ITURRIOTZ-RESUSTA-ITURRIOTZ KALEA

Iturriotz kalea

Duela hilabete batzuk herriko plaza bat Arrasateko kooperatibismoaren sortzaileari eskaini zitzaion. Udalak hartutako erabakiaren arabera aurrerantzean espazio hori Jose Maria Arizmendiarrietaren izenez ezagutuko da. Betiko? Ez naiz ausartuko ezer esatera. Baina gizon-emakumeon deliberamendu guztiek iraungitze-data dutela gogoratzeko ondokoa azalduko dut. 

Arrasateko industriaren kapitaintzat hartutako Jose Maria Resusta 1913an hil zen eta hiru urte geroago, 1916ko maiatzaren 30ean, herriko udal batzak, alkatea Juan Martin Arexola Leiba zelarik,  honako gaia ukitu zuen: Iturriotz kaleari eta herriko plazari Jose Maria Resusta izena ematea. Alkatearen hitzak ditugu: 

“No creo yo que haya necesidad de poner de relieve los inmensos beneficios que el finado Sr. Resusta ha proporcionado al pueblo de Mondragón. Basta con presentarle como fundador de esa importante entidad industrial que hoy se conoce universalmente bajo la razón social de “La Unión Cerrajera” la cual en estos cincuenta años ha ido progresando con diferentes denominaciones merced a la inteligencia, asiduidad y amor al trabajo del expresado Sr. cuyo nombre es fuerza que trascienda a la posterioridad, ya que debido a él Mondragón ha multiplicado el número de sus habitantes, acrecentando y embelleciendo a la par su parte urbana. Lo que sin el esfuerzo y la férrea voluntad de aquel hombre privilegiado hubiera sido un pueblucho de poca monta, y hoy es una villa guipuzcoana llena de vida, donde sus hijos, sin desprenderse del cariño de sus padres y sin los sinsabores de la inmigración encuentran medios para llegar a ser hombres” 

José María Resusta

Arexola Leibaren diskurtsoan Resustarenganako miresmena antzematen da. Enpresaren berrogeita hamar urteko ibilbidea aipatzen du, baina hirurogei urte ziren hark “Almacenes de Cerrajería” sortu zuenetik, 1856an. Gero etorriko zen Vergarajáuregui, Resusta y Cia, eta azkenik Unión Cerrajera S.A 1906an. Alkateak segitu zuen bere hitzaldiarekin: 

“¿Quién con más títulos es merecedor de este homenaje? Espero que sea aceptada la modificación propuesta y que lo antes posible se lleve a efecto, para que propios y extraños al penetrar en dichas vías sepan que la gratitud las ha bautizado con el nombre de Don José María Resusta, demostrando que los hombres de hoy saben agradecer los beneficios aportados por los hombres de ayer” 

Udal kideek aho batez onartu zuten alkatearen proposamena. Jose Maria Resusta Iturriotz kalean jaio, bizi eta hil zen. 1916ko egun hartatik, beraz, jatorrizko Iturriotz toponimoa kendu eta enpresa gizonaren izena emango zitzaion kale hari. Hala egin zen eta horrela iraun zuen hirurogei urtez. Gero toponimoa berreskuratu zuen uneko udalak. Bere arrazoiak izango zituen, noski.

 Argazkiak: JMVM

JOSE MARI RESUSTAri buruz gehiago:

http://txemax3.blogspot.com.es/2013/10/jose-maria-resusta-1913an-hil-zen.html

 

 

GABON KANTA HISTORIKOAK ARRASATEN

Hona gaurko ekarpentxo honetan, Arrasaten abestu izan diren bi gabon kanta zoragarri. Kronologikoki, lehena, Arrasaten bertan irudikatzeko XVIII. mendean idatzitako “Actto para la Noche Buena”  antzezlanetik aterata dago. Aramaion jaiotako Pedro Ignazio de Barrutia Basagoiti arrasatearrak idatzi zuen antzezlana. Honela dio gabon kantak:

 Gaur dala gabon gaua, gaur dala gabon

Egun egiten jaku Jangoikoa gizon

Osbegi dambolinak, lutua ken bidi

Fiesta dagiogun infante oneri.

