunkari euskaldunei laguntzeko neurri batzuk hartu ziren. Han egon ziren, Juan Bautista Eguskitza (Jaungoiko Zale) Ander Arzelus (Argia), Jorge Agirre (Jesusen Biotzaren Deya) Fermin Irigaray (Zeruko Argia) Besteak beste, urtean behin Euskal Prentsaren Eguna antolatzea erabaki zen.  Hori eta beste ideia batzuk aurrera eraman ahal izateko, elkarte bat sortzea ere deliberatu zen: "Euskeraren Adizkideak", Eusko Ikaskuntzaren adar bat bezala funtzionatuko zena. Batzordekideak ere izendatu ziren: Arzelus, Linazasoro, Urreta, Labayen eta Antonio Pagoaga arrasatearra.

Jarraian Meza Nagusia ospatu zen, eta bertan Juan Bautista Eguskitza euskaltzainak egin zuen homilia. "Galdetu zure arbasoei eta eurek erantzungo dizute" goiburuko hitzaldia izan zen, eta euskaltzainak euskararen inguruko aldarrikapena burutu zuen, hizkuntza pertsonaren gogoa dela azpimarratuz eta hiztun bakoitzak bere gogoarekiko eduki beharreko konpromisoa berretsiz.

Arrasate, Aramaio, Aretxabaleta eta Eskoriatzako 82 umek parte hartu zuten Azoka Plazan, katixima eta irakurketa saioetan. Epai mahai bat osatu zen honako pertsonalitate hauekin: Bonifazio Etxegaray, Juan Carlos Guerra, Juan Bautista Eguskitza, Jorge Agirre jesuita, Jose Joakin Arin Arrasateko erretorea, Miguel Esparza, eta euskal egunkari eta aldizkarietako ordezkari bana. Parte hartzaile bakoitzari launa euskarazko liburu eman zitzaizkion eta guztien artean “Txistu”, “Jesusen Biotzaren Deya”, “Zeruko Argia” eta “Argia”ren harpidetzak banatu ziren. Halaber, Aurrezki Kutxa eta Banco Vizcayaren diru ezarpenak izan ziren umeentzat.

Prentsak zioen biharamunean: “Angelicales niños dominando correctamente nuestra lengua, se

Juan Bautista Eguskitza

distinguieron por la seguridad y conocimiento de causa, granjeando entre el público la simpatía más extremada” 

Eguerdiko ordu batetan berrehun pertsona baino gehiagorentzako herri bazkaria izan zen Biteriko lorategietan,  eta agintari eta gonbidatuak Langile Katolikoen Zentroan bildu ziren otordurako. Bazkalostean, haurrek atxintxiketa txapelketa izan zuten, Zerko Osteta eta Garibay zirkuituari hiru itzuli emanez. Azkarrena Sabino Ugalde gertatu zen, Angel Etxabe, Pablo Bolinaga, Felix Iraola, Jose Mari Ansoategi… eta beste askori aurrea hartuz. Sariak dirutan eta “Txistu” aldizkariaren harpidetzatan izan ziren.

Arratsaldeko ekintzarik erakargarrienak arratsaldeko 3etan hasi ziren, Azoka Plazan. Debako Lagun Artea taldeak “Txanton Piperri” opera eskaini zuen. Hirurogei abeslarik osatzen zuten taldea, Felix Markiegiren zuzendaritzapean eta egitarauan emanaldi bakar bat iragarri zen arren bi eskaini behar izan zituzten, publikoak aurki agortu baitzituen lehenerako sarrerak.  Eta Azoka Plaza bete egin zen Debako artistak ikusteko. 

Herriko frontoian, berriz, pilota partidua izan zen.”Vivillo” Velez de Mendizabal eta Urbistondo “Zestona” arrasatearrak aritu ziren Marino eta Markaideren aurka. Lehenek  irabazi zuten, 22-11. Eta horren ostean, herriko plazako kioskoan “aurreskularien” txapelketa izan zen, Juan Gaztelu eibartarrak garaikurra eraman zuelarik. Eta horren ostean guztien gusturako euskal erromeria prestatu zen Herriko Plazan, “Txanton Piperri”ren bigarren emanaldira arte. Jendeak gehiago eta gehiago nahi zuen eta Udal Musika Bandak, Solabarrieta zuzendariarekin buruan, goia jo zuen Jesus Guridiren “El Caserio” eta Resurrección Mª de Azkueren “Vizcaytik Bizkaira” melodiekin.

