GARTZIARENA, ARAMAIOKO MEDIKUA, XX.ean

Zeferino Gartziarena

Herri guztietan gertatzen da pertsonaiaren batek berebiziko indarra hartzea dagokion ofizioarengatik eta herri-oroimenean pertsonaia bera izatea ofizio horren erreferentea. Aramaioko XX. mendean zehar medikuntzari zegokion erreferentzia hori mediku batek bereganatu zuen: Zeferino Gartziarena. 

Mende erdia eman zen  duela bi urte Gartziarena hil zela baina oraindik ere gizon haren irudiak indarrean segitzen du aramaixoar askoren baitan. Gasteizen bizi dira mediku haren bi alaba –Begoña eta María Dolores- eta eurekin egon naiz aita zutenaren gaineko oroitzapenak astintzen ari. Merezi izan duelakoan nago eta irakurleekin konpartitu nahi ditut, Aramaioko biztanleen osasuna urte luzez zaindu zuen gizonaren nondik norakoak.

Zeferino Ignazio  Gartziarena Otaegi Lizartzan jaio zen 1890eko abuztuaren 28an (1) Aita Migel Eusebio – Berastegikoa jaiotzez- Lizartzako medikua zen eta Zeferinok aitaren bideari segitzea erabaki zuen, medikuntza ikasiz. Valladoliden burutu zituen bere ikasketak eta lanean hasi zen, lehenik Abadiñon eta jarraian Gipuzkoako Mutiloan. Maria Gillermina Telleria Jorge segurarrarekin ezkondu zen Zeferino  1916ko abuztuaren 26an eta Mutiloan bizi izan ziren 1919ra arte eta bertan jaio zitzaien lehen  alaba, Liernia, ume hil zena.

“Aramaioko Batzokia. Ehun urte” nire liburuxkan azaldu nuen moduan, Udaletxera aurreneko abertzaleen eragina heldu zenean herriko medikua euskalduna izateko komenientziaz hasi zen eztabaidatzen udal bilkuretan. Gauzak ez zeuden oso diferente gaur egunekoetatik, eta hain gai logikoak ezezkoak jasotzen zituen behin eta berriz jarrera politiko atzerakoienak defendatzen zituztenengandik.

1916ko udal akta: medikua euskalduna

Horren adibide garbia da, 1916ko uztailaren 5ean ez ohiko bilkura izan zuela Udal Batzordeak – zinegotziek eta auzoetako zergadunen artean buruturiko zozketaz hautatutako herritarrek osatua- mediku berriaren izendapenaz aritzeko. Ordura arteko Felix Condek uko egin zion karguari eta Batzordeak deialdia egitea erabaki zuen. Baldintzak? Ofiziokoez gain, zenbait batzordekidek eskatu zuten mediku berriak euskara ezagutu behar zuela. Eta horrek zatiketa eraman zuen batzordera. Bozkatu egin zen gaia, eta medikua euskalduna izatearen alde EAJko hiruek eta beste hiruk eman zuten botoa. Baina alkatea eta beste bost kide ezetzaren aldera lerrotu ziren. Boto zuri bat izan zen. Errepikatu egin zen botazioa, emaitza berdinarekin. Orduan alkateak kalitatezko bere botoa erabili zuen eta ondorioz atzera bota zen euskara jakitea baldintza izatea. 

Gartziarenaren lehen udal bilera. 1919

Deialdi hartatik mediku titularra izendatutakoa Fuldain Bakero izan zen. Elorriotik egin zuen aldaketa Aramaiora eta bi urtez iraun zuen Aramaion. Ostera egin zen deialdia 1918an. Ordurako alkatea Benito Jauregi zen, EAJkoa eta lehen alkate abertzalea, eta euskarari lehentasuna eman zitzaion hautagaia baloratzeko orduan. Baina hautagai bakarra agertu zen eta berari eman zitzaion plaza: Migel Rodriguez Vadillo, San Vicente de la Sonsierratik zetorrena.Baina honek 1919ko urtarrilean aurkeztu zuen dimisioa. Deialdi berrian, euskara jakitea derrigorrezkoa ipini zen, nahiz eta hamahiru kidetatik bostek kontra bozkatu zuten eta batek zuri. Eta deialdia hartara aurkeztu zirenetako bat Zeferiko Gartziarena izan zen. Eta urte hartako martxoaren 4ko aktan Udal Batzordearen erabakia irakurtzen da: 

“Se dió cuenta de una instancia de D. Ceferino Garciarena y Otaegui, con la que acompaña varios documentos para justificar llena las condiciones del anuncio para la provisión de la plaza de Médico Titular de este partido y suplica se le agracie con dicho cargo.

