DOMU SANTU EGUNA ARRASATEN 1885ean

Aldayko kanposantua, XX.eko hirugarren hamarkadan

Aurten ere gure kanposantuek bisitari ugari jasoko dituzte Domu Santu egunean. Ohiturari jarraiki herritar askok tartetxo bat hartuko dute jai egun horretan eta hildako senitarte eta adiskideak oroituz, pentsamendu bat izango dute hilerrian bertan haien alde.

Domu Santuren aukera aprobetxatuz, Miguel Madinabeitiak Arrasateko hilerriari buruzko zehazkizun batzuk eman zituen, 1885eko  azaroaren 1ean, El Noticiero Bilbaíno zeritzan egunkarian. Hona hemen idatzi zuena:

“Por disposición gubernativa se ha prohibido este año la visita a los cementerios; y como la tarde está desapacible, voy a entretenerme en escribir dos renglones con referencias al de este pueblo.

Se ha dicho que aquí es costumbre nueva visitar el camposanto el día de hoy; y efectivamente, es cierto, porque hasta hace una treintena de años no subía más que alguna vieja que otra, que introducían la nariz por la rejilla de la puerta, que era desde donde oraban.

En carta mía del 24 de enero de 1881 dije cómo el emplazamiento del de este pueblo se debía al general francés Thouvenot, que se titulaba gobernador de Vizcaya, pero pasaba aquí largas temporadas a juzgar por la numerosa correspondencia oficial suya que se conserva, si bien la órden procedía del reinado de Carlos IV, comunicada a la provincia por su corregidor D. Pascual Rodríguez de Arellano.

Sin meterme en el laberinto de si en los tiempos pasados la Iglesia prohibía los enterramientos dentro de ella, menos a la clase privilegiada, no cabe duda que hasta la guerra de Napoleón se seguía aquella costumbre, como lo atestiguan los millares de cráneos humanos que yacen en varios cubos del templo. Thouvenot, que debió ser caballero y transigente, un día hubo, sin embargo, de encresparse al ver que, a pesar de la órden por él comunicada en 28 de mayo de 1809 en sentido contrario, se continuaba con el sepelio dentro de la iglesia. Reunió con este motivo al ayuntamiento y cabildo, y mandó que en el improrrogable término de nueve días se habilitase un sitio al aire libre donde enterrar los cadáveres, cerrándolo provisionalmente de estacas. Dignos me parecen de toda alabanza aquellos hombres que en término tan angustioso tuvieron el acierto de elegir para tan sagrado destino la era de Alday, que está al pie de la antiquísima parroquia de Santa Marina de Aguirre, convertida hoy en caserío de labranza.

Aldayko Kanpo Santua 1965ean

Hoy concluyo diciendo que este camposanto recibió el año 1866 una mejora de ampliación y relativo embellecimiento, y en el día se está en vías de darle mayor capacidad con lo que y con las excelentes condiciones higiènicas que reune, podrá cumplidamentre responder a las exigencias modernas.

El que esto lea dirá tal vez: ¿Y a mí, qué? Yo no puedo, sin embargo, pensar del mismo modo. Tengo allí a mis padres, hijos, hermanos, abuelos maternos y a seres queridos de quienes jamás me olvidaré; y ya que las puertas están cerradas, les abro mi corazón para tributarles este recuerdo”

=================..================

Madinabeitiaren albistea emanda, ezin dut jarri gabe utzi, 1965eko azaroaren 2an “La Voz de España” egunkarian Mariano Azkarate “Zelaitxo” Arrasateko korrrespontsalak zioena, Domu Santu Eguna zela eta: “Con extraordinaria solemnidad se celebraron en todos los templos los actos propios del día. Miles de personas se acercaron a las tumbas de sus familiares, depositando preciosas coronas de flores, a la vez que ofrecían sus plegarias a sus seres queridos”

JOSE ANTONIO VILLAR, EUSKAL KANTAGINTZA GARAIKIDEKO AITZINDARIA

Euskonewsen argitaratu berri dudan artikuluan, Jose Antonio Villar daukat hizpide. Hona hemen artikulua bera eta bertan ere aukera duzu bideo bat ikusteko.  Baita Youtubera jaso dudan bigarren bideo bat dago ikusgai, 1966an eskaini zuen kantaldi baten abestiarekin. Disfrutatu, Jose Antonioren xarmarekin!

