JESUS TRINCADO, ARTERAKO GALDUTAKO ARTISTA ARRASATEARRA

Nire biografiatu guztien artetik, Jesus Trincado Baños arrasatearra izan da hurbilen izan dudana, nahiz eta Montevideon bizi zen. Iokin Zaitegiri esker ekin nion biografiak idazteari – lehena Sebero Altuberena- eta Iokin adiskide mina izan nuen zazpi urtez, bere heriotzak 1979an betiko bereiztu gintuen arte. Euskalgintzarako bultzada norbaitek eman bazidan hori Iokin izan zen, aurrera egin nezan etengabe bere akuiluarekin ari zitzaidana. Baina, diodan moduan, Trincadoren gaineko liburua da bihotz taupadarik gehien sorrarazi zizkidana, Montevideoko mundrautarrarekin hogeita hamar urte luzez ihardun bainuen, ia-ia asteroko maiztasunarekin elkarri bidali genizkion eskutitzen bitartez.  Eta telefono deiak ere maiz egiten genituen.

Trincadok bere jaioterria utzi behar izan zuen 1936an eta ez zen beste inoiz itzuli, 1982ko hiruzpalau egunetako tartea ezik. Erbesteko mingostasuna dastatu zuen, sakon-sakon, eta  ez zuen sekula Arrasaterako pentsamendua desbideratu. Gardentasun handiz oroitzen zituen bere haurtzaroko jazoerak eta orain zutabe honetara dakardana, Trincadoren sena artistikoarekin du zerikusirik. Begira “Bizi izan juat” liburuan nola ipini nuen bere ahoan ondokoa:

“Garaiko neurtze-sistemak oroitzean, nire gaztaroko baliabide tekniko apalak datozkit gogora. Viteriko marrazki klaseetan erabili nituenak, adibidez, “Jesucristo curando al paralítico” eta “La guerra consagrando la supremacía de las artes industriales” titulatu nituenerako. Bi eta hiru urte eraman zizkidaten, hurrenez hurren, plumila eta txinar tintaz lan egiten, egunero ordu t´erdiko jardunean. Gaurko baliabide grafikoekin, denbora horren hamarrenarekin aski zitzaidan" 

 

La guerra consagrando la supremacía de las artes industriales

Bilboko Marrazki Lehiaketara aurkeztu zuen 1927an Trincadok aipatutako bigarren margoa eta lehen saria irabazi zuen. Epai mahaiaren iritziz, sekulako trebezia erakusten zuen irabazleak marrazkigintzarako, eta modu bereziz zoriondu nahi izan zuen. Bilboko hura ez zen Trincadok irabazitako sari bakarra izan. Hiru urte atzera egiten badugu, Donostiako “El Pueblo Vasco” egunkarian, 1924ko irailaren 2ko edizioan, “Un gran artista” tituluarekin, ondoko lerroak irakur zitezkeen, Arrasateko korrespontsalak idatzita: 

Bilboko lehiaketako epaileak; hondoan Tricadoren obra

“La rotunda y categórica revelación que durante la exposición de los trabajos verificados para los actuales exámenes, ha obtenido el joven Jesús Trincado en la Escuela de Artes y Oficios que regenta como profesor don Antonio Armengou, en las pasadas fiestas de San Juan, me induce a calificar el superlativo de gran artista, por su valioso trabajo de incomparable esfuerzo de un año, presentado sin ninguna vanagloria al Tribunal de examen y a todos los dignados con su presencia, a admirar aquel cuadro de arte inimitable.

Un año se dirá es bastante; peri si tenemos en cuenta que practica esta afición después de las horas de trabajo, acabaremos por comprender que el año antes referido queda indudablemente reducido a pocos días de esfuerzo personal, máxime teniendo en cuenta los días festivos. 

No obstante, como todo llega en este mundo, llegaron los días en que los alumnos se preparan ávidamente para el examen, y el joven artista no estaba convenientemente preparado para presentarse ante el Tribunal, por lo que desistió de cumplir en dos días sus trabajos fabriles, para sacrificarse una vez más en aras de su afición; cumplimentando con su cuadro terminado a los muchos que días atrás le estrecharon entre sus brazos, elogiándole vivamente por su acendrado amor al estudio. Pero me parece un poco absurdo que llegado el día ansiado del examen, le envíen a casa con solo el premio de siete pesetas en metálico y algunas sueltas enhorabuenas, entre ellas una entusiasta del digno alcalde don Dagoberto Resusta.

Jesucristo curando al paralítico

No censuro más la cuantía del premio; solamente deseo, y conmigo toda persona sensata, que la gran obra del joven Trincado, titulada “Jesucristo curando al paralítico”, dibujado a tinta en cuadro grande, de una miniatura, merece no solo la admiración de la gente, sino la ayuda de las corporaciones civiles y municipales, con una subvención anual, de las personas pudientes, sobre todo del pueblo, contribuyendo todos con su óbolo a sacar adelante a un artista. 