La Junta por unanimidad acordó adjudicar la plaza de Médico Titular de este partido a D. Ceferino Garciarena y Otaegui, con el sueldo anual de mil setenta y dos pesetas y cincuenta céntimos, siendo el contrato por tiempo ilimitado, y con las condiciones que se han tenido en cuenta para otros titulares” 

Udalaren erabaki formala hartu aurretik bazebilen Gartziarena Aramaioko osasun arazoetan buru belarri.

Senar-emazte gazteak Aramaioko Nardeaga kaleko lehen zenbakiko etxearen bigarren solairuan jarri ziren bizitzen. Han jaio ziren beste hiru alabak: Begoña (maistra izango zena Arabako zenbait herritan) Arantza (moja, Arrasateko Igokunde komentuan) eta Maria Dolores (aitari bere lanean lagundu ziona) 

Aramaion lan itzela egin behar izan zuen Gartziarenak. Mutiloan baino biztanle gehiago edukitzeaz gain Aramaioko auzoak oso barreiatuta daude eta horrek, garai hartan, medikua egunaren tarte luzez etxetik kanpo egotera behartzen zuen. Oleta ezik, gainerako auzoak bisitatu behar zituen eta egunero goizeko 6etan ateratzen zen etxetik bere betebeharren premian zeudenenganaino heltzeko. Oinez egiten zuen bidea, oraindik ere argi ikusten dugun ohiko bere janzkera harekin: polainak, media kainako botak, kapela euri-oihalekin eta eskuan farola. Duela mende oso bateko itxura harekin oroitzen dugu Zeferino Gartziarena, Aramaioko edozein baserritarantz abiatzeko beti prest. 

Gartziarena, ohiko  janzkeran

Baserriz baserriko bere ibili behar hark ekarri zion Aramaioko etxe guztien gora beherak inork baino hobeto ezagutzea. Karitateko Udal Batzordearen kidea zenez gero, talde horren bileretara eraman behar zituen, askotan, mediku gisa burututako bisita haietan jasotako berriak. Horrela, 1928ko irailaren 6koan: 

“Se dio cuenta de un oficio del Médico Titular en el que manifiesta que en la visita efectuada según costumbre a D. XXX, enfermo en Barajuen, lo ha encontrado en la más completa miseria por lo que solicitaba la reunión de esta Junta para resolver lo que proceda. La Junta por unanimidad acordó facilitar del Santo Hospital cuatro sábanas y un jergón, satisfacer 0´25 pesetas a D. YYY por el cuidado y limpieza del enfermo diario; facilitar también las fundas de almohada y obligar al hijo venda una vaca, depositando su importe en la Depositaría Municipal o secretaría, para que diariamente reciba lo que necesita su padre, ya que el ganado es del enfermo” 

Baina, jakina, baserrietatik egunero eman beharreko biraz gain, etxeko kontsultan ere errezibitzen zituen gaixoak. Hori eguerdiko 12etatik aurrera egiten zuen, auzoetako bira bukatu ondoren. Bazkalostean, uzten bazioten, lo kuluxka egiten zuen eta arratsaldeko 7etan berriro irekitzen zuen kontsulta, batez ere goizetik Arrasaten lanean ari zirenentzat. Horixe izan zen Gartziarenaren lan erregimena, berrogeita zortzi urtez. Eta hain tarte luze eta zabalean mediku hark denetariko gaixotasunei egin behar izan zien aurre, tifusa, difteria eta tuberkulosia barne. 

Maria Dolores alaba

Maria Dolores alabak oroitzen duenez, bere aitak oso gutxitan erabili zituen Aramaioko botikako preparatuak, nahiz eta iritzirik onena zuen Mario Boneta botikariaren profesionaltasunari buruz. Gartziarenaren ustez, Boneta zen berak ezagututako botikaririk iaioena. Farmazia industriako sendagailuak bakarrik errezetatzen zituen, beraz, Gartziarenak eta esan daiteke berarekin eman zitzaiola etena herrian botikaren ohiko usadioari eta XX. mendeko bigarren hamarkadan aramaioarrak produktu farmazeutikoak erabiltzen hasi ziren, herriko medikuak aginduta.
 

