Poliki, poliki bagoaz sartzen
Aramaioko industria historian, eta oraingo detaile hauek 1799ko abenduaren 23ko
“El Correo Mercantil de España y sus Indias” zeritzan egunkarian aurkitu ditut. Beude hor, beraz, aramaioar ibarrean siderurgintzak izandako
presentziaren lekuko gisa.
“Aramayona 4 de
Diciembre.
“Este Valle , que se halla situado á 5 leguas distante de
la Ciudad de Vitoria entre Norte y Oriente, se compone de 9 Ante Iglesias,
Parroquias, y en su centro la población de Ibarra, donde hay fábrica de
herrage, que al año trabajará -59 docenas de herraduras de las calidades y
precios siguientes.
Asnal de á 10 libras la docena, que se compone de 48
herraduras, a I3 ½ reales la docena.
Asnal de á 12 ídem la docena compuesta de 48 herraduras,
á 15 ½ reales.
Asnal de á 14 idem , á 17½.
El de á 16 idem , á 19 ½
Mulares y cortadillos, que se componen de 24 herraduras
la docena , y pesan diez libras , á 12½.
Mular y cortadillo pie de cabra, de 24 herraduras la
docena , y de peso de 12 libras, á 14-½
Mular caballar de 24 herraduras la docena, y peso de 14
libras , á l6 ½ .
Estos son los precios á que han corrido el mes de
Noviembre anterior y los meses
anteriores de Septiembre y Octubre medio real mas barata en docena”
Cortadillo
esaten zitzaion egur-ikatzera tratatutako burdin dultzearen produktuari.
Normalean bi industri-motarako erabiltzen zen: alde batetik burdineriaren untzak (iltzeak) fabrikatzeko eta
bestetik perren pletinak egiteko.
Euskal oletan asko lantzen zen produktu hau eta Aramaioko tailerrek kalitate
oneko untz eta perrak ekoizten zituzten. Ez hori bakarrik...
Ezaguna den moduan, XIX mendean euskal
siderurgintzaren gorakada garrantzitsua eman zen, kantitatez zein kalitatetan
ere. Horrela, 1867an Araia, Beasain eta Boluetako olak lehia bizian ari ziren,
kortadillo eta iltze edo untzak eta ferren merkatuan. Boluetakoek Otxandioko
iltze-fabrikatzaile batzuk kontratatu zituzten eta ekoizpena gora joan zitzaien
beste bi lehiakideei kalte handia eraginez.
Erantzuna aurki eman zen eta Araia
eta Besaingoa bat eginda, formula berdina erabili nahi izan zuten, hots,
produktuetan eskarmentua zuten olak kontratatuz... baina kontratatzaileen
instalakuntzetan lan egiteko. Irakur dezagun zer dioen Alakanteko
Unibertsitateko Miguel Sáezek “Herraduras,
clavos y arados. Siderurgia y demanda agraria en la España de la segunda mitad
del siglo XIX” bere lanean.
Informazioa Araiako L. Urigoitiak Aramaioko J. Madinari 1867ko irailaren 30ean
bidalitako eskutitzetik dago aterata. Aramaiokoari Araiatik baldintza bereziak
eskaintzen zizkioten, Araiako lantegian jarritako oletara joan zedin lanera
«El hierro daremos á V. á 120 reales las 6
arrobas siendo de nuestra cuenta el combustible de carboncillo y escarbilla y
pagaremos á V. el herraje cortadillo de 10 á 12 reales y las demás clases en
proporción á este precio. Para que V. tuviese la fragua propia en la que nadie
interviniese, de decidirse á venir tendría que hacerlo con sus fuelles y demás
herramienta»
Burdinaren merkatua mugitu egiten zen XVIII.
Orain bezalaxe ... baina oraingo produktuak kanpotik ekartzen dira. Auskalo
zergatik heldu den egoera tamalgarri honetara!
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina