FELIX ARANO ARRASATEN (1902-1927) Lehen balantzea

 

Atal batzuk eskaini nahi dizkiot txoko honetan XX. mendeko Arrasateren garapen integralean zerikusi handia izan zuen maisuari. Eta hori zein izan zen jakin badakigu: Felix Arano. Noski, nik idatzitakoa bakarrik bilduko dut, Aranori buruz gehiago eta zabal idatzi baita, eta nire asmoa “Hots begi danbolina” blogean sail bat irekitzea da, besterik gabe, nire ekarpenekin. Batzuk dagoeneko argitaratuta daude eta beste zenbaitzuk atalez emango ditut.

 

 

FELIX ARANO ARRASATEN (1902-1927)

PEDRO VITERI ETA BERE EKARPENA GOGORATUZ

LEHEN BALANTZEA. 1903

FELIX ARANO. MAISU ERAGILEA (2tik lehena)

FELIX ARANO. MAISU ERAGILEA (2tik bigarrena)

ARABAKO MAISUAK ARANORENGANA

ARANO MAISUARI OMENALDIA. 1925 

ARANO ARRASATEKO SEMEKOTZAT. 1925

FELIX ARANOREN HERIOTZA. 1929

TERESA GARCIA MAISTRA GOGORATUZ

 ======..=====

Biteri Fundazioaren babespean abian jarritako Arrasateko eskolek 1902an ireki zituzten ateak, eta 1903ko ekainean lehen ikasturtearen balantzea egin zen, Pedro Biteriren asmo eta helburuak betetzen ari ote zen publikoki aztertzeko. Gauza ez zegoen bat ere samur, hasiera hasieratik. Elizak geziak botatzen zizkion hezkuntza sisteman berrikuntza adierazi nahi zuen Biteri eskolen eskaintzari eta eskolek euren defentsa prestatu behar zuten, fundatzailearen legatua hankaz gora joan ez zedin.

Bazen, nolanahi, halako kontraesan handia zurrunbilo hartan, herriko sendi xume katoliko askotatik bidaltzen baitzituzten seme-alabak eskola haietara, eta horien gurasoak bi suren arteko esparru arriskutsuan baitzeuden, euren seme alabentzat onena desiratzen ari baina, halaber, elizaren postulatuak ahaztu eta hautsi gabe. Horregatik, zalantzarik gabe, 1902-03 ikasturteko oroitidazkian – lehena Fundazioaren historian- irakurtzen dugu:

“Los fines de esta Fundación son nobilísimos, nada hay secreto en ella; sus puertas están siempre abiertas; cuantos quieran visitar estas escuelas podrán comprobar que las presiden los atributos de la Religión Católica; de que sus cuadros, máximas, libros, todo el material de enseñanza se adoptan en todas sus partes a las exigencias de la religión y de la moral más pura”

1903ko ekainaren 22 eta 23an azterketa publikoak egin ziren Biteri Eskoletan, eta 26n sari banaketa burutu zen, Fundazioaren herriko batzordeak antolatutako ekitaldi batean. Azterketek ongi erakutsi zuten maisu-maistren taldeak haur haiengan jarritako ezagutzaren hazia fruituak ematen ari zela. Hantxe zeuden Biteri Eskolak ziren itsasontzi haren lemari garrantzitsuenak: Felix Arano eta Teresa Garzia. Irakaskuntza solido eta praktikoaren eragilerik sutsuenak ziren irakasle haiek.

Oroitidazki aberatsean irakur daiteke, besteak beste: “Pasaron los tiempos de privilegio de clase; hoy todo lo puede el mérito, la disposición natural perfeccionada con el estudio. Pero ¡cuántas aptitudes no se malogran! ¡Cuántos filones intelectuales no se pierden en el mezquino horizonte del taller, por carencia de medios de instrucción y de cultura!

