ARAMAIOKO SAN MARTIN JAIETAN. 1886

Aramaioko jaiak hurbiltzen ari dira eta sartu-irten azkar bat egin nahi dut gaurkoan, 1886ra arteko jauzi batean. Flash-irudi arin bat da baina urte hartako errealitatea islatzen delakoan nago. Aramaioko udaletxean Domingo Uribarren zen alkatea, ordeko Joakin Irasuegi eta Manuel Landabururekin; zinegotzi arruntak, berriz, Hilario Beitia, Ildefonso Mondragón, Frantzisko Goikolea, Feliziano Ibabe, Basilio Garate eta Jose Leon Ormaetxea. 

Gaurko kronikatxoa, erdi aramaioarra genuen Miguel Madinabeitiaren idazki baten bitartez egiten dugu, El Noticiero Bilbaino egunkarian, 1886ko uztailaren 13an argitaratua. Dakusagun Arrasateko kronikalariak zioena: 

“Raro es el año que dejo de hacer una excursión el día segundo de las fiestas de San Martin al inmediato pueblo de Aramayona, donde me ligan afecciones de amistad y parentesco. El 5 suele ser el predilecto de las fiestas, pero he tenido este año que anticipar un día por acceder gustoso a la invitación que de antemano me tenía hecha mi buen amigo don Vicente de Oquendo, interesado a su vez en complacer a los nuevos cónyuges, sus hijos, enseñándoles los árboles de Bolincho, donde el insigne patricio don Pedro de Egaña trazó por su mano en 1852 los nombres de sus ángeles, como él les llamaba, Gonzalo y Fernando, y que desde un año acá reposan juntos en una misma tumba. 

Fue tal la estimación que aquel grande hombre hizo de mi humilde persona que, aun a riesgo de pasar por inmodesto, no puedo menos de recordar las lisonjeras frases que me tenía dedicadas en algunas  de las varias cartas que, para honra mía, nos habíamos cruzado. En la de 11 de octubre de 1881 me decía: “No es usted quien debe darme las gracias por la parte que ha tomado en el viaje a Bolincho (mi Meca de hoy más): soy yo, que hace años vengo leyendo sus curiosas y eruditas epístolas vascas en El Noticiero Bilbaino, con la simpatía y deleite que produce en mi alma cuanto se refiere al país” En la siguiente del 29 de dicho mes se lee: “Gracias de nuevo por la interesante carta  publicada en ENB, con motivo de la romería a nuestros queridos árboles de Aramayona” Esta carta y la anterior manuscrita y directa a mí que contenía las dos verdes hojas de las hayas Gonzalo y Fernando, las guardaré mientras viva en mi memoria y en mi corazón como dos reliquias inapreciables.

Cumplida nuestra peregrinación, el landó nos llevó en pocos minutos a Aramayona, cuando había comenzado ya la novillada que mis obsequiantes vieron desde el balcón del ayuntamiento, gracias a la cortés invitación del señor alcalde don Domingo Uribarren. Las fiestas de San Martin no son ni la sombra de lo que eran en otro tiempo, pues allí como aquí las costumbres patriarcales van cayendo en desuso, en términos que parece que no se quiere otra cosa sino acabar con la tradición. Yo no sé si esto es mejor que aquello, porque como suele decirse, las cosas de este mundo son buenas o malas según cómo se miren; pues al propio tiempo que han escaseado los aurrescus y otras diversiones propias del país, es lo cierto que la plaza, de ocho a diez de la noche, se llenó como en los mejores tiempos, para solaz de las hijas de Eva” 

Ba ez zebilen hain oker Madinabeitia aurreko baieztapenarekin. Jaiak ez ziren lehengoak, eta suposatzen dut errealitate harekin zerikusi handia zuela udal aurrekontuen murrizketak. Hain zuzen, 1886 urte hartarako diru baliabideak eztabaidatu zirenean – 1885eko maiatzaren 12an- zinegotziek onartu zuten, udal agintariek eta zenbait langilek San Martin bezperan, San Sebastian bezperan eta San Gregorioko errogatiba egunean egiten zituzten afariak gastuetatik kentzea. Eta, gehienez jota, berrehun erreal gastatu ahalko ziren jai ospakizunetan “hasta tanto que los fondos del valle cobren algún desahogo”

 

Bada, hori, jaiak aldatzen doazela urtetik urtera; aurtengoekin ere, berdin.

