Arrasate eta Aramaioko historia txikiaren zehazkizunak eskaintzen ahaleginduko den espazio xumea da HOTS BEGI DANBOLINAK. Eta Pedro Ignacio de Barrutia, Aramaion jaiotako arrasatearrak XVIIIan idatzi bezala, "emaytera dator, milla barrion". Hala bedi.
urtarrila 31, 2024
ARAMAIOKO EKONOMIA AHULA, 1699
urtarrila 24, 2024
UNION CERRAJERAREN YALE GILTZA. MODERNITATEAREN GILTZA
1888an Bartzelonan |
Duela zenbait urte idatzi nuen XIX. mendearen amaieran herriko industria iraultzarako atartean zegoela Arrasate. Industriak aurrera egiten zuen heinean herriko produktuak kanpora ateratzeko premia begi bistakoa zen, industria egonkortuko bazen. Kanpo erakusketak ziren, gaur bezala, sistemarik egokienetakoa, nahiz eta garaian ez ziren oso ugariak. Baina erakustoki publiko eta ireki batean produktuak modu masiboan aurkez zitezkeen. Oihal ona kutxan saltzen dela dioen atsotitzak ez du balio lehia denean.
Vergarajauregui, Resusta y Cia 1869an osatu zenerako sarrailagintzako sektorean bazebiltzan beste fabrikatzaile batzuk , gehien bat tokiko merkatuetara heltzen zirenak. Eta ez zegoen beste biderik, merkatal politikan inbertitzea baino. Horregatik katalogo txukun, erakusgailu apropos eta erakusketetan intziditu zuen enpresak. Horren adibidea da, 1888ko Bartzelonako erakusketan arrakasta handia izan zutela Arrasateko sarrailek.
Gero Unión Cerrajera S.A sortu zen 1906an, eta enpresa berriak politika komertziala areagotu egin zuen, bere merkatua estatutik haratago eraman baitzuen, Europa, Afrika eta Ameriketaraino.
Nik beti erlazionatu dut XX. mendearen Arrasateko modernitatearen esnatzea Unión Cerrajeraren produktu batekin: YALE giltza. Mendetako ohiko giltza – burdin forjatukoa- Estatu Batuetan Yale etxearen profil zerratuko giltzak ordezkatu zuen. Inbentoa UCEMek eskuratu zuen bere produktuetan aplikatzeko eta 1915-36 bitartean estatuko fabrikatzaile bakarra izan zen. Unión Cerrajeraren gaineko historia bat idatzi zuen Iñigo Agirrek bere lanean zioen moduan, enpresak Zaldibarreko instalazioetan pabiloi berezi bat prestatu zuen bere teknikoentzat, begi luze eta espioietatik babestuta egon zitezen.
1929an Sevillan |
Eta enpresa moderna hartan burututako merkatal estrategiari dagokionez, ondo dago gogoratzea 1929-30ko Sevillako Exposición Ibero-Americana ospakizunean parte hartu zela, beste euskal enpresa batzuekin batera.
Behean Sevillako Erakusketara UCEMek eramandako YALE giltzaren erakusgailua, orduko eta gaurko argazkietan.
Huraxe zen izar produktua, sarrailgintza sektoreko produzkioa bestelakotu zuena.
Yale zeritzan giltzak irauli egin zuen merkatua eta bonbilloen ekoizpenean lan egiten zuten Gregorio Aiala eta Teodoro Etxebarria teknikoek erdi ezkutuan aritu behar zuten, fabrikazio metodoa inork kopia ez zezan.
Aipa dezadan, halaber, Sevillako topaketa erraldoi hartara, Arrasaterekin erabat lotuta zegoen beste enpresa bat agertu zela, nahiz eta instalazioak Errenterian zituen. “Gregorio Echevarria y Compañía S.en C” zen, “Euzkaria” izenarekin ezagutua. Osagai elektroteknikoak ekoizten zituen eta bere ugazabak Arrasateko Elmako Gregorio Etxebarria Zubia, Daniel Arkauz Leibar eta Pantaleon Leibar Egidazu ziren.
Garbi dago, Arrasateko industria beste aro berri batera igaro zela XX. mendearen hasieran eta horixe izan zen geroko garapenaren motorea.
Argazkiak: JMVM
urtarrila 17, 2024
UDALAITZEKO BASELIZA ATERPE. 1928
Arrasaterrak baselizako hondarretan |
urtarrila 10, 2024
JOSE PRADERE ARRASATEKO DULTZAINA EGILEA
Praderetarrak |
Sebero Altuberen biografia azaltzeko idatzi nuen liburuan (1979) garbi asko adierazi nuen goi mailako dultzaina jolea izan zela hura, bere anaia Benignorekin batera. Ordukoak dira ondokoak:
“ Ba al dakizu, irakurle, Sebero lehen mailako
dultzaineroa zela? Arrasateko orduko denborako jende askok gogoratzen du, nahiz
eta orduko “kronikak” ezer ez esan horretaz.
Hirukote bat osatzen zuten Seberok, bere anaia
Benignok eta Kristobal Bedia gazteak. Honek 9 urte zituen trebetasun handiaz
bere biei laguntzen zienean. Benignok 20 eta Seberok 18 izango zituzten”
Urrutiko garai haietan nik ere ez nekiena da
Arrasaten dultzaina egile entzutetsu bat izan zena. Gaurkoan datu banaka batzuk
emango ditut – batzuk ezagunak dira, Juan Mari Beltran adiskideak “Dultzaina
Gipuzkoan, 1950era arte” liburu ederrean argitaratu baitzituen 2004an.
Jose Beltran Pradere Uribesalgo Arrasaten jaio
zen 1827ko otsailaren 14an. Aita, Juan Beltran Pradere Pradere (1) Frantziako Arguenos herrixkakoa zen, Goi
Garonakoa. Beraz, ez bide zen euskalduna, inon publikatu den moduan. Frantziarra
Arrasateko Eulalia Uribesalgo Moyarekin ezkondu zen 1825ean eta bi semeren
gurasoak izan ziren: Juan eta Jose Beltran. Azken honi dagokio gaurko
protagonismoa.
Jose Pradere Uribesalgo birritan ezkondu
zen, 1859 eta 1873an, Maria Joakina eta
Josefa Antonia Karrera Kataide ahizpekin, hurrenez hurren. Arrasateko 1887 eta 1897ko industria
zentsuetan Jose Pradere “latonero” bezala agertzen da. Gure pertsonaia, 1898ko
urriaren 13an hil zen.
Jose Pradereren dultzaina bat |
Horrexegatik dakigu Jose Pradere Uribesalgok
beste anaia bat zuela, Juan, Durangora bizitzera aldatu zena eta hark ere
dultzainak fabrikatzen zituela, latoizkoak. Eta bi anaien eskuetatik atera
ziren instrumentuek “Pradere.Durango” eta “Pradere.Mondragón” marka daramate.
Juan Mari Beltranek dio bere liburuan:
“Pradere anaiek latoizko dultzainak egiten
zituzten, batzuetan zilarreztatuta eta besteetan bere latoi kolorearekin
saltzen zituztenak. Metalezko dultzaina hauek, zurezko dultzainen antzeko
neurri eta tonalitatean daude eginak… Ezagutzen ditugun “Pradere.Mondragón”
markako dultzainak zilarreztatu gabeko latoizkoak dira”
Eta karakteristika gehiago ematen segitzen du Beltranek:
“Durango” nahiz “Mondragón” izan, dultzaina
guztiek pita sartzeko zabalagoa den errefortzu bat dute goiko muturrean. Bi
modeloetan, goiko muturretik beheko kanpairaino tutuaren forma berdina da. Gure
eskuetan izan dugun “Pradere-Mondragón” markako dultzaina bat Tolosako
txistulari eta dultzainero den Jose Ramon Garikanorena da. Dultzaina horrek
gaur egungo pita batekin ondo funtzionatzen du”
Zenbat dultzaina egin zuten ez dago jakiterik. Ezta Arrasateko dultzaina joleek Pradereren instrumentuak erabiltzen ote zituzten ere. Normalena izango zen herriko dultzainak jotzea. Baina batek daki!
Bestalde, Jose Pradererekin segituz, latoia ez
zen erabiltzen zuen langai bakarra, ezta salgai bakarra ere. Itzuliko naiz
pertsonaia horrekin, bere beste merkatal-alde batekin.
(1) Jose
Mari Agirre Kerexetari esker dakit datua. Bihoakio nire eskerrona
Argazkiak: Espainiako Liburutegi Nazionala (Pradere sendia), Juan Mari Beltranen liburua (beste biak)
GERRAKO DIPUTAZIOA ARRASATEN, 1794
“Un personaje político de la pasada situación, visitando este archivo municipal de mi cargo, la tarde del 29 de junio último, me preguntaba: “¿Y dónde se celebraron las famosas Juntas del año 1794?” “Ahí, en ese salón mismo por donde V. ha penetrado en este recinto, le contesté” Y viendo excitada su curiosidad, le añadí que siendo el hecho de que me hablaba un acontecimiento histórico notable, apenas se tenía noticia de él en este pueblo, y que más de una vez había yo dudado del hecho, en vista del mutismo de los publicistas, hasta que el Sr. Soraluce desapareció mis dudas con la publicación de su Historia General de Guipúzcoa"
Nikolas Soraluzek bere liburuan (1870) dio: “… de bien distinto género y que tanta gloria refleja sobre Mondragón, fue su iniciativa y realización de las Juntas extraordinarias de primeros de setiembre de 1794 en su pueblo, conocidas con el nombre de las de Los Dieciocho pueblos de la Alta Guipúzcoa, precisamente cuando el ejército francés invasor dominaba la mayor parte de la provincia…” Baina itzul nadin Madinabeitiaren artikulura:
"Rota la línea de Vera por el ejército francés de la la República, o sea de la Convención; perdidos Irún y Fuenterrabía y capitulado San Sebastián, se trasladó por mar a Guetaria la Diputación de la provincia, representada por la persona de D. José Fernando de Echabe y Romero, y D. Bernabé Antonio de Egaña, secretario.
Para el 30 de noviembre de 1794 la Diputación se había trasladado a Vitoria, bajando al mes siguiente a Salinas, en donde permaneció hasta la entrada del francés en Mondragón, que lo efectuó en la mañana del 16 de julio de 1795. Ya el 10 de agosto, la que residía en San Sebastián convocó a sus pueblos a Junta en Cestona para el 18 del mismo mes, y sabedor de ello el señor Conde de Monterrón (2), que se hallaba en Briviesca con el delegado regio D. Miguel de Mendinueta, dirigió cuatro oficios para circularlos rápidamente con peatones ágiles de este pueblo a los dieciocho confederados, en que se negaba la legitimidad de la convocatoria, puesto que el rey no reconocía otra Diputación que la nombrada en Mondragón los primeros días de septiembre de 1794 y reelegida por tiempo determinado en las Juntas de Salinas de julio último.
Cada alcalde debía suscribir al pie del oficio el atestado de quedar conforme, y devolverlo al propio conductor. Tengo a la mano aquellos cuatro oficios que se corrieron todos en un mismo día, que fue el 16 de agosto, a excepción de Cestona y Deva fechados el día 17. No puedo prescindir de estampar las firmas de aquellos esclarecidos vascongados que a tanta honra tenían la independencia de su país…”
Argazkiak: JMVM