Jose Antonio Villarren audio-bideoa, 1966ko kantaldi batean

=======..======

Euskal kantagintza modernoaren aitzindaria izan zen, “Ez dok amairu” mugimenduari hamar urteko diferentzia atera ziolarik. Euskal Herriko plaza eta antzokiak zapaldu zituen, baita kanpoan ere, eta euskara modako uhin berriekin egoki joan zitekeela erakutsi zuen. Jose Antonio Villar Oiarzabal berritzaile aparta izan zen euskal kulturaren ildoetatik, eta berrogeita hamar urte geroago ere komentzituta dago gure nortasun agiririk adierazgarriena euskara dela.

Jose Antonio Villar Oñatin jaio zen 1939an, eta bere jaioterrian ekin zien musika ikasketei, sendian bertan lehenik, amarekin, eta Julian Zelaia parrokiko organo jolearekin jarraian. Urte batzuk marista fraideekin Nafarroako Vilafrankan eta ... ikasi ondoren Oñatira itzuli zen eta bertako musika giroan sartu zen buru belarri. Hasiera hasieratik, Irrintzi zortzikote ospetsuan esku hartu zuen, egundoko lana burutuz. Jose Antoniok dioenez, urteko hiru ehun entsegu-egunak izatera heldu ziren, zortzikotearen kalitate maila goi-goian utzi zutelarik. Euskal Herriko txapeldunak izan ziren oñatiarrak.

Baina Jose Antoniok zortzikotearekin zuen konpromezuak ez zion eragotzi bakarkako abeslari bezala ere abiatzea. Bere gitarrarekin han eta hemen hasi zen bere emanaldiak eskaintzen. Hamazortzi urte zituen eta gitarra jole trebea zen, gauza bitxia garai hartan. Espainieraz eta frantsesez ekin zion abesteari baina aurki euskarazko errepertorioa ireki zuen, batez ere Iparragirreren kantekin. Hori dela eta, 1959an, Urretxun egin ohi zen Euskal Jaian, Urretxuko bardoaz karakterizatua, Iparragirreren abestiekin harritu zuen publikoa. Lortutako arrakastarengatik, lau urte jarraian deitu zuten jaialdi hartara.

Urte hartan ere, TVEko lehiaketa batera aurkeztu zuen bere burua eta finalisten artean sailkatu zen. Baina Madrilera finalerako joan behar zuen egunean, beste final batean hartu behar izan zuen esku Bilbon: Euskal Herriko zortzikoteen artekoa. Eta telebistako balizko saria atarian geratu zitzaion. Euskal abeslari bakarlari jantzienetakoa zenez gero, handik eta hemendik deitzen zuten, apurka-apurka antolatzen hasi ziren jaialdietarako. “La Voz de España” egunkariaren Artista Berrien txapelketan saritua izan zen. Baita Eibarko Jai Alai dantzatokian ere. Hori hirurogeietako lehen urteetan gertatzen zen.

Ondorioz, Baionako Goiztiri diskoetxearekin euskarazko abestiekin disko bat grabatzea proposatu zioten. Baita bigarrena ere. Villarrek aitortzen duenez, esperientzia hura oso garestia atera zitzaion, bera arduratu baitzen diskoaren komertzializazioaz eta urte haietan muga pasatzea arriskutsua izateaz gain... ez zuen merkatal operazioa bermatzen. “Basque party” izenarekin kaleratu zituen diskoetxeak bi borobil EP, hots, launa abestiko diskoak. Begira zer zioen Jose Luis Lizundiak, euskaltzain oso egin zuteneko bere diskurtsoan, 2004an: “Jose Antonio Villar oñatiarraren “basque party” edo eta euskal ye-ye motako kantagintza modernoa, alegia, dantzalekuetarakoak ere aipamen garatuagoa mereziko luke. Honela, Bergarako Ariznoa hotelak saioak antolatzen zituen eta nobedade erakargarria zen dantzazaleontzat”

Lizundiak aurreratu du Jose Antonioren beste ekintza mota bat: orkestra burua izan zen, hogei urtez, Bergarako Ariznoa dantza tokian. Orkestra arrasatearrez eta aretxabaletar batez zegoen osatua berrogeitamarretako bukaeran, eta Jose Antoniorengana jo zuten, gitarra jolearen eta abeslariaren premian baitzeuden. Bi hamarkadatan aritu zen horretan Villar, profesional moduan.

