urtarrila 29, 2020

ARAMAIOKO ALONDEGIKO OINARRIAK. 1844



Udal finantza-kontuetan berebiziko garrantzia izan du alondegiak. Era askotako salgaiak bideratzen ziren alondegitik eta historikoki buruhauste eta auzi ugari sortu ditu alondegiaren kudeaketak, diru asko mugitzen baitzen bertatik. 

Gaurko ekarpentxo honetan Aramaion 1844 urterako udalak alondegirakok ezarritako baldintzak nolakoak izan ziren azaldu nahi dut. Ez dira beste inongo baino bereziagoak. Deigarria egin zaidana da, Udalak lehian jarri zituela bi herrikide, eskaintza hobea norengandik zetorkion erabakitzeko. 1843ko azken egunean gertatu zen hori. Ikus dezagun, Jose Andres Sarralde alkatearen lehendakaritzapean egindako bileraren aktak dioena:

“Se leyó un memorial de D. Isidro de Garay, vecino de este Valle, solicitando el Fielato de la Alhóndiga pública, mediante a que el actual Alhondiguero tenía enormes derechos y por consiguiente dicho Garay serviría puntualmente a los precios siguientes: el peso de cada pellejo de vino común a doce maravedís, incluso la Cédula o Cuenta. Cada pellejo de aceite a la mitad de lo que en el día lleva dicho encargado, como así bien el jabón. Por consiguiente pedía que se sacase a remate para ver si se presentaba quien mejore su propuesta. 

En su vista los señores constituyentes antes de acceder a su solicitud, discutieron redactar y planificar el arancel de los derechos del Fiel Alhondiguero en la forma siguiente...” 

Irakurleari erraztearren, diodan Aramaion arro batek 12´20 kilo zituela eta erreal batek 34 marabedi. Udal zinegotziak fin ibili zirela esan daiteke ondoko datuen arabera. 

1ª Que el Alhondiguero de este valle por ningún estilo ha de hacer compra ni venta de vinos, ni licores de ninguna especie en dicho depósito. 

2ª Que por cada pellejo de vino clarete que pese ha de llevar ocho maravedís, incluso la Cédula y Cuenta. 

3ª Que en los vinos generosos por cada pellejo que se pese exigirá diez y seis maravedís y si pesara por porciones menores cobrará ocho maravedís hasta un cuarto de arroba, y de un cuarto de arroba para abajo cuatro maravedís sea a peso, o medida, dando Cédula con Cuenta. 

4ª Que el vino blanco por cada pellejo doce maravedís y si son menores las cantidades al tenor de lo estipulado en el capítulo anterior. 

5ª Por cada pellejo de Aceite que fuera pesado en dicho Depósito llevará medio real, y por lo que se pesa por arroba ocho maravedíes, y por cada cuarto de arroba un Cuarto. 

6ª Por el jabón, siempre que llegue a cuatro arrobas cobrará medio real. 

7ª Por el cuarto de arroba para abajo inclusive un Cuarto, lo que excediese de esto hasta una arroba seis maravedís, y de esta hasta las cuatro inclusive dos Cuartos. 

8ª Por el lino las mismas imposiciones marcadas en el capítulo del jabón. 

9ª No llevará derecho alguno a los vecinos del Valle por el peso que hagan de Hierros, cerdos u otros animales. 

10ª Respecto al obligado de vinos claretes no llevará más derechos que los que están señalados. 

11ª Todos los que llegasen a pernoctar a esta población que traigan géneros que deben depositarse en la Alhóndiga no les exigirá derecho alguno. 

12ª Las precedentes condiciones se entenderán franquedas de su Cédula y Cuenta.

13ª Por cada Pellejo de Aguardiante o Barrica que se pese llevará medio real” 

Eta aurreko baldintzak adostuta, enkantea hasi zen, baina lehiakide bakoitza bere aldetik udal zinegotzien aurrean. Oso modu ezerosoa, baina zuzen-zuzena. Begira nola amaitu zen 1844ko lehia alondegiko zerbitzuak eramateko: 

“Tras ello por el Alguacil fue llamado a este Ayuntamiento el Fiel de la Alhóndiga D. José Lorenzo de Echevarría, a quien habiendo hecho notorio y enterado detenidamente del Arancel precedente, manifestó que se conformaba con él en servir dicho encargo por las bases que se llevan detalladas, sin embargo de que veía que tendría mucho trabajo el año entrante con la libre venta de dichos géneros. 