Argzkiak: Mertxe Mondragon eta JMVM

 

KANTA BERRI 1971. Jose Mari Larrañaga gogoan

Arrasateko Danok Euskal Jakintza Taldea 1967ko otsailean sortu zen, Juventud Deportiva Mondragonen baitan. Bere eginkizunetako bat, oinarrizkoena esango nuke,  euskara zaintzea eta zabaltzea zen. Horretarako ikastaroak antolatzeari ekin zion, “gau eskolen” bitartez. Baina aurki beste ekintza batzuetara igaro zen eta osperik handienetakoa eman ziona 1971an etorriko zen: Kanta Berri izenekoa. Duela mende erdiko ekintza izan zen, eta gogora ekarri nahi izan dut.

Zer zen Kanta Berri? Danok-en 1971ko aldizkaritxoan zioen: “Danok taldeak, bere jardunean, argi eta garbi ikusi du gaurkotasunez jantzitako Euskal Kultura baten beharra. Pentsaera honen ondorio bezala hartu behar dugu “Kanta Berri” Sariketa. Gure musika arina oraingotu nahi dugu gure jardunaren zati garrantzitsu bat bezala”

Oinarri horretatik abiatuta, Danok-ek kontaktuak izan zituen zenbait erakunde eta elkarterekin, ahaleginean erosoago ibiltzeko. Ideia nagusia,  hego Euskal Herriko lau hiriburuetatik igaro ondoren 1971ko ekainean lehiaketa haren finala Arrasaten eratzea zen. Eta benetan lan ikaragarri neketsua gertatu zen antolatzaile arrasatearrentzat. Bidaia lagun bezala Laboral Kutxa – orduan “Lankideen-Auzo-Aurrezki-Ontzia”- hartu zuten, eta erabateko babes ekonomikoa eman zien. Arrasateko Udalak

bere babesa eskaini zuen eta baita Loiolako Herri Irratiak ere. Aurrekontu osoa 1.050.000 pezetakoa izan zen, dirutza ikaragarria sasoirako. Baina, ene ustez, Danok-ekoek asmatu egin zuten antolatzaileen artean Donostiako La Voz de España egunkaria sartzean, horrek Javier Aranburu kazetari euskaldunari eman baitzion lehiaketaren promoziorako lana eta, gainera, kazetak sari berezi bat ipini zuen kanten arteko letrarik hoberenarentzat.

Antolatzaileek euskal musika moderno berria sortu nahi zuten, garaian modan zeuden kantautoreen estilotik kanpo. Eta zer egin horretarako? Deialdi publiko baten bitartez berrogeita hamar abesti berri iritsi zitzaizkien. Horietatik epai mahai batek hamabi hautatu zituen, Arrasateko finalera heldu aurretik Donostia, Bilbo, Iruñea eta Gasteizko publikoek ere epaituko zituztenak, izan ere, aproposeko epai mahai desberdinez gain,  tokiko entzuleei eskaini zitzaien aukera euren botoarekin abesti baten edo bestearen alde egiteko.

Interpreteak hautatzeko ere , antolatzaileek hain ezagunak ez ziren abeslariengana jo zuten, kantariek euren ospearekin kantak estal ez zitzaten, helburua kanta berriak sortzea baitzen. Horrezaz aparte abeslari berri ere aurkituz gero, hobeto, baina xedea musika zen. Horregatik, abeslarien artean – abestiaren interpretazioa emakume eta gizonezko banari enkargatzen zitzaion, abeslari batek kanta bat baino gehiago interpreta zezakeelarik. Izen propioen artean, Nino Remuñan, Loli Ordoki, Donato Larrañaga, Antzine Bedialauneta, Migel Angel Arbea, Estitxu, Amaia Aulestia, Xabier Zamudio, Zorion Egileor eta Jose Mari Larrañaga arrasatearra zeuden.

Lehen saioa Donostian egin zen, Astoria antzokian, 1971ko maiatzaren 23an. Emanaldiaren lekukoa izan nintzen eta esan dezaket egundoko giroa izan zela. Goian aipatutako Javier Aranburu kazetariak galdetzen zuen La Voz de Españan egun hartan bertan: “¿Serán los músicos vascos capaces de hacer música moderna, de la llamada ligera? La organización de Kanta Berri ha puesto a nuestros sesudos músicos en el trance de escribir música ligera. ¿Lo han conseguido?

Donostiako saio hartan sei izan ziren aurkeztutako abestiak: “Udaberri “(musika eta hitzak, Jose Iturria. Interpreteak, Estitxu eta Donato Larrañaga) “Dantzatu daigun” (musika eta hitzak, Jose Mari Juaristi; interpreteak, Loli Ordoki eta Zorion Egileor) “Gure gaztedia” (musika eta hitzak , Pedro Zabala; interpreteak, Amaia Aulestia eta Xabier Zamudio) “Guria” (musika, Frantzisko Gargallo; hitzak, Eusebio Erkiaga; interpreteak, Estitxu eta Donato Larrañaga) “Maitatzen” (musika, Juan Orue; hitzak Eusebio Erkiaga; interpreteak, Estitxu eta Donato Larrañaga) “Kezkati” (musika eta hitzak, Jose Maria Altuna; interpreteak, Loli Ordoki eta Jose Mari Larrañaga)

Interpreteei  bi taldek laguntzen zieten euren ahotsekin: Unai Hirukotea eta Itxaropen Hirukotea. Orkestra Juan Cordekok zuzentzen zuen eta emanaldia  Jose Mari Iriondo eta  Itziar Sagarzazuk aurkeztu zuten. Saio hartarako epai mahaia honakoek osatua zegoen: Juan Arzamendi, Imanol Urbieta, Luis Iriondo, Luis Romero eta Miren Jone Azurzak. Epaileen emaitzak botazioaren %50 adierazten zuen eta beste erdia publikoari zegokion.

“Excepcional calidad musical de Kanta Berri” titulatzen zuen La Voz de Españak, maiatzaren 25ean, bost zutabetara egindako kronikan. “El festival del domingo fue superior en categoría musical a otros festivales nacionales o extranjeros que tienen ya renombre”  Eta ematen zuen jakitera epai mahaiak eta publikoak erabakitakoa: “Guria “irabazlea eta “Kezkati” bigarrena. Jose Mari Larrañagaren kalitatea azpimarratzen zuen.

Jose Mari Larrañaga

Donostiatik Bilbora zihoan lehiaketa eta maiatzaren 30ean izango zen emanaldia, baina azken unean bertan behera geratu zen Bizkaiko hiriburuko emanaldia. Eta, beraz, hurrengo hitzordua Iruñean izan zuten Kanta Berri-koek, Gaiarre Antzokian, ekainaren 6an. Iruñean aurkeztutako beste sei abestiak honakoak izan ziren: “Bai ta ez” (musika, Biktor Ureña; hitzak, Agustin Zubikarai; interpreteak,  Amaia Aulestia eta Xabier Zamudio) “Euskal mendietan” (musika eta hitzak, Migel Angel Arbea; interpreteak, Antzine Bedialauneta eta Mige Angel Arbea) “Zergatik” (musika, Rikardo Dorado; hitzak, Eusebio Erkiaga; interpreteak,  Loli Ordoki eta Jose Mari Larrañaga) “Nere udazkena” (musika, Luis Aranburu; hitzak, Pedro Anitua; interpreteak, Amaia Alustiza eta Nino Remuñan) “Jolas leku baten” (musika eta hitzak, Jose Mari Altuna; interpreteak, Antzine Bedialauneta eta Zorion Egileor) “Nere maiteari” (musika, Luis Aranburu; hitzak, Pedro Anitua; interpreteak, Estitxu eta Nino Remuñan)

Epai mahaia, Juan Arzamendi, Martin Manterola, Kontxi Zabaleta eta Itxaro Mezkiriz lagunek osatzen zuten. Eta publikoaren botoekin batera, saio hartako emaitza izan zen: “Euskal mendietan” irabazlea eta bigarrena “Nire maiteari” La Voz de España-k ekainaren 8ko kronika zabalean honakoa jartzen zuen: “Los intérpretes de “Zergatik” fueron un mondragonés, José Mari Larrañaga, y una oñatiarra Loli Ordoqui. José Mari está dotado de una preciosa voz para la canción moderna” Diodan, Jose Mari Larrañaga laugarrena geratu zela saio hartan.