Zerureanik dator gure artera

Erratuai bidía erakustera

Emaitera dator milla barri on

Gaur egiten jaku Jangoikoa gizon.

Ezta besteren eske biotzak bakarrik

Beretzat gura ditu beste bagarik

Kunplidu egiozu Jaun oni naia

Beroni sal-erozuz biotz guztia.

Bigarrena XIX-XX. mendeen zubian dago. Aramaioko Bizente Goikoetxea handiak idatzi zuen musika eta batez ere Arrasateko Parrokiako Abesbatzak abestu du hamarkadatan, David Arzamendi zenaren eraginez. Hona hemen:

Argi berria heldu zaigu

Gizon guztiak argitzen ditu

Zatoz egiz argi zeran zu, gure Jesus.

Argi berria heldu zaigu, aleluya

Gizon guztiak argitzen ditu

Zatoz egiz argi zeran zu, gure Jesus.

Goi aingeruak ots egin du

Goien goien Jainkoa goraldu

Gogo onekoak pakea hartu

Heldu zaigu.

Goazen, goazen ta auzpez gurtu

Hemen, hemen gure Jainkoa

Belengo estalpean jaioa

Gure Jesus gure Jainkoa.

Aleluya.

Bi kantekin grabatutako bideoak ikus daitezke, honako helbide hauetan. Lehena, Doke Antzerki Taldeak 2006an ekoizturiko obrari dagokio. Eta bideoan, Arrasateko Portaloi Koroak abesten du.

https://www.youtube.com/watch?v=WK1wDH6TB10

Bigarrena, 2016ko abenduaren 2an, Aramaioko Parrokian Arrasateko Parrokiako Abesbatzak, Aramaioko Bizente Goikoetxea Abesbatzarekin konpartituriko kontzertuaren zati bat da.

https://youtu.be/jIyortM5wjs

Informazio gehiago:

http://txemax3.blogspot.com.es/2015/12/argi-berria-heldu-zaigu-goikoetxearen.html

148 ORTUARI SALTZAILE 1886ko SANTAMASETAN

Azoka herriko plazan egiten zenekoa

Ezaguna da Arrasateko Azoka zaharra (dena da erlatiboa, 1900 urtean berri izatera baitzihoan) Pedro Biteriren ideia izan zela. Maiz eta luze idatzi da horretaz eta ez noa oraingoan eraikina nola egin zen aditzera ematera. Baina berreskuratu nahi dut Miguel Madinabeitia historialariak urte hartan emandako datu bat; santamasetako jaiak gainean baititugu eta ikusgarria iruditu zait. Begira zer dioen arrasatearrak La Voz de Guipúzcoa egunkariaren 5.367 zenbakian, 1900eko maiatzaren 12an:

“Me permito utilizar las notas que desde hace años tengo sacadas del movimiento del mercado semanal de este pueblo. El domingo 19 de diciembre de 1886 acudieron a la plaza de legumbres y frutas, a saber: 83 del término municipal de esta villa; 20 del de Arechavaleta; 8 del de Escoriaza; 6 del de Elgueta; 1 del de Vergara; 10 del de Aramayona (Alava) y 40 del de Berriz y Zaldua (Vizcaya) Total, 148. Hoy la concurrencia es mucho más numerosa”

Zaldua ez, baizik Zaldibar izango zelakoan

nago. Baina horrek ez du garrantzirik. Deigarriena, ene ustez, saltzaileen kopuru handia da. Madinabeitiak datu hori ematen zuen, 1900ko maiatzaren 8an Arrasatera Pedro Biteri agertu zelako, eta eskoletako obrak nola zihoazen ikusteaz gain, azoka berria nola plantea zitekeen zuen aztergai. Dakusagun zer zioen kronikalariak, aipatu egun horretako egunkarian:

“El día 8 del actual, muy entrada ya la tarde, llegaron a este pueblo procedentes de Biarritz, el señor Pedro de Viteri y señora, y antes de su arribo a la fonda donde se hospeda pasaron a ver el nuevo edificio de las escuelas y el jardín de enfrente que lo embellece. Apenas tuve noticia de la llegada de dichos señores, me apresté a saludarles y ofrecerles mis respetos, como lo hice esperándolos en el vestíbulo del edificio.