Faustino "Vivillo" Velez de Mendizabal

Gaueko 9etan eskaini zen “Txanton Piperri” bigarren aldiz, eta Bizente Juldain korrespontsalak irailaren 8an “La Voz de Guipúzcoa” egunkarian zioenez: 

“En la función de la noche, poco antes de empezar, hubo un escándalo formidable. Los organizadores, acordándose únicamente de la parte económica, al ver que por la tarde se habían vendido todas las localidades, no se preocuparon ya de nada, y a la hora de la entrada no había un solo acomodador. Las sillas se llenaron rápidamente. No sabemos si se vendieron más sillas de las debidas… pero el caso es que cerca de un centenar de personas que tenían billete en la mano quedaron en la calle, sin ver la función y sin las pesetas. A algunos se les devolvió el importe de las entradas, pero otros quedaron “in albis” 

Milaka bisitarien artean Arrasaten Angel Apraiz eta Eduardo Landeta, Eusko Ikaskuntzako buruzagiak egon ziren. Baita Jesus Maria Leizaola ere. Bestalde, Manuel Enbeita, Kepa “Urretxindorra”ren anaiak, oso bertsolari trebea bera ere, Bizkaiko bertsolarien ordezkaritza ekarri zuen. Kepa Enbeita “Urretxindorra” goi bertsolariak kantatu ez bazuen ere, berea da egun hartarako goi-ikurtzat antolatzaileek erabilitako bertso sorta, muxikarrak 1916an konposatua :

Geure asaba zarren odola
daukagun arte zanetan,
agertu daigun euskeldun antza
geure arazu danetan.
Euskera zarra egarriz ito
ez dela legorte onetan,
egarri ori ase dayogun
maite badogu benetan.

Itzak bakarrik indarge dira

egipenak ziñaldari,

nor zelako dan bere egipenak

erakusten dabe argi.

Euskeldun batek Euskal Errian

beti erderaz badagi,

alperrik esan “soy vascongado”

erdaldun utza da ori.

Jainkoak nai dau mintzau gaizala
bakoitza bere izkeraz,
Doitxen doitxeraz egiten dabe
baita Pantzen be pantzeraz.
Gaztelan barriz erderaz beti
guk zergatitik ez euskeraz,
gure ele maite onek ezpadau
zer ikusirik bestegaz?

Ez dago emen zuri ez baltzik
ez dago politikarik,
euskaldun orok euskera aldez
egitia da bakarrik.
Ez daigun iñor estikopetu
Jaungoikuaren gurarik,
euskeltzaletu gaizan ba danok
inor be geratu barik.

Ikasi daigun erdera, prantzez
naiz ingelezan elia,
ikaste ori ontzat daukagu
baña lenengo geuria.
Izkuntza danak gurgarri dira
autortu nai dit egia
guretzat baña agurgarriena
EUSKERA MAITAGARRIA.

Jai osoaren gastuak handiak izan ziren eta batzordeak aurre egin ahal izan zien, Euskal Herri mailan zabaldutako diru bilketari esker – 2.200´25 pezeta- eta “Txanton Piperri” bi emanaldietako sarrerekin. Arrasateko Udalak ere ekarpen berezia egin zuen. 

“El Pueblo Vasco”ren irailaren 6an agertu zen kronika bat Egunari buruz, Jose Uriarte batek sinatua,  eta bertan irakur daiteke:  “El euzkera, resurgiendo de su estado decadente, triunfa pujante trazando una norma ejemplar para los pueblos de Baskonia…  El euskera resurge, era el grito popular. El Día del Euzkera ¿qué consecuencias y qué orientación ha señalado para la defensa de nuestra milenaria lengua y costumbres primitivas?... Este es el punto importante que merece capítulo aparte” 

"Euzkadi" egunkarian, berriz, Nikolas Ormaetxea "Orixe" euskal idazle handiak honako hau idazten zuen irailaren 6ko edizioan, zoritxarrez berak ere erdaraz: 

Orixe idazlea

"Reciban nuestras más expresivas gracias el dignísimo Ayuntamuento de Mondragón por las facilidades que ha dado a la Comisión organizadora para preparar un día vasco que formará época en los Días del Euskera, y servirá de modelo y estímulo a los sucesivos. Reciba nuestra enhorabuena la Comisión organizadora; reciban esos ardorosos y desinteresados jóvenes mondragoneses, que empezando por el que ha sido alma de todo, aprecian la modestia más que la dulce música de sus nombres. Aunque obedezcamos a su ruego de no mencionarlos, los tenemos bien grabados en la memoria y en el corazón. Actores y espectadores vascos todos del Día del Euskera de Mondragón" 

Laurogeita hamabi urte geroago euskararekin bueltaka gabiltza eta gure hizkuntzaren biziraupenerako egiten ditugun galderak ez dira gutxi. Baina egiten ditugun bitartean… Garbi dago: jaioko dira berriak.

Argazkiak: JMVM, Euskomedia Fundazioa