Eta Iruñetik Kanta Berri-k Gasteizera egin zuen salto. Guridi Antzokiaren ateak 1971ko ekainaren 13an ireki ziren hirugarren fasea burutzeko. Eta kronikek diotenez, ordura arteko saiorik bikainena gertatu zen Arabako hiriburukoa. Publiko euskaldun gasteiztarra irrikan zegoen bertako Luis Aranburu eta Pedro Anitua egileen bi abestiak entzuteko. Diodan, saioa bost irratik eman zutela zuzenean. Eta iragarpen guztiak txiki geratu bide ziren, bi kantak lehena –“Nire maiteari”- eta bigarrena “Nire udazkena” geratu baitziren. Irabazleari buruz zioen La Voz de Españak ekainaren 15ean: “Hay que decir algo de esta canción y es a lo que puede llegar una melodia sin demasiada originalidad en manos de un letrista inteligente y un arreglista-músico de la categoría de Luis Aramburu”

Epai mahaia, Juan Arzamendi, Maria Angeles Olariaga, Maria Luisa Criales, Anton Lete eta Jose Mari Ortiz de Landaluzek osatu zuten. Jose Mari Larrañagak ez zuen parte hartu. Eta aurkeztutako sei kantetan Unai Hirukoteak lagundu zien interpreteei.

Jose Mari, Bergarako saioan

Gasteiztik, korrika, Bergarara, izan ere bertako Irala Antzokia zain zeukaten Gasteizen egon ez ziren kantek eta horien interpreteek.  Azken txanpa zen Bergarakoa, Arrasateko finalera iristeko. Hamabi kantetatik sei izango ziren finalistak. Eta ekainaren 18an, Jose Mari Larrañagari hiru kanta defendatzea egokitu zitzaion: “Maitatzen”, “Kezkati” eta “Zergatik”. Epai mahaiak – Juan Arzamendi, Karmelo Errekatxo, Marta Caballero, Eduardo Uriarte eta Paskual Barturen- eta publikoak emandako botoen arabera, “Guria” izan zen Bergarako irabazlea eta Jose Mari Larrañagaren “Kezkati” bigarrena. Arrasateko finalerako, beraz, “Guria”, “Nire maiteari”, “Euskal mendietan”, “Kezkati”,  “Udaberri” eta “Bai ta ez” sailkatu ziren. Hurrengo geltokia Arrasateko Zaldibar zen, ekainaren 24ko gauean.

Eta heldu zen eguna. Zaldibar frontoia itxi egin zen eta harmaila bereziak ezarri ziren. Bi mila eta berrehun pertsonarentzako tokia prestatu zen. Sarrerak 125, 100 eta 75 pezetatan jarri ziren salgai. Arrasateko finalerako epai mahaikideen botoak bakarri balio zuen, hau da, publikoak ez zuen aukerarik erabakian eragiteko. Epai mahaia, Juan Arzamendi, Imanol Urbieta, Martin Manterola, Anton Lete eta Karmelo Errekatxok osatu zuten. Izan ziren beste bi epai mahai; lehena,lehiaketako abestien arteko letrarik hoberena saritzeko, eta Juan San Martin, Nemesio Etxaniz eta Xabier Lete poetak izan ziren hautatuak zeregin horretarako; bigarrena, interpreterik onena nabarmentzeko, Juan Cordero, Juan Arzamendi, Imanol Urbieta eta Jose Mari Iriondok osatuta. Eta azken orduan erabaki zuten antolatzaileek sei finalistez gain, gainerako seiak ere abestuko zirela, publikoari lehiaketaren kalitatezko maila ezagutarazteko. Beti bezala, Unai Hirukotea aritu zen interpreteei euren ahotsekin laguntzen eta emanaldia, aurrekoetan legez,  Jose Mari Iriondo eta Itziar Sagarzazu irrati esatari ezagunek aurkeztu zuten. Eta finala lau irratik eman zuten zuzenean, Espainiako Irrati Nazionalak grabatu egin zuen eta baita TVE-k ere. Arrakasta, beraz, zentzu osoan, finala hasi aurretik.