Las impresiones del señor Viteri respecto de la obra de las escuelas me parecieron buenas, aunque todavía faltan algunos detalles para su recepción definitiva, tal como la colocación del reloj que debe coronar la fachada principal del edificio.

Se dice que dicho señor abriga el propósito de dotar a este pueblo de una plaza de mercado de nueva construcción, y debe de ser así, toda vez que a la mañana siguiente temprano salió para Eibar con el exclusivo objeto de ver y enterarse de la forma de la plaza de mercado de aquella industriosa y floreciente villa.

Que en Mondragón se impone con urgencia la necesidad de una plaza de mercado o de verdura, como aquí decimos, no hay que dudarlo, pues los soportales de la Casa Consistorial no bastan en días lluviosos para contener a la gente que acude al mercado, particularmente en los domingos inmediatos a la quincena de la fábrica”

Madinabeitiak zehazten duenez, XIX. mende bukaerako biziraupeneko ekonomia hartan herriko langileek kintzena kobratu eta hurrengo igandean azokako salmentek gora egiten zuten; gaur bezala. Eta ondoko lerroetan, madinabeitiar estilo tipikoan, kronika egileak irtenbideak ematen ditu, egur pixka batekin batera, azokaren balizko kokapenari zegokionez:

Azoka berria, 1901ean

“Algo difícil será la elección, en punto céntrico, del sitio para su emplazamiento, pero tampoco es éste un problema imposible de resolver. Existen entre las casas números 11 y 13 de la calle Iturrioz de esta villa dos huertas improductivas, cuyo solar podría transformarse en plaza, siempre que sus dueños depusieran sus actitudes en aras del bien público, cediendo el terreno en su justo valor, en la seguridad de que el sacrificio que ahora arrostrasen sería compensado con la estimación con que habrían que solicitarse los alquileres de los pisos bajos de ambas casas, una vez allí establecido el mercado.

Otros hemos tenido que aceptar relativo sacrificio cuando se trataba del ensanche del camino de Zaldivar, y aunque para nosotros no había necesidad de alforjas para hacer el viaje, oíamos decir “A un hombre que tan espléndida y generosamente derrama el oro para el mejoramiento de su pueblo natal, no hay que disgustarle” Pues bien, ahora es la cuestión a propósito para que esa buena máxima se traduzca en hecho práctico”

Bistan da Madinabeitiari ez ziotela kasurik egin eta Azoka berria beste toki batean eraiki zen.

Argazkiak: Mendia bilduma

ADAN DE YARZATARRAK ARRASATEN (2tik lehena)

Arkuaz bestaldean, Adan de Yarzatarren etxea

Badira herri baten historian garrantzia izan duten familiak, baina denboraren poderioz ahanzturak zeharo zokoratu dituenak, herri horren kontzientziatik  ia-ia desagertzeraino. Horrela gertatzen zaio Arrasaten Adan de Yarza sendiari. Egia da familia horren sustraiak oso azalean ageri direla arrasatear gizartean baina ezin da uka XIX.aren amaieran eta XXaren lehen herenean zer ikusirik izan zuela herriaren entramatuan. Oso gainetik ez bada ere, apunte batzuk eskaini nahi ditut aipatu saga horren gain.

Adan de Yarza berriak badira arrasatear izendegian – XIX. mendekoak ditugu- Zenica abizena XVII.aren lehen erdian aurkitzen dugu, Leintz Gatzagatik iritsia. Gauza da, Manuel Zenika Urkizu arrasatearra ezkondu zela Maria Frantziska Barrutia Ugarte herrikidearekin 1695ean. Barrutia-Etxagibel eta Barrutia-Salinas maiorazkoetako oinordekoa zen Maria Frantziska. Besteak beste, Udala auzoko “Palacio” baserria eta Arrasateko Errebaleko jauretxea egokitu zitzaion herentzian.  