Ikasleentzako azterketak, irakurketa, idazketa, gramatika, geografia, aritmetika, geometria eta joste-lan praktikoak izan ziren. Eta ikasleen artean sariak banatu zituen Fundazioak. Sarien gaia ormaltzat jo badaiteke ere ez da berdina gertatzen, sariak nori ematea erabakitzeko erabilitako sistemarekin. Ikasleek eurek hautatu zituzten saridunak, Fundazioaren herriko batzordeburuari bakoitzak eman beharreko paper batean gustuko hautagaiaren izena jarrita. Demokratiko eta zuzena. Horregatik “El comité hizo constar su satisfacción por la justicia que imperó en el acto de la votación, medio de escitar el sentimiento y de educar la conciencia moral”

Horrela eginda, beraz, honakoa izan zen Biteri Fundazioaren lehen ikasturteko saridunen laukia:

GAIA	IKASLEA	SARIA
Kristau doktrina	Eugenio Resusta	Narruzko otoitz-liburua
	Isidora Oianguren	“
Irakurketa	Eugenio Arregi	Zilarrezko luma eta paper ebakitzailea
	Maria Zeziaga	“
Idazketa	Jose Maria Zarraoa	Zilar eta nakarezko tintontzia
	Matilde Etiz	“
Aritmetika	Roman Velez de Mendizabal	Kijotearen edizioa
	Romualda Agirrebeitia	“
Gramatika	Martin Bedia	Hiztegi Entziklopedikoa
Geometria eta Geografia	Joakin Arregi	Marrazki kutxa bat
Joste-lanetan	Asuncion Axpe	Estutxe bat
	Asuncion Ortuoste	“

Maisuei eta maistrari eskerrona azaltzearren 1903ko ekainaren 29an bazkari bat egin zen eta ikasleen guraso eta gonbidatuen artean 92 bazkaltiar bildu ziren Eskolako gela batera, Marziala Garaik atondutako menuarekin. Bazkalostean ohiko hitzaldiak izan ziren eta besteak beste, Pedro Alberdi industrial arrasatearrak honako bertsoa eskaini zion Arano maisuari:

Yo brindo por la instrucción 

y porque al maestro Arano

todos juntos den la mano

los hijos de Mondragón.

Horren ostean Demetrio Luko Arrasateko Udal Idazkariak hartu zuen hitza eta esan zuen herriko

Rikardo Añibarro

haurrak eta nagusiak pozik zeudela Fundazioaren babespeko irakaskuntza lerroa zela eta. Jarraian haurren gurasoen izenean Nikolas Velez de Mendizabal mintzatu zen, Arano-Garzia senar emazteentzat herri osoaren eskerrona azalduz. Udalaren aldetik Fundazioaren herriko batzordeburua zen Rikardo Añibarrok hartu zuen hitza. Azkenik, Arano maisua zuzendu zitzaien bertaratutakoei eta bere eta bere emaztearen izenean eskerrak eman zizkien guztiei. Eta Miarritzen bizi zen Pedro Biteriri telegrama bat bidaliko zitzaiola aurreratu zuen, txalo artean ekitaldia amaitu baino lehen. “Pueblo entero de Mondragón, representado por padres de escolares y  todas clases sociales reuido en entusiástico banquete obsequio Maestros, envíanle caluroso voto de gratitud”

Jai hura amaitzeko, Biteriko lorategietan ohiko aurreskua dantzatu zuten ehun bikotek, Jose Maria Herrasti Arrasateko alkateak eta Arano maisuak plaza irekiz. Eta musikak gaueko 10ak arte segitu zuen, txistulariekin eta udal musika bandarekin, herriko zeruetara etxafero eta su artifizialak botatzen ziren bitartean.