Gaueko 10´30etan ekin zitzaion emanaldiari. Frontoia entzulez toperaino bete zen, eta lehenik Juan

Jose Mari, Arrasateko finalean

Corderok  - abesbatza eta orkestrarako musikatutako Eusebio Erkiagaren “Arrasate” poema interpretatu zuten Zarautzeko Oleskariak koroak eta Azpeitiko Unai Hirukoteak.  Gizonezkoen ahotsek “Arrasate, Arrasate; bazter laztana; anai-gizarte. Arrasate” errepikatzen zuten batera  “Kanta Berri kanta, maitasun ta pakea; Kanta Berri kanta, pakea ta maitasuna” kantatzen zuten ahots zuri azpeitiarrek, publikoarengandik lehen txalo zartadak jasoaraziz.

Finalak oso maila artistiko ona izan zuen eta aurki ikusi zen publikoa “Guria” abestiarekin zegoela. Kanta bakoitza birritan abestu behar zen eta "Guriak"ek entzuleriaren txalo sutsuak irabazi zituen bi bertsioetan. Azkenik, goizaldeko 2ak jota zirela, epai mahaiak bere erabakia jakinarazi zuen. Eta espero bezala, “Guria” izan zen irabazlea, Loli Ordoki eta Donato Larrañagak defendatua. Egileek – Gargallo eta Eusebio Erkiaga- jaso zituzten lehen sariko Lankide Aurrrezko Kutxaren 50.000 pezetak eta garaikurra. 

Ene ustez, irabazlea ezik, gainerako postuetan ezusteko handiak izan ziren Arrasateko saioan, ordura arteko saioetan buruan zeudenak atzean geratu baitziren. Bigarren tokian, “Udaberri” atera zen, Estitxu eta Donato Larrañagak abestuta; hirugarrenean, “Bai ta ez”. Amaya Aulestia eta Xabier Zamudiok interpretatuta; laugarrena, “Nire maiteari”, Estitxu eta Nino Remuñanen ahotsetan; bosgarrena, “Euskal mendietan”  Antzine Bedialauneta eta Migel Angel Arbeak defendatua; eta seigarrena “Kezkati”,  Loli Ordoki eta Jose Mari Larrañagaren ekarpenarekin. Badirudi publikoa bera ere ez zen oso gustura geratu azken sailkapenarekin. Baina hori lehiaketa guztietan gertatzen da.

Finaleko abeslariak, Zaldibarreko frontoian

Bitxikeria gertatu zen letrarik hoberena nabarmentzen zuen sariarekin. “Udaberri” izan zen epaileen arabera poemarik egokiena. Jose Iturria kantaren titularrak jaso zuen La Voz de España kazetaren saria – 10.000 pezeta eta plaka bat. Baina hantxe bertan aitortu zuen bera ez zela egilea, Bitoriano Gandiaga frantziskotarra baizik. Badirudi Gandiagak idatzi egin ziola poema, baina egilea bera zela isilpean gordetzeko. Iturriak ezin izan zion sekretuari eutsi eta, Arrasateko finalean zegoen Gandiagari entregatu zion saria. Bestalde, interpreterik onenarentzako saria eman gabe geratu zen, lehiaketa osoan guztiek txit maila handia eman zutela erabaki baitzuen epai mahaiak, eta sariko dirua abeslari guztien artean banatu zen. “Herri Gogoa” disko etxeak Arrasateko emanaldia grabatu zuen, lau kanta onenekin  EP bat ateratzeko. Gero, ordea, diskoak Belter etxeak atera zituen.