En seguida, del propio modo se personó D. Isidro de Garay reclamante, el que enterado así bien del susodicho Arancel, expuso a esta Corporación que el peso del vino común de los doce maravedís que se han indicado prometía hacerlo en ocho maravedís en todo el discurso del año. 

En su vista, vuelto a llamar a dicho D. José Lorenzo  mejoró en el vino generoso, pues que en lugar de los diecisiete maravedís que se han manifestado lo haría en diez y seis el peso de cada pellejo de dicho género. 

En consecuencia, enterada esta Corporación de la propuesta de D. José Lorenzo de Echevarría en que había de servir por las bases que se llevan estipuladas en el Arancel antecedente y mejora que ha causado, se le reeligió a dicho D. José, quien se constituyó a cumplir bien y fielmente el encargo que se le ha cometido, sin que pueda llevar más derechos que los sentados en el expresado Arancel” 

Garay jaunak ezin izan zuen alondegiko negozioa eraman eta Etxebarriak segitu zuen beste urtebete batez salgai zergagarrien gaineko erantzukizunarekin.

Argazkiak: Aramaioko Udalaren margoak

urtarrila 22, 2020

GIZARTE PRESTAZIOAK ARRASATEN, XX.an



1940ko Oroitidazkia
Gizarte prestazioak ez dira XX. mendeko inbento; are gutxiago 1967koak, batzuek pentsatzera iritsi diren moduan. Arrasaten eta Aramaion – Euskal Herri osoan bezalaxe- baditugu adibideak, XV. menderaino eramaten gaituztenak. Antzinako gremioek eta kofradiek argi asko azaltzen dute segurantza sozialik ez zenean ere bazkideen arteko adostasunak arautegi idatziak sortzera eramaten zuela eta horietako batzuetan kideen premietarako laguntzak jartzen zirela. 

Mietz Errekako olagizonen artean Kofradia sortu zen eta bost mende luzez aritu zen. Jose Mari Urangak bere idazki batean dioenez, Arrasateko azken meatzariek – Evaristo Axpe eta Amadeo Berezibar- 1434tik zetozen arauen bitartez kudeatzen zituzten euren egintzak eta Kofradiak babesten zituen hainbat beharretan, kideen gaixotasunak edota istripuak ekar zitzaketen gastuak arintzeko.  Aramaioko Ibabeko Kofradiak – zibila ere bere sorreratik-  diru babesa eskaintzen zien kofradeei, normalean heriotzak ekartzen dituen kargei aurre egiteko. 

1940ko Oroitidazkia
Iritsi behar da XX. mendera arte arautegi oso bat ikusteko gizarte prestazioei dagokienez. Seguritate Soziala artean sortu gabe genuen eta Unión Cerrajera S.Ak 1935ean ipini zuen martxan HETRUC, Hermandad de Trabajadores de Unión Cerrajera. Diodan, 1944ra arte ez zela martxan jarri Seguritate Sozialaren erregimen orokorra. 

Unión Cerrajera S.Ak, 1906an sortua, 1911ko otsailaren 15ean honako erabakia hartu zuen: 

“Se acuerda otorgar pensiones a los obreros que por sus achaques de edad sean despedidos de las fábricas; se les dará una pensión vitalicia de una peseta diaria a los hombres y 0´50 pesetas a las mujeres. A los obreros que se hallen imposibilitados para el trabajo por enfermos se les darán según las circunstancias. Se concertará acuerdo con la Junta Municipal de Beneficencia para que a los que no se pueda atender en sus casas se dé un trato especial en  el hospital. En caso de muerte de un obrero se atenderá a la familia con alguna cantidad según sus necesidades y circunstancias. Cada año se destinará una cantidad para mandar a “puerto de mar” o ”altura” a niños de obreros pobres, en verano. Que los niños asilados y huérfanos de obreros podrán asistir a la escuela de dibujo etc. con ayuda económica de la empresa. Para ello se crea un fondo con el 2% del importe del dividendo al capital que se reparta entre los accionistas” 

UCEMek indarrean izan zuen aurrekoa 1935ean Hetruc sortu bitartean. Urte batzuk lehenago, ordea,1920ean, Gipuzkoako Aurrezki Kutxarekin hitzarmen bat izenpetu zuen jubilatuen pentsioak arautzeko, Unión Cerrajerak bermatzen zuelarik  soldataren %65raino. Bestalde, 1935ean enpresak aseguru etxe batekin gaixotasuneko poliza orokor bat ireki zuen, langile guztientzat. 