Sus padres no pueden hacer nada en pro del joven; solamente después de cumplir sus 14 años le ingresaron en la Unión Cerrajera, y allí sigue sin que nadie le guíe hacia el brillante porvenir que hacer esperar sus raras cualidades de artista. Nos atrevemos a rogar al culto profesor del joven pintor, exponga el magnífico cuadro “Jesucristo curando al paralítico” en uno de los escaparates de Mondragón, durante unos días, para que pueda ser admirado por todos. Ahora, que la Diputación y el Ayuntamiento de Mondragón se preocupen de este joven, legítima esperanza del arte

Errealitatea zen, Jesus Trincadok produktu-diseinuaren ardura izan zuela garai hartan Unión Cerrajeran eta, esaterako, berea da urtetan UCEMen izena mundu osora hedatu zuen giltzaren diseinua.  Jesus Trincadoren ibilbide artistikoa eten egin zen 1934an, zurrunbilo politikoak norabide

Trincadok diseinatutako giltza

desberdinetatik eraman zuenean. Egia da sekula ez zuela arte zaletasuna ahaztu; areago, argazkigintza ere ofizio bilakatu nahi izan zuen, Frantziako lehen urteetako erbestaldian. 1950ez geroztik Uruguayren plantatu zuen behin betiko bere egoitza, eta orduan ere marrazkigintza industrialak ireki zizkion bizimodu erosorako ateak. 

Trincadoren ama Montevideora joan zen 1954an, semearekin bizitzeko asmoz, eta berarekin bi margo lan sarituak eraman zituen. Jesusen esanetara, huraxe izan zen bere erbestaldia betiko izango zela pentsarazi ziona, ama aurki Arrasatera itzuli zen arren, koadro haiek Uruguayen geratu baitziren… egilearen ondoan. Eta Jesusek harro-harro erakutsi zizkidan Montevideora egin nizkion bi bisitetan. Bizirik segitzen duzu, Jesus, zure margo-lan horien bitartez.

Trincado, 1924ko bere obrarekin. 2000 urtean

Trincado, 1927ko bere obrarekin. 2000 urtean

 Argazkiak: JMVM

PEDRO VITERIREN LEHEN MENDEURRENA. 1933

Pedro Viteri da Arrasatek emandako pertsonaiarik ospetsuenetakoa, eta eraginkorrenetakoa. Denboran haren irudia gero eta zirriborrotsuago geratzen zaigun neurrian, garrantzitsuagoa iruditzen zait mezenasaren gaineko erreferentzia idatziak sortzea, XX. mendeko Arrasateko garapen sozial, ekonomiko eta kulturalean hain oinarrizkoa gertatu zen pertsona datozen belaunaldiek ahaztu ez dezaten. Hori guztia, jakina, Viterik abian jarri zuen hezkuntza sistemaren bidez erdietsi zen eta justiziakoa da noizean behin ozen aldarrikatzea gizon haren lana. 

Behin idatzi nuen,  arrasatearrok —edo nire kasu bezala hemen ia-ia bizitza osoa eman dugunok— oroitzapen freskoak ditugula, herriko gune zentrikoan genituen eraikin bikain haietaz. Viteri eskolak ziren, eta argazki zaharretan neur daiteke beren osotasunean eraikin haien bikaintasuna. Arrasaten —ziur asko— sekulan eman den laguntza filantropiko handienaren emaitza ziren. 1833ko uztailaren 18an Iturriotz kalean munduratutako Pedro Viteri Aranak pilaturiko bere diruekin finantzatutako eskola zaharrak genituen. Zer gogorapen ederrak, ezta? Zenbat une goxo, eskailerako harmailetan, arratsalde pasa, edota Unión Cerrajerako langileen joan etorriari begira! Eta gaztaina pilongak (indigaztainak) lorategi zabalean? Zenbat borroka gaztainak elkarri jaurtikiaz! Eta petrinak egiten genituen gaztaina haiekin... Eta neskatoak soka-saltoka “Don Cirilo pastelero” edo “Al cocherito lere”-ka, aurreko jardinean. Eta abar, eta abar. Viteriko Lorategiak arrasatear askoren lekurik gustukoena ziren.

Gaurkoan gizon haren jaiotzako lehen mendeurrena gogoratu nahi dut, garaiko prentsaren bidez, eta horretarako “La Voz de Guipúzcoa” egunkarira jo dut. 