Eta horrela amaitu zen ”I Kanta Berri” haren ibilaldia. Antolatzaileak oso gustura geratu ziren emaitzarekin, baina errealitatea da hura izan zela lehena eta azkena, ez baitzen berriz ere eratu. Javier Aranburu kazetariak bere kronika aberatsean zioen ekainaren 26an La Voz de Españan: “… sobre todo hay que subrayar algo muy importante, el deseo y la puesta de medios para que lo vasco no sea solo objeto de museo sino algo vivo, presente en todas las manifestaciones. Esta vez se trataba de que la música vasca entrara por la puerta grande en los repertorios de música de baile de las salas de fiesta”

Kanta Berriren luzapena eman zen, Donostian, 1971ko irailaren 10ean, Trinitateko enparantzan. Euskal Jaiak-Fiestas Euskaras ekimenaren barruan. Danok Kultura Elkartearen lehiaketako lagin bat eskaini nahi izan zuen Donostiako Udalak, eta lau abeslari aurkeztu ziren egun hartako arratsaldean. Gauza ez bide zen oso ondo atera, ez artistengatik, baizik eta antolatzaileak mailara ibili ez zirelako. Lantxo honetan lehen ere agertu zaigun Javier Aranburu kazetariak zioen bere kronikan, irailaren 11an:

“Con una orquesta que hizo lo que pudo, pero que no pudo hacer lo que quiso, los que ayer noche se volcaron, dejando bien patente su personalidad, su buen hacer, su capacidad de captar al auditorio, fueron los intérpretes. Cuatro colosos de la canción moderna vasca como son Donato Larrañaga, Amaia Aulestia, Jose Mari Larrañaga y Xabier Zamudio cargaron con todo el repertorio, haciendo uso de sus recursos que les eran ayer más necesarios que nunca”

Kanta Berri ekimenak oso arrakasta artistiko baina porrot ekonomikoa ekarri bide zuen. Uztailaren 31ko La Voz de Españaren edizioan irakurtzen zen, herriko korrespontsalaren lumatik:

“Ya han comenzado con el desmonte del entoldado, tribunas del frontón Zaldibar, que como se sabe había sido montado para la final del concurso de Kanta Berri, y posteriormente se ha utilizado para diversos espectáculos y festivales, que desgraciadamente aparte de la noche que tuvo lugar la final del concurso, ha sido un fracaso en cuanto a la asistencia del público se refiere. En vista de lo ocurrido, uno no puede comprender la actitud de la gente que ha brillado por su ausencia, cuando en estos momentos los organizadores esperaban una completa colaboración de la juventud mondragonesa”

Jabier Pagalday (erdian) eta Anton Elorza (eskuinean) antolatzaileak

Kanta Berriren defizita milioi laurden bat pezetakoa izan zen eta Danok Kultura Taldeak ahaleginak eta
bost egin zituen zuloa betetzeko. Agian, jaialdiari jarraitu zioten hiru diskoen salmentak apurtxo bat arinduko zuen Danoken galera, baina ez dut uste zuloa beteko zenik. 1971ko Santo Tomas jaietan aurkezpena izan zen Arrasaten, Euskal Disko eta Liburuen azokaren barruan. Bartzelonako  Belter disko etxeak ekoiztutako hiru single-ak honakoak izan ziren: Jose Mari  Larrañagaren– Joxe Mari-  “Nere maiteari” eta “Euskal mendietan”, lehiaketan laugarren eta bosgarren sailkatutakoa; Amaia Aulestiaren “Nere udazkena” eta “Bai eta ez” eta Donato Larrañaga irabazlearen “Guria” eta “Udaberri”. Hiruetan Unai hirukoteak egin zituen koruak. Arrasateko azokarako lehen biak bakarrik ekarri ahal izan ziren, hirugarrenak ekoizpen-arazoengatik atzeratu egin baitzen. Azokan ez ezik, Ire liburudendan ere jarri ziren salgai.

Jaialdi hartatik geratzen zaizkigu erreferentzia idatziak eta aipatutako diskoak. Kepa Ormaetxea Arrasateko adiskideak eman zidan Jose Mari Larrañagak grabatutakoaren gaineko pista egokia eta Juan Mari Beltrani esker eskuratu nituen Jose Mariren bi abestiak.  Eta entzungai jarri nahi izan dut, Arrasateko abeslari gazte eta ilusioz beteriko haren ekarpena gogora dezagun, batez ere Jose Mari aurtengo urtarrilaren 18an gure artetik betiko desagertu ondoren.

ENTZUN JOSE MARI LARRAÑAGAREN DISKOA

Argazkiak: Larrañaga Saiz sendia, Kepa Ormaetxea, JMVM

Bideoa: JMVM