Baina, lehen zortzikotearekin bezala, orkestrako partaide izateak ez zion aukera kentzen, bakarlari gisa aritzeko, eta horrela euskal kantagintza garaikideko hastapenetan kiderik esanguratsuenetakoa izan zen. Lurdes Iriondo ezagutu zuen lehenik, 1961ko Urretxuko jaialdian, eta geroago Julen eta Andoni Lekuona anaiekin sakondu zituen harremanak. Horrela, 1966ko maiatzaren 19an Usurbilen izandako Euskal Abesti Berrien Lehen Sariketan,  Julen Lekuonaren testuarekin Villarrek konposaturiko “Maitasuna” abestia abestu zuen. Lehiakideak, besteak beste, Lurdes Iriondo eta Benito Lertxundi izan zituen. Urte hartan bertan, abenduaren 4an Donostiako Victoria Eugenia izan zen Euskal Jai Nagusian ere esku hartu zuen Jose Antoniok. Bertan lau abesti kantatu zituen, Iparragirreren bi, jatorriz frantsesez Marie Laforêtek abestu eta Lekuonak euskarara itzulitako “Hondartza” (La plage) eta goian aipatutako “Maitasuna” Arrakasta izugarria izan zen.

Ordurako Jose Antonio sarritan elkartzen zen Donostian osatutako taldeko kideekin. Hara biltzen ziren ere Nemesio Etxaniz, Lurdes Iriondo, Julen Lekuona, Joxean Artze... euskal kantagintzaren lehen saiakera haiek nola sendo zitezkeen aztertzeko. Baina musikako fronte guztiak ezin zituela batera bete ohartuta,  Villarek erabaki behar izan zuen eta orkestrarekiko konpromezuak jo zuen biziago. Horrela, kantaldi eta jaialdiei agur esan zien, 1968 aldera.

Jose Antonio Arrasatera ezkondu zen eta bertatik irradiatu du harrez geroztik bere bizimodua. Musikarekin lotuta erabat, horren bitarteko komunikazioa izan du beti gogoan. Teoria zein praktikan, gazte-gaztetatik mugitu da komunikaziorako berezko senak eraginda, eta bere zuzeneko musika eskaintza artistikoan zein merkatal zerbitzuen bidezko ahaleginetan, uneko teknologiak eta mezuak uztartzen aurreratu nabarmena izan da Villar. Egun ere bide bertsutik saiatzen da bere bizitzari zentzua ematen. Horren adibidea, publikatua daukan “Estados de comunicación” deritzan liburua dugu.

Bideoak:

http://www.youtube.com/watch?v=gHtSf2hEFu8

http://www.euskonews.com/0643zbk/gaia64304eu.html

ERDITZEA 1850eko ARRASATEN

Medikuntzaren gaineko historia idatzia ez da gaurkoa. Antzinako zibilizazioek jakin bazekiten nola transmititu beren ondorengoei osasunari buruzko ezagutzak, eta gure artean ere ez dira gutxi –ez hain zaharrak, jakina- guganaino iritsitako lekukotasunak. Gaurko idazki honetan horietako baten gain aritu nahi dut, gure historia txikiarekin baitago erlazionatua. Gainera, XIX mendean Arrasaten zen medikuntzaren maila ulertzeko balio dezakeelakoan nago.

Madrileko “Boletín de Medicina, Cirugia y Farmacia” aldizkariak artikulu interesgarri bat eman zuen argitara 1852ko urtarrilaren 11an. Obstetrizia sailean, “Varias observaciones de partos artificiales” titulupeko idazki luze bat ageri zen, Romualdo Saenz Quintanilla Arrasateko bigarren mailako zirujauak sinatua.

Saenz medikuak 1849-50 tartean atenditu zituen sei erditzeren berri eman zuen bere txostenean, lau kasutan umearen jaiotza arrakastatsuarekin bukatu zutela eta beste bietan fetu edo umearen heriotzarekin. Sei kasuetan erditze minetan zeuden emakumeen izenak ematen ditu Saenzek. Halaber, bi kasutan herriko medikua zen Juan Carlos Guerraren laguntza zuzena izan zuen zirujauak.