Langileen euren ekimenez, 1935ean anaiarteko bat sortzea erabaki zen eta enpresaren onespenarekin 1935eko irailaren 2an Bedia Zineman lehen Batzar Nagusia izan zuen Hetruc-ek. Hilabete geroago, ia 700 langile zeuden apuntatuta anaiartekora. Langileen kuoten kopurua osatu egiten zen enpresaren horrenbesteko diru ekarpenarekin eta 1938an enpresa konprometitu egin zen dibidendoen %5a ematera Hetruc-i, gehienez jota 100.000 pezetaraino.

Anaiarteko hau langileen eta enpresaren beraren diru ekarpenekin finantzatzen zen, beraz, eta batez ere langilearen gaixotasuneko diru laguntza osagarrietarako erabiltzen zen, baita heriotzen ondoriozko gastuetarako eta alarguntsen babeserako. 

Sortze-aktako zigilua
Beste horrenbeste esan daiteke Hermandad de San Juan Bautistari buruz, Hetruc-en antzera herriko gainerako enpresako langileen premiarik larrienak babesteko sortua.San Juan
Bautista Anaiartekoa 1940ko otsailaren 24an jaio zen Arrasaten. Indarrean zeuden lau Kofradiak egin zuten batzar baterako deia: Inmaculada Concepción,  San Jose, La Mutua eta Sindicato Libre. Eta lauek erabaki zuten anaiarteko bakarra abiaraztea, Hermandad Sanitaria de San Juan Bautista izenarekin. 

Jose Otxoa zen Inmaculada Concepción-eko burua  (“Jefe” esaten diote aktan) eta bera izan zen batzar hartako mahai-lehendakaria. Bokal bezala, Felix Zabaleta (San Josekoa) Jose Maria Bolinaga (La Mutuakoa) eta Fernando Bergaretxe (Sindicato Librekoa) ageri ziren Idazkari lanetan Mutuakoa zen Ignazio Bedia aritu zen. Otxoaren hitzetan: 

“Surge la nueva Hermandad con el fin primordial de mejorar las condiciones de sus asociados en caso de enfermedad, asegurándoles al propio tiempo asistencias de orden facultativo con el menor quebranto para sus intereses, aparte de otros beneficios factibles sobre la base de una colaboración común, desprovista en absoluto de aspiraciones de lucro” 

Bilera hartan aurreneko zuzendaritza taldea osotu zen:lehendakaria Bizente Gonzalez; bokalak: Galo Lete, Felix Landa, Manuel Arroitia, Andres Bidaburu, Roberto Arkauz eta Pedro Azkarate, idazkaria izango zena. Diru kontu ikuskari gisa, berriz, Jose Martinez de Ubago, Jose Ramon Mendizabal, Juan Iraola, Julio Aranburuzabala eta Florentzio Garay hautatu ziren

Bi anaiartekoetara hiru mila langile zeuden apuntatuta 1947an. Urte hartan, zenbait betebeharri aurre egiteko – antituberkuloso zerbitzua, haurrentzako laguntza, anbulantzia eta abar- bi erakundeen ekintza komuna eskatu zen kanpaina batean. Ordukoa da arrasatearrentzat heldu zitzaien orriaren ondoko mezua: 

“Mondragón tiene el noble orgullo de haberse adelantado a la legislación en materia de asistencia y previsión social merced a dos instituciones beneméritas, Hetruc y San Juan Bautista, madre e hija. Nacieron a instancias de los problemas de asistencia social, cuya solución emprendieron obreros y patronos en esfuerzo común y fraternal. No fueron las disposiciones legales las que le dieron vida, aunque luego se han constituido también en ejecutoras de algunas de esas leyes y han actuado con el beneplácito y beneficio de todos los asociados”

Horixe da, labur bilduz, XX. gizaldiaren lehen erdian Arrasaten izandako gizarte prestazioen historia txikiaren laburpentxoa.

 Argazkiak: JMVM



 

urtarrila 15, 2020

FELIPE ARRESE BEITIA, ARRASATEN. 1893


Felipe Arrese Beitia
Orain baino lehen ere egokitu zait idaztea Felipe Arrese Beitia olerkari otxandiarrari buruz, aurrekoetan haren eta Arrasaten abade egondako Frantzisko Imaz – Don Pakoren- arteko harremana zela eta. Aramaioko jatorrizko Imazen lehen mezan abestu zuen Arrese Beitiak eta horixe izan zen 1983an Euskaltzaindian sartzeagatik hautatu nuen gaia nire hitzaldirako.