Viteri Kasinoa genuen XX.aren bigarren eta hirugarren hamarkadetan Arrasateko gizarte eragilerik prestuenetakoa. Eta elkarte horretakoak izan ziren udalari planteatu ziotenak omenaldi aproposa eratu behar zitzaiola Pedro Viteriri; baita udalak ideia bere egin ere. Aurreneko albistea eman zen, orduko alkateak – Eugenio Resusta Olañeta- Diputazioko lehendakariari bisita egin zionekoa da, maiatzekoa,eta probintziako lehen erakundearen babesa jaso zuen udalak egitasmoarekin aurrera segitzeko. Laster Arrasaten egitaraua prestatzeari ekin zioten Kasinoko kideek. Lehen ideia izan zen, Ricardo Añibarro Santa Agedako medikuari ponentzia bat eskatzea, hitzaldia eman zezan herriko antzoki batean. Baina Añibarrok – Viteri bertatik bertara ezagutu zuena- uko egin zion gonbiteari.

Ekitaldia uztailaren 23an, igandea, antolatzea erabaki zuten eta horrela egin zen. Eta 25eko edizioan, aipatutako egunkariak zioen: 

“Orgulloso puede sentirse Mondragón ante la magnificencia de los actos celebrados el domingo con motivo del centenario de don Pedro Viteri. Orgullo justo que acarició un tiempo suave y una alegría sin límites. Fiesta de cultura, de emoción, de gratitud. Expresión evidente de que la semilla esparcida por el filántropo ha dado sus frutos. El homenaje del domingo es el mejor comprobante de esa floración” 

Publikoa Viteri Lorategietarantz, 1933-07-23an

Igande goizean iritsi zen Luis Castro Casal Diputazioko presidentea heldu zen eta herriko agintariekin ostera bat egin zuen herritik barrena. Ordurako herriko txistulariak ari ziren bazterrak alaitzen. Esan behar da, herriko alkatea ez zela Resusta, Luis Martinez de Ubago baizik, aurrekoak osasun arazoak zirela eta egun batzuk lehenago dimisioa azaldu baitzuen.  Agintariekin batera, Eugenio Etxebarria Viteri Kasinoko presidenteak lagundu zien kanpotik etorritakoei. Udaletxean banderak ageri ziren eta baita Zentro Errepublikazalean eta Viteri Kasinoan ere. Viteri Fundazioaren Gipuzkoako eskoletatik maisuak eta ikasleen ordezkaritza bat ailegatu zen Arrasatera ekitaldirako; eta Viteri Fundazioa presente zegoen udalerrietako ordezkariak ere garaiz heldu ziren. 

San Frantzisko elizan ospatutako meza batekin ekin zitzaion egitarauari, eta amaieran “Euzko Gaztedia”ren orfeoiak “Libera me” abestu zuen. Jarraian, Errepublikako Plazatik Viteri Lorategietarainoko martxa egin zen, komitiba Udal Musika Bandak ireki zuelarik. Lorategietan, Angelita Arano maistrak prestatutako hitzalditxo bat irakurri zuen Arrasateko Viteri Fundazioko Basilisa Larrañaga ikasleak. Txalo beroak jaso zituzten maistrak eta ikasleak.

Lorategietatik publikoa Coliseo Bedia aretora joan zen eta bertan Alberto Casas Donostiako maisuak hitz egin zuen Viteriri buruz. Biografiaren daturik esanguratsuenak eskainita gero, oroipena izan zuen Felix Arano maisuarentzat, Arrasatera sistema didaktiko aurrerakoiak ekarri zituen maisu ahaztuezina, alegia. Eta berea amaitzeko, Casasek esan zuen inoiz Arrasatera Viteriren gorpuzkinak ekarriz gero, bere hilobian ez litzatekeela “Hemen datza Viteri” ipini behar, “Hemen Viteri bizi da” baizik. 

 

Diputazioko presidentea ere mintzatu zen eta besteak beste “Arrasatear bat dagoen tokian biterizale bat izango da beti” adierazi zuen. Bedia Koliseoko ekitaldia amaituta Musika Bandak kontzertua eskaini zuen plazan. Eta eguerdiko ordu batetan bazkaria izan zen udaletxean. Hirurogei bat bazkaltiar bildu zen eta presidentzian Martinez de Ubago alkate berria eta Arano maisuaren alarguntsa eseri ziren. Bazkal ondoko diskurtso laburren ostean, taldea Gazteluondoko Eskola Berrietako obrak ikustera joan ziren, artean inauguratu barik zeudenak. Eta amaitzeko, gauean Viteri Lorategietan dantzaldia eskaini zuen Udal Musika bandak. Hori duela ehun eta laurogeita hamar urte.

Honaino egun hartako kronika laburra. Pedro Viteri pertsona konprometitua izan zen, eta bere obrak bere biziko garrantzia du Arrasateko historian. Nekez uler daiteke gure herriko oraina Viteri eta Aranoren ekarpena ezagutu gabe.