Seiak ez baina Sanzek deskribatzen dituen kasuetako biren transkripzioa egin nahi dut hona. Erditzea ondo amaitu ziren horietako bati dagokio lehena. Eta 1850eko urtarrilaren 17an gertatu zen. Irakur dezagun:

“ Segunda posición de la espalda izquierda (céfalo-ilíaca derecha) Versión incompleta. Terminación feliz.

El día 17 de enero de 1850 fui llamado sobre las diez de la mañana para asistir a un parto de B.I (1) madre ya de tres hijos, de 34 años de edad, de constitución delicada y temperamento linfático-nervioso. Se me dijo que toda la noche había tenido dolores vagos pero que desde las seis de la mañana le atormentaban bastante. Pasé al reconocimiento y noté formada la bolsa de las aguas y el cuello de la matriz bastante dilatado. Los dolores continuaban con bastante intensidad, por lo que, y no pudiendo a punto fijo cerciorarme de la posición del feto traté en una de las contracciones de romper la bolsa con los dedos, lo que no me fue imposible.

En el momento en que se evacuaron las aguas reconocí y me encontré con la mano izquierda de la criatura fuera ya de la vulva. Después de algunas tentativas infructuosas para introducir el brazo, me pareció lo más prudente hacer la versión podálica sin perder un momento, y sin que notase nada la enferma de la posición en que se encontraba. Puse a su esposo en cuenta por lo que podía suceder y puesta la enferma como acostumbro para su reconocimiento, esto es, de pie recostada sobre una cama, introduje mi mano correspondiente, sosteniendo con la otra la de la criatura, y cuando iba a buscar los pies me tropecé con una ingle; tiro y me encuentro que en dos minutos tengo fuera la criatura en posición de nalgas. Al poco tiempo se terminó el parto y el puerperio fue bueno”

Zorte txarreko erditzeetatik zehazkizun batzuk atera nahi ditut, garaiko testuingurua hobeto uler dezagun. Aurreneko kasuan, umekia hilda zegoen medikua andrearen etxera iritsi baino lehen. Emakumeak, Udala auzoko baserri batean bizi zena,  43 urte zituen eta zortzigarren erditzea zen berarentzat, Saenz medikuak idatzi zuen:

“De los siete partos anteriores en tres ha salido la criatura muerta, cuya causa no la he podido averiguar, por haberla siempre asistido una de las muchas mal llamadas comadres, que para oprobio de nuestro sagrado ministerio ha dado Dios ha este mundo... No había otro remedio que hacer la versión... Sentada la parturienta en el borde de la cama introduje la mano, haciendo que un ayudante aplicase la suya sobre el vientre... Una vez introducida tuve que hacer varios descansos por petición de la enferma para que tomara un poco de caldo pues se hallaba muy próxima a desfallecerse... La criatura salió muerta... Se la prescribió silencio absoluto, mistura antiespasmódica, caldo de hora en hora... A los pocos días se restableció”

Bigarrenean, berriz, 25 urteko emakumearen egoera larria zenez gero Arrasateko mediku titularraren laguntza eskatu zuen zirujauak eta honela utzi zuen idatzita bere txostenean:

“... Convenidos en que no podía terminarse el parto por solo los esfuerzos de la naturaleza y que había que extraer la criatura por medio de la versión, pasé a practicarla. Esta se practicó del modo descrito en la primera observación, habiéndola dado primero el agua del bautismo, por sospecharnos la muerte de la criatura...”

“Boletín de Medicina, Cirugia y Farmacia” aldizkarian argitaraturiko idazki interesgarria honako hitz hauekin amaitu zuen Romualdo Saenz Quintanilla Arrasateko bigarren mailako zirujauak:

“ A estas observaciones ninguna reflexión científica puede hacerse por no tener nada de particular. Pues solo el darlas a la prensa ha sido mi objeto, el aconsejar a muchos profesores tímidos en operar, que una vez vista una posición viciosa y que sin operación no puede terminarse el parto, pasen inmediatamente a practicarla. Pues como dice el refrán, en la tardanza está el peligro y si no véase en mi segunda observación, que estoy seguro que si hubiera operado antes de dejar enclavar tanto la cara de la criatura se hubiese salvado, como hice en las posiciones del brazo de la tercera y cuarta, pues en ellas no dí lugar ni para avisar a ningún otro comprofesor. Mondragón, 29 de diciembre de 1851”

---

 (1) Medikuak izen osoa jartzen du

Ilustrazioa:  http:elinternautadeleon.blogspot

KARLISTAK ARAMAION. 1872-1876. Santa Cruz apaiza Aramaion

“Jaungoikoa, Aberria eta Foruak” zen karlismoaren oihua, Karlos VII. zuten errege gaia eta 1872ko apirilaren 21ean gatazka armatuari ekin zitzaion,  1876ko martxora arte iraungo zuena.

