otsaila 29, 2012

GAUEKO: GARAGARTZAKO MITOA, AKER BIHURTUTA




Justo Jáuregui-Arraburu historia egileak, "Anteiglesia de Garagarza (Mondragón) 1949" bere idazki argitaragabe interesgarrian gogoratzen duenez, euskal mitologian bada
"Dixan" ezkerreko baserria da
pertsonaia bat, Gaueko deritzana, izenak antzematen duen moduan iluntzeko nagusitzat hartzen dena.  Toki guztietan berdin ez dena, ordea, mito horrek hartzen duen itxura da. Jose Migel Barandiaranek bere “Mitología vasca” liburuan dioenez,  Gaueko batzuetan deabrutzat hartzen zuten eta beste hainbatetan jentil jainkotzat. Behi itxura har zezakeen eta baita lehoiarena ere.

Jauregi-Arraburuk azaltzen digunez, Garagartzan Gaueko aker bat bihurtuta agertzen zitzaien, behin ilunduz gero etxetik kanpo ibiltzen zirenei. Eta bere idazkian honela deskribatzen du mitoa, berak 1949an auzoko Jose Orueri entzun zion bezala:

“Dixan pastoriei egun baten ardi batzuk faltau jakon. Gabien kanpuen geldiketan sien ardixek, aserixek ittota agerketan sien hurrengo goixien. Orregaittik, ilundute egon arren, ardixek topetan juen san.

Bera “Artasu”n ebillela, ardi arrana “Atxabal”en entzun auen. Juan san “Atxabal”era ta orduen arran-otsa “Bostate”n entzuten san. Juan san “Bostate”ra ta... itxure bildurgarrisko aker bat ikusi auen. Orduen akerrak esan autzen:

-“Es-takik setako joten dauen “kerie”? Eskerrak ori ein dualako (“aitien” ein auen pastoriek) Gaurkuaittik  parkaketan dustat; bañe beste bein es ai dexkuidau kerie jo ta gero kanpuen ibiltten”

Artu auen sustuas, pastorie geixotu ein san”

Garagartzako historia egileak berak egiten du idazkian gaztelaniazko itzulpena:

“Al pastor del caserío “Dixana” se le habían extraviado unas ovejas. Las ovejas que quedaban fuera del redil durante la noche aparecían al día siguiente ahogadas por el zorro. Por eso, a pesar de haber anochecido, el pastor fue a buscar las ovejas.

Cuando llegó al monte “Artasu” oyó el cencerro (de sus ovejas) en “Atxabal”. Fue a “Atxabal” y entonces sonó el cencerro en “Bostate”. Fué a Bostate... y se encontró con un macho cabrío que le dijo:

- ¿No sabes para qué es el toque de queda? Gracias que has hecho eso (el pastor se había santiguado) Por hoy te perdono. Pero en adelante, ten mucho cuidado de no andar fuera de casa después del toque de queda”

Del susto que se llevó, el pastor cayó enfermo”


Argazkia: Jose Mari Etxabe

otsaila 22, 2012

ARAMAION TELEFONOA: 90 URTE



Aurten laurogeita hamar urte izango dira Aramaioko Udalak telefono zerbitzua eratzeari ekin zionetik. Arabako beste herri askotan telefonoa errealitatea zenez gero, aramaioarrok kanpaina hartara euren buruak gehitzea beharrezkotzat jo zuten. Udal korporazioaren buru Remigio Garro Mendia zen garai hartan.

Garro alkateak 1922ko otsailaren 19an hitz egin zien beste zinegotziei, “de informes fidedignos” ezagutzen zuela, handik gutxira Arlaban aldera helduko zirela estatuko eta Gipuzkoako telefonoen lineak eta hartarainoko kostua Arabako Diputazioak eta Gasteizko Udalak ordainduko zutenez gero “sería muy factible con un poco de sacrificio por parte de este Ayuntamiento de Aramayona se lograse establecer un locutorio”  Udalak aho batez onartu zuen eskabidea egitea, konexioa Santa Agedan egin zitekeelarik suposatuz.  Telefono lineari eusteko posteak zein horien garraio kostua udal aurrekontuetatik ordaintzea erabaki zen. Aldi berean, udaletxean gelatxo bat prestatzea eta udal langile bat zerbitzua eman zezan trebatzea onetsi zuten udal arduradunek.

Santa Agedaraino heltzen zen Gipuzkoako aldeko telefono sarea eta Arlabanekoa Gasteiz-Arrasate-Bergara trazatuan  zegoen. Lehen ideia, beraz, lokutorio bat eratzea izan zen. Baina urte hartako abenduaren 10ean urrats sendoago bat eman zuen Udalak eta “udal telefono estazioa” eskatzea erabaki zen. Erantzun zitzaion Udalari konexioa egitea Gasteizko estaziotik egin beharko zuela eta hori garestiegia zen Aramaioko udal aurrekonturako.

Beraz, ostera lokutorio bat edota Arrasateko abonatu bat bezala funtzionatzeko ideiara pasatu zen. Eta 1923ko uztailaren 16an Gipuzkoako telefono sarera konektatzeko baimena eman zuen estatuko Telekomunikazio eta Telegrafoetako zuzendaritzak.Udalak hil hartako 23ko bilera-aktan jaso zuen, baimena tramitatu zuen pertsonarentzako eskerrona, “autorizando a la presidencia para que vea de significar a tan digno funcionario el agradecimiento por su valiosa cooperación” Bide batez, Jose Maria Gonzalez de Etxabarri senatorearentzat ere erabaki zuen “hacer constar en acta el agradecimiento profundo de esta corporación y vecindario todo hacia tan digno paisano y hacer constar también su nombre entre las personas que más se han distinguido en favorecer a este Municipio”

Posteak jartzeko zuloak prestatzeari ekin zitzaion eta herritarren auzo lanaz baliatu zen korporazioa. Betebehar horretatik Olaeta auzoa libre geratzen zen eta baita Ulezar, Gatxikarro, Arrupe baserriak ere. Bere beharkizunarekin betetzen ez zuenak zazpi pezetako isuna ordaindu zuela jakinarazi zuen Udalak. Bestalde, auzo lanean ezin zuten hamazortzi urte baino gutxiagokoek parte hartu. Udalaren kontura geratu zen langileen ardoa. Denera 133´50 litro banatu ziren,106´80 pezetako kostuarekin. Gipuzkoako telefono sareak, berriz, poste eta beste materialaren gaineko faktura pasatu zion Aramaioko Udalari: 1.497´97 pezeta.
Bestalde, Udaletxeko aretoaren egokitzapen obrak hasi ziren eta urriaren lehen egunean jarri zen martxan zerbitzua. Eta hil horren 7an erabaki zuen zerbitzuaren arduraduna Simon Landa udal idazkaria izendatzea, 400 pezetako urte-sariarekin. Idazkarien Legeak izendapena ezeztatuz gero, udal zerbitzuaren arduraduna  haren emazte Serapia Gomez izango zen.
Amaitzeko, diodan, inaugurazio egunean, Araba eta Gipuzkoako Diputazioetako zenbait kargu gonbidatu zituela Aramaioko Udalak eta herriko agintariekin batera bazkari batean bildu zirela: 612´80 pezeta.

Argazkia: antiguedadestecnicas.com




otsaila 15, 2012

JESUS GURIDIREN SUSTRAIAK ARRASATEN


Guridi, Arrasaten 1960an, David eta Juan Arzamendirekin
Behinola komentatu dut Jesús Guridiren arbasoetako lerro batek Arrasaten zituela sustraiak. Areago, birraitonak –Munarrekoa, itxuraz- Arrasate-Gasteiz arteko ibilbidea zaldi-gurdiz egiten zuela entzun nion sarritan Jose Mari Uranga arrasatear historialariari. Eta orain Sabin Salaberri adiskide minak eman dizkit datu batzuk eta zutabe honetara aldatzea interesgarria iruditu zait.