Argazkiak: JMVM

190717an

GEHIAGO PEDRO VITERIRI BURUZ
 https://txemax3.blogspot.com/2011/09/pedro-viteri-eta-bere-ekarpena.html

ARAMAIOKO SAN MARTIN JAIAK. 1923

Ondoko lerroen bidez atzera egiten dugu, mende osoko bidaia, hain zuzen, 1923ko herriko jaien inguruko argazkitxo dokumentala eduki dezagun. Gasteizko “el Heraldo Alavés” egunkarian, 1923ko uztailaren 7an, Aramaioko korrespontsalak herriko jaien berri ematen zuen: 

Aramaioko gazte taldea (behean irakurri) 1930 inguruan

“Se han celebrado en esta localidad con gran esplendor las fiestas que anualmente tienen lugar en honor del Patrono, y que en el presente lo fueron los días 1, 2 y 3 del actual.

Los festejos profanos consistieron en música todo pasto, desde las cuatro de la tarde a las diez de la noche, sin que durante tan largo tiempo decayera el ánimo de los jóvenes, que en apretado haz se disputaban, cuál podía hacerlo con mayor intensidad y perfección. El día primero estuvo el aurresku de honor a cargo de los jóvenes Demetrio Ayastuy y Esteban Arana, los que como verdaderos maestros lo ejecutaron magistralmente, y el día segundo lo realizaron las bellas señoritas Francisca Ayastuy y Felisa Echevarria, también muy remoñoñamente, por lo que recibieron muchos aplausos. 

Las funciones religiosas estuvieron muy concurridas, con asistencia del Ayuntamiento en Corporación, estando a cargo del notable orador sagrado don Lorenzo Orúe, coadjutor de Mondragón, el sermón de ánimas, rayando a gran altura y conquistando, si ya no tuviera bien reconocida, la fama de orador de altos vuelos” 

Demetrio Ayastuy, eskuinean

Duela mende oso bat ere herriko jaiek erakarpen berezia zuten kanpoan bizi ziren
aramaixoarrentzat eta horrela kronistak puntualki eskaintzen du bere idazkian San Martin jaietarako espresuki iritsitako lagun batzuen gaineko albistea. Horregatik dakigu Madriletik Ignazio Arrilagaren sendia etorri zela – “el competente abogado de Estado”- Bilbotik Justina Agiriano –“a pasar algunos días al lado de su padre”- Donostatik Ines Zumeltzu –“viuda de Coll, a pasar una temporada en este hermoso valle”- Valladolidetik Bizente Azkarate –“competente viajante, acompañado de su bondadosa esposa”

Eta korrespontsal anonimo hari esker dakigu, halaber, arrazoi triste batengatik herrira itzuli zena Jose Abarrategi Kortabarria izan zela, -“hijo de nuestro buen amigo don Isidro”. Afrikako Armadaren Sizilia bataloiko soldadua, etxera bidali zuten gaixorik. Korrespontsalak amaitzen zuen “deseándole un pronto y total restablecimiento a fin de que vuelva a defender a la patria en aquel suelo africano”  Opa bihurria, zalantzarik gabe, korrespontsalarena, osasunean suspertzea... Afrikara itzultzeko. Harrapazak!

1923ko jai haiek arrisku gogor baten mehatxupean eman zituzten aramaixoarrek. Begira, bestela, zer zioen jarraian korrespontsalak, “Egingo al da?” galderarekin:

“A causa de la pertinaz sequía que viene poniendo en peligro las cosechas de trigo, maíz y alubia, sería conveniente el que el vecindario todo acordase ir en rogativa al renombrado Santuario de Urquiola, con su Santo titular y segundo Patrono San Sebastián, a fin de impetrar del Altísimo la lluvia benéfica para los campos, pues de no venir ésta dentro de breve tiempo, los sembrados sufrirán, a no dudarlo, considerablemente los efectos de la carestía, por lo que urge llevar a cabo esta rogativa, a fin de ver si, como en casos anteriores y en época reciente, viene lo que en todo corazón late, cual es el agua salvadora de las cosechas a que antes me he referido” 

Ez zen makala idazle hark eskatzen zuena: eskale-erromeritan bi santuekin Urkiolaraino herritar guztiak hurbiltzea, errogatibak egitera. Egia esan, denborak aldatu egin dira... nahiz eta oraindik batzuek santuen bitartekotzan sinesten duten, euria ez ezik beste hainbat mirariren esperantzan. Mende oso bateko jauzia egin dugu aurreko lerroen bitartez, garaiko Aramaioko giroaren ideia txiki bat egiteko.

Argazkia (goian, ezkerretik): Maria Leanizbarrutia (?), Ramon Ormaetxea; behean ezkerretik: Benito Ormaetxea, Patxike Ayastuy, Rosalia Ormaetxea eta Demetrio Ayastuy. 

Argazkiak: Mertxe Mondragon