Araban indarra izan zuen hasiera-hasieratik, eta beste herrialdeetan bezala Arabak goi pertsonalitateak eman zituen karlismora. Agian eragingarrienak Rodrigo Ignazio de Varona eta Frantzisko Maria Mendieta izan ziren, lan politikoa egin zutenak, batez ere Batzar Nagusien bitartez. Eta Gerrako Diputazioa sortuko zuten.

Aramaion eragin zuzena izan zuen erreboltak. Oro har, batez ere herri mailan, Aramaio karlista zela esatea ez da asko arriskatzea. Noski bazirela liberalak ere, baina garaiko aramaioarrek karlismoaren goiburuekin bat egiten zuten.

Hurrengoko ekarpenetan, 1872-1876an Aramaioko giroa islatzen ahaleginduko naiz. Horretarako udal artxiboa eta garaiko prentsa arakatu dut. Hemen agertuko dena argazki bat besterik ez da. Izango dira gehiago, ziur. Bidea irekita geratzen da,  hortik barrena abiatu eta ikertzeko.

============..==========

1.- NORAEZA ETA SUFRIMENDUA HASTEN DA

2.- UDALTALDEAREN DIMISIOA

3.- GERRILLARI GAIZKILEAK?

4.- SANTA CRUZ ARAMAION

5.- AMAITU AL DA GERRA?

6.- KARLISTAK INDARTSU ARAMAION. 1873

7.- RODRIGO IGNAZIO VARONAREN DIMISIOA. 1874

8.- TELEGRAFO KARLISTA

9.- KARLISTAK HEZURRETARAINO? 1875

10.- ERREGE KUARTELA ARAMAION. 1875

11.- KARLISTEN PORROTA ETA GERRAREN AMAIERA. 1876

Euskonews aldizkarian argitaratu dudan artikulua dakart gaur hona, aurreko baten osagarria da eta.

Santa Cruz, misioetan

Asko idatzi da Manuel Ignazio Santa Cruz “Cura Santa Cruz”i buruz. Modu batean edo bestean literatura-astindu ederrak eman zaizkio elduaiendarrari, kolore guztietakoak. Izen beldurgarria bihurtu zuen berea Hernialdeko erretore izandakoak karlistaren aldeko bere jarrera oldarkorraren bitartez. Izen beldurgarria eta, aldi berean magikoa izan zen, XIX mendeko hirugarren herenean. Batzuek gogo garbi bezain miresgarria egokitzen diote eta beste hainbatek psikopatia higuingarria. Kristalaren kolorearen arabera.

Aurten betetzen dira ehun eta berrogei urte karlista-talde baten buruan jarri zela eta hainbat abenturaren ostean, liberalen tropak atzetik zituela, atzeman egin zuten, segituan Aramaion kartzelatuz. Santa Cruzen biografiaren zirrikituetatik barrena egingo bagenu, esan genezake huraxe izan zela gerrilariaren ibilbideko azken gurutze bidea. Behintzat Aramaion hartu zuen, aurrerantzean behin eta betiko erabiliko zuen bizitza-ildoa.

Santa Cruzek (Elduaien. 1842) Gasteizko Apaizgaitegian ikasi zuen eta baita bertan apaiztu ere. Hogeitabi urterekin iritsi zen Hernialdera eta aurki nabarmendu zen Isabel II-renganako kontrako jarrerarengatik, Don Carlos –Carlos VII- pretendientearen alde. Eta 1872an, erbestaldi labur baten ondoren ostera Gipuzkoara heltzeaz bat, mendira botatzen da armekin, liberal eta monarkiko isabelinoek adierazten zutenaren aurka borrokatzeko. Gutxi iraun zuen apaiz karlistaren lantegi hark. Baina goazen Aramaiora, 1872ko abuztuan.