Gaurkoan, berriz, Arrese Beitiak (1841-1906) Arrasateko Kontzezinoko komentuan abestutako bertsoak ditut aitzakia olerkari bikaina txoko honetara ekartzeko. “Euskal Erria” aldizkarian argitaratu zituen, 1894ko lehen sei hilekoan, “Gertaera on utsa dan bat” tituluarekin. Irakur dezagun aldizkariaren zuzendariari bidalitakoa:
 
“On Antonio Arzác, neure adiskide kutuna: Eziñ ichi neikezu adierazo baga, ganora baldresean bada bere, azkenengo Abenduaren 30 garrenean, Mundragoko Kontzeziñoko Komentuan, nire biotzaren guztizko pozgarri izan zan jazoera eziñ aztugarria; ikusi nebalako mojatzarako sartuten, amasei urteko neskatilla, Errosa Lazpitakoa derichakon, Berriz-ko neure adiskide batzuen alabea. 

Dontzella samur eta sotill au, esan leiteke, Jaungoikoak euki dabela gorderik beretzako, ume umeetatik izan dabelako berez mojatzarako griña eta zaletasuna; eurakaz bada, asi zan amabi urtegaz,  musikea ikasten Berrizko Komentuan; eta amairu urte eukazanetik, oraiñ artean, Komentu barruan jardun dau, organuan eta gañera moja batek bear dituan azayerako ikasbideak artuten, eta azkenez sartu da aitatu deutsudan Komentuan, organu jotzalletzat; non Eleiseak dituan zeremoniak egiñik ondoren sartu zan barrura (au da Komentura)

Kontzezinoko komentua
Gero bertako Bikario Jaun eta nire adiskide eta senide bere dan, On Bruno Zabala-koak, berbaldi egoki bat, mundua gorrotau eta Klaustroan sartzen direanen gañean azalduta, egikizun santu guztiak betetakoan, joan ginchakozan Lokutoriora, esan dodan Bikario Jauna, Diakono lagunak, Berrizko Abade nausia, ait- amak, gañerako lagunak eta ni, Errosa zorionekoari, geure onerechia emotera, aukeratu daben estadu parebagea gaitik.

Orduan, nire lagun ona, an batu zirean guztiak, gura eben zercho bait kantau negion nik bere gure Euskera gozoan, Moja-gei barriari, eta kantau neutsazan anchiñako
Komentua lurreratzen, 1978an
zortziko triste baten, zuri argitaratzeko bialduten deutsudazan  Agurrak,
eta azkenez bazkaldutakoan beste Alabantzak Gernikako Arbolaren aire ederrean.

Ondo baderichazu, ipiñi daikezuz Errebistan; eta aurrez emonik datortzuzan eskerrak, agindu daikiozu beste mesede bat zeure betiko adiskide oni. Ochandion 1894.ko Erregeen egunean. FELIPE ARRESE TA BEITIA.

Errosari, Mundragoko Kontzeziñoko Komentuan, Moja-gei sartu zanean kantauriko agurrak.


I.
Agur, agur, Errosa,
Zoaz Komentura,
Zoaz ez jatsitek  
Ain mundu galdura;
Zoaz, zoaz, zoaz gaur,  
Libano altura,
Andik igo dagizun  
Birjiñen tronura. 

II.
Zoaz triste ichita 
Aita eta ama,
Neba ta aiztai emonik 
Laztan samur bana;
Zoaz, zoaz betiko,
 Esposoagana,
Jesús dalako zure 
Maitegarri dana.  

III.
Mats parreak badeutsa 
Eltzen egurrari,
Errosak gura deutsa 
Gaur kurutzeari;
Biotz ta arima bat eiñ 
ill zanari,
Eriotzan koroia 
Artu dayan sari.  

IV.
Eriotzeak danok 
Gaitu arrapauko,
Bere sareeratik 
Ez gara librauko;
Zorionekoa da 
Jayoa gorako,
Errosa zu zara bat 
Zu bai, Zerurako.

Amaitzeko diodan, Joxe Letonak bere apunteetan idatzita utzi zuenez, Maria Rosa Lazpita Ibarrondo, Kontzezinoko Komentuaren abadesa genuen 1935ean.

Argazkiak: JMVM, Euskomedia, Carmelo Letona