Eta aukera aprobetxatu nahi dut, bestalde, Sabin Salaberriri larunbat honetan, 18an, Gasteizen beste golardo bat ematen diotela iragartzeko. Zenbatgarrena? Kasu honetan Landazuri Elkartearen Saria da. Sabinek euskal kulturaren alde burututako lan bikainak ongi merezia du sari hori. Bide batez, diodan, Guridik bezala, Sabinek ere hankatxo bat arrasatear lurraldean daukala ongi sustraitua. Baina, jakina,  bere aramaixortasuna salgai ipini gabe! Horretan ere, batera goaz! Zorionak Sabin sari berri horrengatik!

Eta besterik gabe, irakur diezaiogun Guridiren gaineko adituari:

“El pasado año  celebramos el 150 aniversario del nacimiento y 50 de la muerte de Jesús Guridi, que  nació en Vitoria en 1886 y falleció en Madrid en 1961.

Guridi fue un músico precoz; destacó desde niño como pianista y compositor. La disposición hacia la música de nuestro protagonista no fue mera casualidad: sus antecesores, tanto por la línea paterna como por la materna, fueron músicos destacados. Es de destacar, además, que todos ellos y ellas provenían  de los cuatro territorios de Euskal Herria.

Sabin Salaberri
Por la rama paterna, Francisco Javier Guridi Herrasti, abuelo de Jesús Guridi, era de Arrasate-Mondragón; fue un notable organista, que durante algún tiempo ejerció su oficio en su pueblo natal, para ocupar más tarde otros puestos (*); se casó con Nicasia Antonia Area Gardea, que pertenecía a una conocida familia musical vitoriana: ella se ocupó de que su hijo Lorenzo, padre de Jesús, fuera un excelente violinista.  El padre de Jesús Guridi, Lorenzo Guridi Area, nació en Gernika; formado en la música, sobre todo por su madre, fue un excelente violinista profesional. Se casó con Trinidad Bidaola Ledesma, de Pamplona.

Por la rama materna, el bisabuelo de Jesús Guridi, Nicolás Ledesma (**), fue organista y maestro de capilla en la basílica de Santiago de Bilbao, Su hija, Celestina Ledesma, abuela de Jesús, nació en  Tafalla; fue compositora y profesora de piano; se casó con Luis Bidaola, de Segura, que sucedió como organista a su suegro Nicolás Ledesma en el órgano de la basílica de Santiago de Bilbao. La hija de ambos, Trinidad Bidaola Ledesma, madre de Jesús Guridi, fue una reconocida profesora de piano: fue ella la que inició en la música a su hijo.

Así es que a Jesús Guridi, que llevaba en sus venas sangre de las “Cuatro Provincias”, la vocación musical le venía de familia. Pero, con todos los avatares, con todas las idas y venidas de los Ledesma y los Guridi ¿quién podía suponer que, con el tiempo, Jesús Guridi llegaría a ocupar en la basílica de Santiago de Bilbao el puesto de organista que anteriormente habían ejercido su bisabuelo Nicolás Ledesma y su abuelo Luis Bidaola?”

(*) En los “Decretos y acuerdos” celebrados en la parroquia de San Juan Bautista de Salvatierra Agurain, Álava, se lee que en el concurso celebrado el 30 de mayo de 1816 “para la plaza de organista vacante en la iglesia parroquial  de San Juan de la villa de Salvatierra”, “salió electo Dn. Francisco de Guridi, organista de la villa de Mondragón…y, sin haberse concluido el acto, se presentó Dn. Tomás de Durana, organista interino de esta iglesia y le entregó la llave del órgano al referido Dn. Francisco de Guridi, sin habersela pedido”. El musicólogo aguraindarra Dionisio Preciado, a quien se debe la cita, estima que “esto podría interpretarse en doble sentido: o como acto de sincera cortesía hacia el recién llegado, o como un despecho incontenible por tener que dejar la organistía que venía desempeñando interinamente”. Guridi estuvo de organista en Salvatierra hasta el 7 de diciembre de 1617. En esa fecha se trasladó a Markina Xemein, llamándose ahora Francisco Javier de Guridi. Más tarde ejercería su oficio en la parroquia de San Pedro de Vitoria-Gasteiz.