Herriko udal kudeaketan liberal-disfrazarekin ari direla esango nuke. Korporazioa betetzen zuten zinegotzien artean  karlista kutsua zen gehiengoa, nahiz eta une haietan isilik samar eraman behar zuten sentimendua, bada ezpada ere. Udaletxea interbenitua zegoen, ejerzito espainiarraren menpe. Abuztuaren 10ean, hain justu hogeita bost urte geroago bide hartatik Canovas del Castilloren gorpua Madrilerantz eramango zuten egunean, Aramaiora Santa Cruz apaiza eraman zuten atxilotua, bere gerrilariekin Besaide ondoan erori ondoren. Irakur dezagun, espainiar ejerzitoaren “Narración de la guerra carlista. 1869-1876” (Madrid.1884) liburuak dioena: 

“Salió de Mondragón el 6 de Agosto un alférez del batallón  cazadores de Segorbe, con 21 soldados y cuatro miqueles, escoltando un convoy de 41 fusiles giratorios, y de municiones que  debían ser transportados á Vergara: sorprendido en su marcha  por una partida, cuya existencia se ignoraba, mandada por el  cura de Hernialde, D. Manuel Santa Cruz, abandonó el convoy  y se replegó con la escolta á unos caseríos inmediatos, y se  refugió en uno de ellos con ocho soldados (dos de éstos heridos), mientras el resto de la fuerza, con tres heridos, lo hacía en otras casas inmediatas. En esta situación se hallaba á la llegada del capitán Comandante militar de Mondragón, que,  tan pronto como tuvo noticia de lo ocurrido, se trasladó al lugar  del suceso. Activamente perseguida la partida por el jefe de  miqueletes Urdapilleta, con los individuos á sus órdenes y la  segunda compañía de Segorbe, logró hacer prisionero en el  monte Bezáire (Vizcaya), al referido cabecilla Santa Cruz, y le condujo á Aramayona”

Markatuta dagoen balkoitik ihes egin zuen

Aramaion suziriak bota bide zituzten liberalek apaiza herriko etxeko kartzelan sartu bezain laster. Udaletxeko goialdeko gela batean jarri zuten preso.

Heriotzara kondenatu zuten epaiketa azkar batean eta diotenez herrian tristurazko giroa nagusitu zen. Gasteizen zegoen Primo de Rivera brigadierrari -1923an estatu kolpea emango zuen jeneralaren osaba- abisua eman zioten, Aramaiora joan zedin, exekuzioa zuzen-zuzenetik segitzeko. Eta kaperan jarri zuten Santa Cruz. Dena den, bere heriotzaren zeremonia zapuzteko prest zegoen apaiza, eta aparteko maina eta abileziarekin zaintzako soldadua engainatu ostean Udaletxeko balkoitik kalera jauzi egin zuen gaueko iluntasunean. 

 

Orkatilan zauritua egon arren, korrika desagertu zen inguru haietatik Errotabarri aldera. Errekara sartu zen eta osin batean ia-ia hogeitalau ordu eman zituen. Tarte luze hartan bere burutik igarotako gogoeten berri emango du urte batzuk geroago Santa Cruzek berak zenbait idazkitan.

Hamabi ordu Aixolako errekako uretan sartuta egon ondoren, ur ertzetik pasatzen ari zen baserritar bat ikusi zuen. Juan Antonio Unzueta zen. Iheslariak deia egin eta esan zion: “Santa Cruz naiz; karlista zarela nahiz liberala, atera nazazu hemendik” Unzueta maizterra zen, “Errotabarri” baserrian, eta ugazabaren administratzailearengana jo zuen albistearekin. “Han jak” azaldu zion labur, berez karlista zen Pedro Jose Madinari. Eta horrek erantzun zion: “Heuk ikusi dok ala berak eskatu laguntza?” Aurkikuntza nola izan zen argitu ondoren Madinak utzi zion Santa Cruz etxera eramatea. Ordu batzuk geroago, seguruago egongo zelakoan, “Errotabarri”tik Etxaguengo “Labeaga”ra eraman zuten apaiza eta handik, azkenik, Gantzagako “Urdingio”ra.