Hari horretatik tiraka, 1808ko maiatzera

Adan de Yarzatarren Zubieta jauregia, Lekeition

heltzen gara, egun hartan ezkondu baitzen Bilboko katedralean  Ramona Maria Zenika Gastañaduy -Zenika sendiaren maiorazkoetako titularra- Fernando Adan de Yarza Barbatxanorekin. Lekeitiarra zen Fernando, baina gurasoak Arrasaten ezkondu ziren. Bagenuen, beraz, adan de yarzatarrak Arrasateko sendirik ospetsuenetako batekin gurutzatzen dira eta hortik azalduko zaizkigu sendiko kideak modu normalean herriaren historian. Ehun eta hogeita bost urtez luzatuko da yarzatarren eragina Arrasaten, hiru belaunalditako kideak ezagunak egin zirelarik.

Fernando eta Ramonaren seme Carlos Adan de Yarza Zenika izan zen sendi horretako lehen pertsonaia Arrasateko Beheko Portalaren (Portaloi) aurreko etxean euren etxean denboraldiak eman zituena. Bizkaiko lurretan

Carlos Adan de Yarzaren sinadura

oso ezaguna – Bilboko alkate izatera heldu zen, 1856/58 urteetan, eta Bizkaiko Diputatu Nagusi ordea 1846ko hauteskundeetan eta Diputatu Nagusia 1854koetan. 

Hain justu, 1854an bertan eskatu zuen Arrasateko udaletxean, berak Lekeitioko Zubieta bere jauregitik ekarritako zuhaitz mota desberdinak Santa Barbara parkean landatzea. Miguel Madinabeitia kronistak honela idatzi zuen 1886an Euskal Erria aldizkarian:

“El  magnífico cedro de la cima de Santa Bárbara, procedente del palacio de Zubieta en Lequeitio, fue traído por su dueño D. Carlos Adan de Yarza, descendiente por línea materna de este pueblo y plantado el año 1854”

Carlos Adan de Yarza izan zen Zubietako bere lorategietan pinu insignis delako zuhaitz espeziea sartu zuena, aurreneko aldiz hego Euskal Herrian.Lan horrekin Carlosen seme batek - Mariok- segitu zuen, pinu insignisa Euskal Herri osora hedatuz.

Arrasaterekin erlazionatutako sendi lerro horren bigarren pertsonaia Ramon Adan de Yarza

Ramón Adan de Yarza

Torre de Legerika dugu. Carlosen semea zen, 1848an jaio zen Bilbon eta Arrasaten hil zen 1917ko urtarrilaren 25ean.

Ramon oso geologo ospetsua izan zen estatu mailan. Meatzetako Injinerua zen eta geologia maite zuen. Madrileko Meatzetako Injineruen Ikastetxe Nagusian katedradun izendatu zuten 1905ean. Baina 1910ean baja eskatu zuen eta Arrasate eta Lekeitioko bere etxeetan eman zituen hil arteko urteak. 

Ramonenak dira zenbait liburu interesgarri, besteak beste “Lecciones de geología” y “Lecciones de yacimientos metalíferos” tituludunak. Baina horien gainetik daude, Espainiako Mapa Geologikoaren Batzordetik heldu zitzaion enkarguz osatutako “Mapa Geológico de España” bildumari dagozkion

“Descripción física y geológica de la

provincia de Guipúzcoa” (1884); “Descripción física y geológica de la provincia de Alava” 1885; eta  “Descripción física y geológica de la provincia de Vizcaya” (1892)

Hiru liburu horiek oinarrizkoak izan ziren urtetan – eta oraindik gaur egun ere erreferenteak ditugu- euskal geologiari buruzko ikerketa lanetarako. Arrasateko bere etxetik lan mordo bat egin zuen eta sakon

Udalaitz eta Mururen erliebe geologikoak

aztertu zituen inguruko bazterrak, bere lan zientifikoetan islatu ahal izateko.

Hurrengo batean itzuliko gara sendi honetara.

http://txemax3.blogspot.com.es/2017/01/adan-de-yarzatarrak-arrasaten-2tik.html

 

Argazkiak: JMVM