 (**) Nació en Grisel (Zaragoza) en 1791. En 1830 ganó en Bilbao la plaza de organista y maestro de capilla de la iglesia de Santiago, destino que cedió a su hijo político Luis Bidaola en 1857.
En Bilbao mantuvo una incesante actividad como organista, pianista y compositor. En 1851 presidió la Sociedad Filarmónica y creó  una orquesta  que ofreció su concierto inaugural el 22 de febrero de 1852.  Fue una figura musical de referencia y gozó de estimación general, más bien de veneración. Su trabajo no sólo mereció la admiración y el respeto de la sociedad vasca y española, sino que incluso autores y músicos extranjeros celebraron su obra con exaltación. 


Sabinen argazkia:  euskonews aldizkaria

otsaila 08, 2012

ARRASATEKO GUREA ZINE ARETOA

Juventud Deportiva Mondragon-eko ikurra

Gurea Zinea izan zen Arrasateko giza-bilgune garrantzitsua iragan mendeko zenbait hamarkadatan. Ez genuen izan, jakina, lehen zine aretoa, gure herriak zenbait “zinematrografo” ezagutu baitzituen lehenago, baina Gurearen inguruan halako herri-ekimena eman zela esan daiteke.

Gerra aurreko EAJren bultzadaz ekin ahal izan zitzaion Gurea frontoia eraikitzeari, eta tarte laburrez izan bazen ere pilota-ekintza ugari burutu ziren. Gerrak dena eten zuen eta frontoia errekisatua geratu zen. Club Deportivo Mondragón izenekoak 1940 aldera toki mailako lehen txapelketa antolatu zuen, berez oso egoera txarrean zeuden instalakuntzetan. 

Errekisazioa jaso egin zen eta ordurako Juventud Deportiva de Mondragón elkartea abian zegoen. Aurreko zenbait jaberekin akordiora iritsi ahal izan zen eta frontoiaren eraikitze lanetatik artean ordaintzeke zeuden 43.000 pezetako zorra aipatu elkarteak bere gain hartu zuenez gero, berriztatzeko obrei heldu zitzaizkien, pilotarako ez ezik baita zine emateko ere egokituz: 1949 inguruan geunden eta kostua 422.275 pezetakoa izan zen, partikularren ekarpen berreskuragarriekin eta bankuen maileguekin finantzatuta.

Garai hartan Arrasaten bazen beste zine areto bat, Ideal Zinema, Iturriotz kalean (orduan Jose Maria Resusta izenaz ezagutua) oso instalakuntza apropos eta modernoekin. Eta bigarrenaren agerpenak lehia ekarriko zuen, berez murritza baina zineak gogoz tiratzen zuen arrasatear publikoaren onerako. Publizitatea derrigorrezkoa zitzaien bi zineei, ikusliarrak erakarriko bazituzten. Gurea zineak karteldegia prestatu zuen, Portaloian. Eta beste moduko iragarpen zuzenetara ere jo zuen, ondoko dokumentuak garbi azaltzen duen moduan.

Juventud Deportiva de Mondragón-etik  eskutitz bat prestatu zen garai hartan -dokumentua data gabe dago, baina 1949 ingurukoa da- kanpoan zeuden arrasatear soldaduentzat. Oso interesgarria iruditu zait dokumentua, Euskomedia Fundazioaren “Jose Maria Arizmendiarrieta Funtsa”-n  ikus daitekeena. Hona hemen:


“Frontón Cine Gurea

Amigo soldado: ya estarás enterado y si no estás ya lo sabes desde ahora que en el frontón trinquete se están haciendo unas obras de mucha envergadura que consisten en esto: poner el frontón para jugar a pelota en inmejorables condiciones, con duchas etc, y además poner cine. El mes de Octubre pensamos echar la primera película de la temporada.

Si tienes los ojos un poco abiertos, verás que los cines, teatros, comercios y cualquier empresa, el único motivo que les han movido emprender tales negocios ha sido sacar el mayor botín posible para ellos y sus familias, pues con tal de enriquecerse a ellos les importa un pepino el bien del pueblo.