Balendin Larrañagaren semea, 1927an

Aipatu behar da, urte hartako otsailaren lehenengotik, Jose Leaniz-Barrutia alkatearen lehendakaritzapean Pedro Jose Madina Aramaioko zinegotzia zela. Talde berean horren anaia Martin, eta lehengusu Juan Jose ere ari ziren. Karlistak genituen. Urte batzuk geroago –1916ko urtarrilean, hain zuzen- Pedro Jose Madinaren seme Frantzisko izan zen hautatua Aramaioko alkate. “El Eco de Alava”ren arabera (1): “Prestigioso jaimista”

Pedro Jose Madina zinegotziaren baimenarekin, beraz, “Urdingio” baserrira iritsi zen Santa Cruz. Bertako ugazaba Balendin Larrañaga zen eta urte hartako otsailaren lehenengotik ere Gantzagako auzo alkatea. Atera kontua, beraz, zein nolako sekreturekin ibili behar izan zuten lagun haiek, Udaletxea okupatuta zeukaten indarrek iheslariaren berri izan ez zezaten.

 “Urdingio” baserriko eskaratzean jasotako harrera eta berarekiko sentimendu abegitsua ez zaio Santa Cruzi sekula ahaztuko. Ezagunak ditugu, Colombiako Pastotik –misiolari lanetan ari zela- Aramaioko erretoreari igarotako eskutitzak. Aurreneko aldiz, eskutitz horiek “Nuestro misionero/Gure mixiolaria” deritzan aldizkarian publikatu ziren 1927an, Manuel Lekuonaren idazlan osagarri batekin. Lehen gutunean, 1925eko martxoaren 3ko datarekin, Santa Cruzek zioen:

Urdingioko eskaratza, 1927an

“¿Cómo pude olvidar el nombre de aquel caserío? ¡Qué conjunto de cosas tan tiernas presencié en ella! Allí fue donde me parecieron retratadas todas las hermosuras vascongadas. Había allí dos ángeles (2) (así les llamo yo) que se ocuparon dulcemente, el uno en freir urdaya (jamón) y no sé qué cosas más; el otro, en frotar con aguardiente mis pies. ¡Había que considerar qué sentimientos tan dulces! Los jóvenes hacían guardia. El mayor de la casa me contemplaba con los brazos cruzados; tenía a la vista un libro... ¿Qué leería? Se necesitaría un corazón muy tierno para describirlo...”

“Anoche rezamos el Rosario por Vd. ¡Qué ansias teníamos de ayudarle!... Si hubiéramos podido hablarle” –me decía el mayor. En fín; es cosa de nunca acabar esa gente y ese caserío. ¿Cómo olvidar tanta dulzura? Lo que por mí pasaba ¿cómo describir? Entonces fue cuando hice el voto de venir a las Misiones, en honra a la Virgen”

Eta Santa Cruzek Aramaioko abadeari eskatzen dio, arren, bere eskerrona azaltzea bai baserriko jendeari eta baita aramaioar guztiei, beraren arimaren aldeko otoitza erregutzen dien batera. Amaiera hitz hauekin ematen dio eskutitzari:

“Basta por ahora. Queda mucho por decir. Tengo deseos de subir al cielo y desde allí echar una soga larga a Aramayona. En fín, son  cosas que hace decir el corazón. Soy Manuel Ignacio Santa Cruz S.J”

Santa Cruzek, dakigunez, beste bi eskutitz bidali zizkion Aramaioko abadeari, bigarrena 1925eko uztailaren 25ean eta azkena 1926ko ekainaren 26an. Eta horietan ere misiolariak sentimendu berdina azaltzen zuen aramaioar herriarekiko. Eskerroneko bere agiri publikoan Juan Antonio Unzueta baserritarrari buruz idatzi zuen “el mejor hombre del mundo” zela.

Hasieran nioen bezala, apaiz gerrilariaren inguruan asko idatzi da. Lerro hauetara Aramaioko herriarekin zerikusirik izan zuten zenbait zehazkizun bakarrik ekarri nahi izan ditut. Amaitzeko, datu bitxi bat: Colombiako San Ignazio misio jesuitikoan hil zen. Noiz? 1926ko abuztuaren 10ean. Hain justu, Aramaioko Udaletxera preso sartu zuten egunean, baina  berrogeita hamalau urte geroago.

---

(1) "El Eco de Alava” 1916-01-05

(2) Arrasateko Jaxinto Heriz adinduari 1979an egin nion elkarrizketan adierazi zidanez, Santa Cruz apaiza “Urdingio”-n egon zenean, Petra Arana bere ama neskame ari zen baserrian. Izango ote zen aingeru haietako bat?

Argazkiak: “Nuestro misionero/Gure mixiolaria” (1927)