Argazkiak: JMVM

SANTA AGEDAKO UR BAINUEN ONTASUNA. 1828

Santa Ageda, hastapenetan

Garbi dago Santa Agedako bainuek ospe handia izan zutela, eta uren ontasunari buruzko ahoz ahoko transmisioak bezeroen kopuruan eragin positiboa izan ohi zuen. Zer esanik ez, goi mailako pertsonaiak – Isabel II, Cánovas del Castillo, Praxedes Sagasta, Emilio Castelar, Jose Etxegaray…- ziren erreklamorik bikainena Bainu Etxeko ugazabentzat. Baina publizitateak ere funtzionatzen zuen, zuzena ala zeharkakoa. Mendiatarrek bazekiten eltzeari eragin behar zitzaiola onura ateratzeko. Eta horixe da, hain zuzen, gaur dakardan istorioa. 

“El Diario balear” egunkariak, 1828ko ekainaren 30ean honako albiste hau ematen zuen, Ramon Mendiak berak bidalita. Kontuan eduki behar dugu Santa Agedako uren establezimendua 1827an ireki zela, urtebete bat lehenago hain justu.

“Don Ramón de Mendia, dueño de la casa de baños y de las aguas minerales sulfúreas de la aldea de Santa Águeda, jurisdicción de Mondragón, en Guipúzcoa, justamente interesado en el crédito de las mismas, y escitado todavía más por el bien general de la humanidad doliente, remite para su publicación el caso siguiente acaecido, como consecuencia de la virtud curativa de aquellas aguas” 

Sarrera bikaina, ezta? Pozik egoteko motiboak bazituen Don Ramónek! Gizadi gaixoaren ontasunean interesatua, arranopola! Bada, goazen aurrera: 

“Doña Manuela Mugica, natural de Anzuola, en Guipuzcoa, de edad de 14 años, había más de seis años que estaba padeciendo unos accidentes que la ponían a peligro de muerte, y se atribuían a una caida que dio cuando

tenía seis años desde una ventana bastante alta. Al principio le duraban como media hora; después hora y media y dos horas: la hacían arrojar espuma por la boca y estaban acompañados de todas las señales de muerte. De resultas del último accidente que sufrió en febrero de 1827 quedó ciega, sin voz y paralítica de todos sus miembros. No tomaba más alimento que un poco de caldo, administrado con una esponja. Y habiendo observado que arrojaba algo de sangre, se sustituyó un poco de leche. 

Conducida en andas por seis hombres a los baños de la ante-iglesia de Santa Águeda, jurisdicción de Mondragón, principió a tomar aguas y baños. Al tercero abrió los ojos y movía algo los dedos de las manos, pegados los pulpejos a la raíz del nacimiento de los dedos. Al cuarto los movía con más libertad y agarraba cualquiera cosa. Al quinto levantaba la cabeza, abrió del todo los ojos con muy poco movimiento, pero no veía. Tenía más expedito el oído pero no podía ni sacar ni mover la lengua. Al sexto baño desapareció el meteorismo que tenía en el vientre y toda la corvadura o contracción hacia atrás, que era tal cuando llegó a los baños, que necesitaba dos o tres almohadas para sostenerse. Al séptimo baño empezó a percibir objetos y quería hablar, manifestando mucha alegría. Al octavo toda la mejoría fue en aumento. Conocía a todos, empezó a hablar clara y perceptiblemente.  Desde entonces los progresos que hacía en su curación eran tan rápidos que se notaban de hora en hora, habiendo conseguido la mayor aptitud y despejo en todos sus sentidos, y completa libertad en sus miembros, faltándola únicamente la fuerza necesaria para andar. 

Todo esto está auténticamente probado por declaración de tres facultativos que asistieron a la paciente, el padre y la hermana de la misma, y otras personas de categoría, testigos presenciales” 

Manuela Mujika antzuolarra 1814an jaio eta Gasteizen hil zen, 1851an. Ezkonduta zegoen. Nire aldetik, erositako prezioan saldu dut istorioa. Albiste berdina estatuko beste mediotara ere helarazi zuen Ramon Mendiak, ongi baitzekien uzta jaso ahal izateko lehen-lehenik erein egin behar dela. Eta ereintza garaian zegoen. Santa Agedako urte onak iristear ziren.

Argazkiak: JMVM