El frontón cine “Gurea” que es de Juventud Deportiva y el mismo lo va a administrar para bien del pueblo: porque otro cine en Mondragón era una necesidad, como era el campo de Iturripe.

Aunque al principio no tengamos las comodidades del otro cine, todo que se sienta mondragonés y tenga ganas de ver cine, tiene que acudir al cine de nosotros, pues como hemos dicho anteriormente la Juventud Deportiva no ha hecho las obras para hacer negocio, sino para llenar la necesidad en el pueblo. Las entradas serán más baratas que en el otro y con la ayuda del Señor dentro de pocos años pagaremos las deudas y luego, con las pesetas que saquemos, podremos emprender mil cosas en el pueblo, que ideas magníficas no faltan y lo mismo que el cine lo haremos con la ayuda de nuestro mejor amigo Jesús.

¡Todos al cine del pueblo!

¡No demos nuestras pesetas a los bolsillos particulares!”



Gauzak argi eta garbi esatea da hori, ze arraio!

otsaila 01, 2012

ARAMAION ANTZERKIA, 1932an




Jose Maria Azkarraga, Aramaion 1948an

Beste herri askotan bezala, Aramaioko gazteen artean ere antzerkirako zaletasuna modu batean edo bestean itxuratu da belaunalditan. Ekimen pertsonaletan oinarritu dira sarritan antzerki-erakuspenak eta beste hainbat kasutan talde kultural edota politikoen bidez. Edozein modutan, gehienetan oso bizitza laburreko agerpenak izan dira, jarraipenik gabeak.
 
Aramaioko antzerki-erakuspenei, eta batez ere  XX. mendeko berezko ikusgarriei dagokienez, gehien bat abertzaletasunaren bidetik garatu ziren ekintzak, beti ere oso modu xume batean. EAJren inguruan sortutako testuren bat taularatzeko asmoak ziren, normalean. Antzerki egile zein antzezle eta teknikariak herrikoak genituen, indar berezirik gabeko azken orduko fitxaketaren bat ezik.
 
Aramaion modu bereziz urtetan gogoratu dena, Jose Maria Azkarragaren “El fuego del amor”
Libretoaren lehen orrialdea

deritzan obra izan da, 1932ko irailaren 8an eskainia, kontzejupen.  Emakume Abertzale-Batzak antolatu zuen eta herriko antzezle gazteen ardura izan zen protagonisten lanak burutzea. Lola Azkarraga, Felipa Etxebarria, Jose Mari Azkarraga, Ramon Ormaetxea, Demetrio eta Frantzisko Ayastuy eta Tiburtzio Astondoa ditugu duela laurogei urte antzeztokira azaldu ziren artista haiek.

Aurkeztutako testua egileak Donostiako “Euzko Etxe”-ko antzerki taldearentzat idatzi zuen, eta 1915eko urtarrilaren 10ean estreinatu zen. Hamazazpi urte geroago, beraz, Aramaiora heldu zen obra, Jose Maria Azkarragak berak eratutako saio berezian.  Bertan egondakoren bati behin aditu nionez, arrakastatsua gertatu zen emanaldia,  plaza jendez bete zelarik. Eta lekukoek ziotenez, antzezle batzuk euren paperetan hain sartuta egon ziren non –drama darion tristeziak kutsatuta, nonbait- benetan egin zuten negar, emakumezko protagonista gaztea ia-ia malkotan urtzeraino iritsiz.
 
Eskuko egitaraua
Obra amaitutakoan, gehigarri gisa, Pepe Artola donostiarraren “Motza Erriyan” bakarrizketa eskaini zuen Josu Oianguren bergararrak. Emanaldi honetan beste bitxikeria bat izan zen: itxura denez,  Oiangurenek ez zuen ongi ikasi testua eta Ramon Ormaetxea apuntadore lanetan ari zenak, halako batean teloi atzetik “Horretarako etorri haiz?, “Horretarako?” bota zion, haserretuta. Aktoreak, bere ezintasunean galduta, Ormaetxearen hitzak berrepikatu zituen, “Horretarako etorri haiz?, “Horretarako?”...