Etxeko lan gelako apaingailua

Zeferino Gartziarena oso gizon metodikoa izan zen, aramaioarren afektua irabazi zuena. Bitxikeria irudi daiteke, bera Aramaiora euskaldun izateagatik iritsi zen arren batzuetan alaba Maria Doloresen itzulpen zerbitzua behar izatea, medikuaren euskalki nafarrak eta aramaioarrenak talka egiten baitzuten askotan eta zenbait herritarrekin alabaren bitartekotza ezinbestekoa zitzaion korapiloa askatzeko. Metodikoa eta aszeta samarra izan zen bere ohituretan. Kafea eta noizean behin zigarrotxoren bat izan ohi zuen biziorik markatuena. Eta ahal zuenean, “Polico”reneko tertuliak atsegin zituen, Patxike Ibaberen esku trebeak askari-afaria prestatzen zuen bitartean. 

Mendarozketa-Gartziarena

Santa Agedara jaisten zen aldian behin Ricardo Añibarro eta Julio Olaran bertako medikuekin hitz aspertuak edukitzera. Olaranen ikaskidea izan zen Zeferino, Madrilen. Pablo Mendarozketa Garagartzako pintorea ere laguna zeukan. Horretatik aparte, Gartziarena gutxitan ateratzen zen Aramaiotik, mediku titularra izan zen bitartean lanak bete baitzituen bere tarterik luzeenak. Hori bai, etxe-giroan gustura egoten zen, irakurtzen eta musika klasikoa entzuten. Emazteak pianola jotzen zuen eta etxera lagunak hurbiltzen ziren kontzertu apaltxo haiek entzutera. Oso adiskide handia zeukaten Katalina Urzelay, bere elkarrizketarako dohain bereziarekin senar-emaztearen sinpatia bereganatu zuena.

Indalezio Ojangurenekin

Gartziarena Ibabeko Kofradiaren kidea izan zen. Behin bitartekari lanak burutzea eskatu zitzaion, Ibabeko zelaitxoan dantza lotua egitea debekatua zegoeneko auzi famatuan. Medikua oso elizkoia zen eta Maskariano, Ibabe eta Eguzkierripako gainerako baserrietara joaten zen guztietan derrigorrezko bisita zuen Andra Mari baselizara, bere debozioko Birjinari otoitz bat egiteko. 

Frankistak 1937an Aramaiora sartu zirenean salatua izan zen Gartziarena, abertzale izateagatik omen, eta hiru urtez egon zen espedientatua. Ondorio larriagorik gabe alde horretatik, bere ohiko lanarekin segitu ahal izan zuen, baserrietara iritsi ahal izateko – ohiko jantziez gain- besoko argigarri bat eraman behar izan zuela, 44 zenbakiarekin.

Behin erretiroa hartuta

Zeferino Gartziarenak erretiroa hartu zuen 1961eko abuztuaren 26an, 71 urterekin. Mediku bezala bizitza osoa Aramaion eman zuela esan daiteke, bertan 42 urtez aritu baitzen. Lehenik udal mediku bezala eta 1944tik administrazio zentraleko funtzionario publiko moduan, tokiko osasunaren zerbitzura. Formula batean edo bestean Gartziarenaren dedikazioa erabatekoa izan zela adierazten dute mediku hura hurbildik ezagutu zuten guztiek.

 
Aramaioko “mediku zaharra” – horrela deitzen diote oraindik ere herritar askok- 1963ko abenduaren 11an hil zen Aramaion bertan. Handik lau hilabete eskasera emaztea zendu zen. Eta Gartziarena alabek Aramaiotik alde egin zuten betiko. Egun ez da sendi haren arrasto fisikorik Aramaion. Bakar-bakarrik oroitzapenek irauten dute bizirik, horiek ere gero eta ahulagoak.

---

 (1) Data hori ematen du Lizartzako bataio liburua., Sendian, ordea, abuztuaren 26an ospatzen zen, hain zuzen ere eliza katolikoaren egutegiko San Zeferino datan. Zeferinoren ezkontza ere abuztuaren 26 batean izan zen.

http://www.fentmuntanyaiformacio.es

 Argazkiak: Gartziarena alabak